Jak stosować kary umowne - skutki podatkowe i bilansowe

PYTANIE

Spółka budowlana wykonuje usługi remontowo-budowlane. Jest też podwykonawcą różnych umów lub sama zatrudnia podwykonawców. Jak należy korzystać z instytucji kar umownych i jak je wykazać w księgach? Jakie są skutki podatkowe zastrzeżenia kary umownej w umowie?

ODPOWIEDŹ

Kary umowne należy wykazać w księgach jako pozostałe koszty lub przychody operacyjne, w zależności od tego, czy spółka je otrzyma, czy musi je zapłacić. Otrzymane zawsze będą przychodem podatkowym. Zapłacone kary umowne nie zawsze można zaliczyć do kosztów podatkowych.

WYJAŚNIENIE

Karę umowną można zastrzec w umowie i dopiero to zastrzeżenie jest wiążące dla obu stron. Istotne znaczenie ma przy tym fakt, że kara umowna nie jest zależna od wysokości poniesionej szkody przez domagającego się uiszczenia kary umownej. W praktyce oznacza to, że wierzyciel, chcąc dochodzić swoich roszczeń, nie musi udowadniać wielkości straty powstałej na skutek uchybień w wykonaniu zobowiązania. Co ważniejsze, po długoletnich sporach orzecznictwo sądowe przyjmuje pogląd, że kara umowna należy się wierzycielowi bez potrzeby wykazywania jakiejkolwiek szkody, więc nawet wówczas, gdy wierzyciel szkody w ogóle nie poniósł. Tak wynika m.in. z wyroku Sądu Najwyższego z 6 listopada 2003 r. (sygn. akt II CK 16/02). W praktyce wskazanie braku szkody może być przesłanką obniżenia kary umownej. Obniżenie kary umownej możliwe jest wyłącznie w dwóch przypadkach, tj. gdy kara umowna jest rażąco wygórowana w stosunku do stopnia naruszenia interesu wierzyciela lub gdy wykonanie zobowiązania nastąpiło w znacznej części. Istnieje możliwość zwolnienia z zapłaty kary umownej poprzez wykazanie, że nieprawidłowe wykonanie nastąpiło z powodu okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada. Ponadto należy pamiętać, że w przypadku gdy kara umowna nie pokrywa wartości szkody poniesionej przez wierzyciela, to prawo do żądania odszkodowania przenoszącego wartość kary umownej możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy strony zastrzegły taką możliwość w umowie. Warto podkreślić, że kara umowna nie jest pojęciem tożsamym z odszkodowaniem. Odszkodowanie to świadczenie, które wyrównuje straty poniesione przez poszkodowanego oraz utracone przez niego korzyści (art. 361 § 1 k.c.). O ile kara umowna nie zależy od wysokości straty, o tyle wysokość odszkodowania odpowiada wysokości szkody.