Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Adam Malinowski

Stan prawny na 24 marca 2009 r.

Pokrzywdzenie wierzyciela

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (art. 527 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny; Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Skutkiem uznania czynności za bezskuteczną jest fakt, iż dany przedmiot majątkowy (np. nieruchomość) jest traktowany względem wierzyciela, jakby nigdy nie wyszedł z majątku dłużnika, i wierzyciel może poszukiwać na nim zaspokojenia roszczenia. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.). Przez niewypłacalność rozumie się aktualny brak możliwości wywiązania się przez dłużnika z zobowiązań finansowych (niekoniecznie ogłoszenie jego upadłości). Stan majątku dłużnika należy rozpatrywać przy uwzględnieniu zasad egzekucji świadczeń pieniężnych; niewypłacalność zachodzi wówczas, gdy egzekucja prowadzona według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.) . Stąd wniosek, że stanu niewypłacalności nie uchyla istnienie w majątku dłużnika składników niepodlegających zajęciu oraz obciążonych prawami dającymi innym osobom pierwszeństwo zaspokojenia (zastaw, hipoteka) w takim stopniu, że pozostała wartość danego przedmiotu nie wystarczy na zaspokojenie skarżącego wierzyciela. Ujmując rzecz nieco prościej, chodzi o to, że dłużnik pozbywa się swego majątku i pogłębia swój stan niewypłacalności lub pozbywa się pieniędzy, które mógłby przeznaczyć na spłatę długu. Jak wskazał SN w wyroku z 28 listopada 2001 r. (sygn. akt IV CKN 525/00, Biul. SN z 2002 r. nr 5, poz. 11):