Instrumenty finansowe w księgach rachunkowych

Instrumenty finansowe obok instrumentów kapitałowych są stosunkowo nową kategorią w ustawie o rachunkowości. Regulacje dotyczące instrumentów finansowych zostały wprowadzone do ustawy od 1 stycznia 2001 r. Znowelizowana ustawa o rachunkowości określa jedynie podstawowe definicje i ogólne zasady wyceny instrumentów finansowych. Szerzej w zagadnienie wprowadza rozporządzenie Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 149, poz. 1674).

W przypadku wątpliwości można posłużyć się bardzo szczegółowymi interpretacjami zawartymi w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości: MSR 32 „Instrumenty finansowe - ujawnianie i prezentacja” oraz MSR 39 „Instrumenty finansowe - ujmowanie i wycena”. Znajdujące się w przepisach liczne definicje ograniczono w artykule do najistotniejszych i niezbędnych dla właściwego przedstawienia istoty instrumentów finansowych. Ogólnie można przyjąć, że instrumentem finansowym są prawa i obowiązki umowne, które powodują przekazanie aktywów finansowych.

Ustawowa definicja instrumentów finansowych została zawarta w ustawie o rachunkowości w art. 3 ust. 1 pkt 23. Przez instrumenty finansowe przepis ten określa „kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron, pod warunkiem że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy”.

Podobnie, lecz szerzej, jest definiowane to pojęcie w MSR. I tak przez instrument finansowy należy rozumieć każdą umowę (kontrakt), która skutkuje jednocześnie powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki gospodarczej i zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej jednostki gospodarczej, pod warunkiem że wynikają z niego skutki gospodarcze. Dla łatwiejszego rozróżnienia pojęć należy zwrócić uwagę na pojęcie instrumentu kapitałowego (art. 3 ust. 1 pkt 26 ustawy) zdefiniowane jako każda umowa (kontrakt), która dokumentuje istnienie udziałów w aktywach jednostki gospodarczej pozostałych po odjęciu (zaspokojeniu lub zabezpieczeniu) wszystkich jej zobowiązań.