Jak postępować, gdy kontrahent nie wykonuje umowy?

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie umowne (czyli spełnić swe świadczenie) zgodnie z jego treścią określoną umową i właściwymi przepisami, w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu, zasadom współżycia społecznego oraz ustalonym zwyczajom, jeśli takie istnieją w zakresie wykonania określonych umów (art. 354 § 1 k.c.).

Spełnienie przez dłużnika świadczenia niezgodnie z tymi wymaganiami stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania, natomiast całkowity brak świadczenia ze strony dłużnika jest jednoznaczny z niewykonaniem zobowiązania. Ocena spełnienia świadczenia przez dłużnika w danej sytuacji powinna być dokonywana z punktu widzenia interesu wierzyciela, który miał zostać zaspokojony przez spełnienie świadczenia.

Niewykonanie zobowiązania może być skutkiem niemożliwości świadczenia, czyli pewnego trwałego stanu faktycznego lub prawnego powodującego, że wykonanie zobowiązania jest obiektywnie całkowicie niemożliwe lub też związane z trudnościami tego rodzaju, że byłoby zupełnie nieracjonalne ekonomicznie. Jeśli niemożliwość świadczenia istniała już w chwili zawarcia umowy (tzw. niemożliwość pierwotna), umowa ta jest od początku nieważna (art. 387 § 1 k.c.), natomiast strona, która zawierając umowę wiedziała o niemożliwości świadczenia, a nie poinformowała o tym drugiej strony, odpowiada za szkodę, którą poniosła druga strona, zawierając taką nieważną umowę. Skutki niemożliwości świadczenia, które powstały już po zawarciu umowy (tzw. niemożliwość następcza), zależą od tego, czy jest ona wynikiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, czy też innych przyczyn. Jeżeli niemożliwość świadczenia wynika z okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada, zobowiązanie wygasa (art. 475 § 1 k.c.), jednak gdy przedmiotem świadczenia była rzecz, której dłużnik nie może już świadczyć z uwagi na to, że została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wierzycielowi wszystko co uzyskał w zamian za tę rzecz (np. cenę) albo jako naprawienie szkody (np. odszkodowanie z zakładu ubezpieczeń), czyli tzw. surogaty rzeczy. W przypadku gdy niemożliwość świadczenia wynika ze zdarzeń, za które dłużnik odpowiada, obok wydania surogatów zobowiązany jest naprawić szkodę, którą poniósł wierzyciel wskutek nieotrzymania umówionego świadczenia.