Wyrok NSA z dnia 21 maja 2024 r., sygn. I OSK 1118/23

Dnia 21 maja 2024 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Piotr Niczyporuk Sędziowie: sędzia NSA Karol Kiczka sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2024 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 lipca 2022 r., sygn. akt I SA/Wa 831/22 w sprawie ze skargi M. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 28 lipca 2022 r., I SA/Wa 831/22 w sprawie ze skargi M. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego: uchylił zaskarżoną decyzję oraz decyzję Prezydenta [...] z dnia [...] listopada 2021 r. nr [...] (pkt 1.), oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania sadowego (pkt 2.).

Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:

M. B. [...] sierpnia 2021 r. zwrócił się do Urzędu Dzielnicy U. z wnioskiem o świadczenie pielęgnacyjne w związku z opieką nad niepełnosprawną matką A.B. (ur. [...] kwietnia 1953 r.), załączając do wniosku szereg dokumentów szczegółowo wymienionych w decyzji. Prezydenta [...] zaznaczył, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawca sprawuje nad matką faktyczną i stałą opiekę, która polega na pomocy w czynnościach dnia codziennego oraz wykonuje podstawowe zabiegi okołomedyczne. Matka jest po udarze mózgu, zdiagnozowano u niej także nadciśnienie tętnicze, zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych, w 2005 r. wstawiono jej endoprotezę stawu biodrowego lewego, według wywiadu porusza się przy pomocy balkonika, samodzielnie nie wychodzi z domu. Wnioskodawca ma 33 lata, nie pracuje od 2013 r., zrezygnował z prób podjęcia zatrudnienia ze względu na opiekę nad matką. W raz z matką utrzymują się z zasiłku stałego wnioskodawcy w wysokości 645 zł, zasiłku pielęgnacyjnego oraz świadczenia z ZUS wypłacanego podopiecznej. Prezydent [...] ww. decyzją z dnia [...] listopada 2021 r. odmówił przyznania świadczenia wskazując, że nie zachodzi związek przyczynowy między brakiem zatrudnienia a sprawowaną opieką, a ponadto prawo do zasiłku stałego wyklucza uzyskanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. M. B. wniósł odwołanie od powyższej decyzji. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Prezydenta [...]. Organ odwoławczy zaznaczył, że A. B. legitymuje się wymaganym orzeczeniem, według którego jest niepełnosprawna od urodzenia, przy czym znaczny stopień niepełnosprawności datuje się od 7 kwietnia 2013 r., orzeczenie jest wydane na stałe i zawiera wskazanie dotyczące stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby. Wnioskodawca jest synem osoby niepełnosprawnej i obciąża go obowiązek alimentacyjny wobec matki, nadto ciąży na nim w pierwszej kolejności przed innymi krewnymi. Niepełnosprawna jest wdową, Skarżący jest jej jedynym dzieckiem. Innych krewnych nie ma. Kolegium dalej podkreśliło, że niezbędne do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest także stwierdzenie, że strona rezygnuje bądź nie podejmuje zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej ze względu na opiekę nad osobą niepełnosprawną. Ustawodawca powiązał prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z ustaleniem związku przyczynowego jaki zachodzi między opieką nad niepełnosprawną a aktywnością zawodową (jej brakiem) po stronie osoby sprawującej opiekę. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje za samo sprawowanie opieki, ale za rezygnację lub niepodejmowanie pracy zarobkowej. Organ odwoławczy zaznaczył, że wnioskodawca nie ma oficjalnego stażu pracy odnotowanego przez Urząd Pracy [...]