Wyroki katyńskie 10 lat później

To polityka określa, jak widzi się i stosuje reguły prawa. Dotyczy to również sądów międzynarodowych. Niestety

Philippe Sands, znakomity prawnik, wielokrotnie występujący przed sądami międzynarodowymi, napisał niedawno, że prawa międzynarodowego nie należy sprowadzać tylko do prawa. To połączenie prawa, polityki i historii. To zdanie pasuje do wyroku Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanego 10 lat temu w sprawie skargi katyńskiej (Janowiec i inni przeciwko Rosji, 21 października 2013 r.). Wielokrotnie słyszałem w Strasburgu i „od ludzi Strasburga”, że gdyby orzekano później, katyńskie wyroki byłyby inne.

Kluczowe fakty

W kwietniu 1990 r. jeszcze radziecka agencja prasowa TASS przyznała, że zbrodni katyńskiej, w której wiosną 1940 r. zamordowano bez stawiania zarzutów i procesu niemal 22 tys. polskich obywateli, dokonał Związek Radziecki. Rozpoczyna się rosyjskie śledztwo katyńskie, zamknięte w 2004 r. Nie znamy jego konkluzji, bo kończącemu je postanowieniu nadano klauzulę tajności, niezbędną – jak oznajmiono – by chronić „kluczowe interesy Federacji Rosyjskiej”. Z tego samego powodu utajniono liczne tomy śledztwa.

Przed złożeniem skargi do ETPC należało „wyczerpać drogę krajową”, czyli powalczyć o racje prawne w Rosji. Podjęto dwie procedury – zmierzające do wznowienia umorzonego śledztwa oraz do rehabilitacji ofiar zbrodni. Obie zakończyły się niepowodzeniem. Krewni ofiar usłyszeli, że nie mogą występować w rosyjskim śledztwie jako pokrzywdzeni, bo nie ustalono, że ich bliscy zostali zamordowani. Wiadomo tylko, że do wiosny 1940 r. Polacy przebywali w obozach jenieckich. Co się stało później, tego rosyjska prokuratura nie wie.