Finanse jednostek samorządu terytorialnego w kryzysie

Malejące wydatki inwestycyjne przy jednoczesnym wyraźnym wzroście zadłużenia – sytuacja bez precedensu w historii finansów samorządowych. Nie jest to efekt pandemii COVID-19, ale suma elementów pogarszających sytuację w ostatnich latach – z jednej strony poprzez zmniejszanie efektywności źródeł dochodów, a z drugiej – wymuszanie zwiększania wydatków bieżących

Co prawda dochody jednostek samorządu terytorialnego ogółem rosną, ale dynamika wzrostu jest niższa niż rosnące wydatki. Szczególnie niepokojące jest załamanie dochodów z udziałów jednostek samorządu lokalnego w PIT, gdyż są one jednym z głównych źródeł ich dochodów własnych. Na wykresie pokazującym zmiany wpływów z tego źródła w rozbiciu na poszczególne rodzaje jednostek samorządu lokalnego widzimy dwa okresy załamania dochodów. Pierwszy ma miejsce w 2009 r. jako konsekwencje zmian podatkowych dokonanych w 2008 r. (zmiana skali podatkowej, zmiana systemu ulg), a drugi w 2020 r. Jest to spowodowane zarówno epidemią COVID-19, jak i dokonywanymi zmianami prawnymi obniżającymi wydajność podatku PIT płaconego według skali podatkowej. W 2021 r. sytuacja ulegnie dalszemu pogorszeniu, m.in. ze względu na zwiększenie liczby przypadków opodatkowania ryczałtem – stanowiącego w całości dochód budżetu państwa. Warto zauważyć, że gminy wiejskie są jedyną grupą jednostek samorządu terytorialnego, które odnotowały nominalny wzrost wpływów z PIT. Wynik ten powtarza się, nawet jeśli uwzględnić udziały w CIT, jednakże jest to kwota znacznie poniżej oczekiwań wynikających z dotychczasowego trendu.