. Z informacji urzędu pracy wynika także, że skarżący nie stawił się w urzędzie, bez podania przyczyny, w wyznaczonym terminie i na tym kończą się wpisy dotyczące jego zatrudnienia. Według pisma z [...] października 2021 r. skarżący zajmuje się matką od 2013 r., tj. od kiedy przeszła udar i nie mogła samodzielnie funkcjonować. Wcześniej podejmował prace dorywcze, jednak sam podupadł na zdrowiu i musiał poddać się badaniom. Mimo wezwania skarżący nie wskazał w piśmie okresu ostatniego zatrudnienia. Także w oświadczeniu dołączonym do wniosku puste jest pole przy rubryce "Ostatni okres zatrudnienia/ubezpieczenia społecznego - podać datę do kiedy". Z danych systemu ZUS wynika, że skarżący był w marcu 2018 r. zatrudniony przez jeden dzień. Organ zaznaczył dalej, że skarżący jest w wieku produkcyjnym, a wydane na jego rzecz orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dopuszcza wykonywanie pracy na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności. Umiarkowany stopień niepełnosprawności w jego przypadku datuje się od [...] czerwca 2013 r., zaś orzeczenie wystawiono do [...] sierpnia 2021 r. Kolegium dalej wskazało, że równorzędną przesłanką uzyskania świadczenia jest niepodejmowanie pracy, o ile ma ono bezpośredni związek ze sprawowaniem opieki. Rezygnację z pracy można precyzyjnie umiejscowić w czasie, ponieważ jest zdarzeniem jednorazowym, natomiast w przypadku niepodejmowania pracy organ jest zmuszony zweryfikować hipotezę, że strona pracowałaby, gdyby nie sprawowała opieki. Kolegium podkreśliło, że stoi na stanowisku, iż w takiej sytuacji z materiału dowodowego powinno wynikać co najmniej prawdopodobieństwo podjęcia pracy. W świetle akt sprawy nie jest dla organu przekonująca deklaracja zawarta w oświadczeniu z [...] października 2021 r., że skarżący "byłby skłonny podjąć jakiekolwiek zatrudnienie". Skarżący nie ma doświadczenia w żadnym zawodzie, od 2013 r. utrzymuje się z matką z jej świadczenia z ZUS, zasiłku pielęgnacyjnego, własnego zasiłku stałego oraz zasiłków celowych. Źródłem jego dochodu przez wiele lat były tylko środki z pomocy społecznej i ZUS. Skarżący obecnie jest rozwiedziony, ale nic nie wskazuje, żeby kiedykolwiek utrzymywał rodzinę. Organ odwoławczy podkreślił, że istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest rekompensata za rezygnację z pracy z uwagi na konieczność sprawowania opieki. Rekompensata ma wymiar finansowy, a więc należy ją odnosić do wynagrodzenia, które sprawujący opiekę mógłby otrzymywać. W tym sensie nie da się wskazać dochodu, który można by skarżącemu zrekompensować świadczeniem pielęgnacyjnym. Świadczenie pielęgnacyjne nie może być rozumiane jako dodatkowa korzyść z tytułu sprawowania opieki. Nie jest to wynagrodzenie za wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego, który ciąży na synu wobec matki. Prawo do świadczenia mogą uzyskać te osoby, które poświęciły własną działalność zawodową dla niesienia stałej pomocy niepełnosprawnemu członkowi rodziny. Skarżący nie ma podstaw do uzyskania świadczenia, skoro w związku ze sprawowaniem opieki nie utracił możliwości utrzymywania się z własnej pracy. Nic nie wskazuje, aby próbował stworzyć sobie taką możliwość w przeszłości albo że posiada ją obecnie lecz nie może z niej skorzystać. Kolegium wskazało, że przyjmuje za należycie udowodniony rozmiar opieki jaki skarżący sprawuje obecnie nad matką. Stała opieka nie jest jednak wystarczającą przesłanką do przyznania świadczenia. Jednocześnie organ odwoławczy zaznaczył, że podziela częściowo zarzuty odwołania, jednakże nie zmienia to prawidłowości decyzji organu I instancji. Zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2022.615 ze zm.), dalej jako "u.ś.r.", świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym. Z przepisu powyższego wynika zasadniczo zakaz pobierania świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji posiadania prawa do zasiłku stałego. Przepis ten nie uniemożliwia jednak uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, jeśli strona zrezygnuje z otrzymywania innego świadczenia. Prawo wyboru między świadczeniem pielęgnacyjnym a jednym ze świadczeń z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r. zostało potwierdzone w licznych orzeczeniach i nie budzi obecnie kontrowersji. Oświadczenie skarżącego o rezygnacji z zasiłku stałego zostało złożone pod warunkiem przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Organ I instancji powinien więc przyjąć, że zasiłek stały nie jest przeszkodą do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, ale tylko w razie spełnienia pozostałych przesłanek do jego przyznania. Zdaniem Kolegium stan faktyczny niniejszej sprawy na to jednak nie pozwalał.