Interpretacja indywidualna z dnia 1 sierpnia 2024 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.282.2024.2.OS

Skutki podatkowe cesji wierzytelności.

Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie,

stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zdarzenia przyszłego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

15 kwietnia 2024 r. wpłynął Pana wniosek z 29 marca 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy:

‒braku opodatkowania czynności nabycia wierzytelności,

‒braku opodatkowania wypłaconego przez ubezpieczyciela odszkodowania,

‒braku obowiązku wystawienia faktury VAT w związku z otrzymanym odszkodowaniem.

Uzupełnił go Pan w odpowiedzi na wezwanie – pismem z  18 czerwca 2024 r. (wpływ 25  czerwca 2024 r.).

Treść wniosku jest następująca:

Opis zdarzenia przyszłego

Wnioskodawca (dalej „Wnioskodawca” lub „Podatnik”) jest polskim rezydentem podatkowym i prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie konserwacji i  naprawy pojazdów samochodowych; jest czynnym podatnikiem VAT. Nie prowadzi działalności w obszarze windykacji długów.

Wnioskodawca naprawia pojazdy uszkodzone w czasie kolizji i wypadków drogowych w  trybie bezgotówkowym. Właściciel uszkodzonego pojazdu (dalej jako „Klient”) udziela Wnioskodawcy upoważnienia do odbioru odszkodowania od ubezpieczyciela (towarzystwa ubezpieczeniowego) wynikającego z zawartej umowy ubezpieczenia. Wnioskodawca po  oszacowaniu kosztów naprawy, przesyła kosztorys do firmy ubezpieczeniowej celem weryfikacji i akceptacji kosztów naprawy. Po uzgodnieniu z ubezpieczycielem bezspornej kwoty należnej za naprawę pojazdu, Wnioskodawca wykonuje naprawę pojazdu i wystawia fakturę za wykonaną usługę. Ubezpieczyciel wypłaca kwotę wynikającą z faktury na rachunek bankowy Podatnika.

Wnioskodawca planuje po tym etapie zawierać z poszkodowanym Klientem odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego wykonywał uprzednio naprawę pojazdu. Wnioskodawca planuje zawierać również z innymi poszkodowanymi (zwanymi również „Klientami”) taką odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego Wnioskodawca nie wykonywał uprzednio naprawy pojazdu, ale kwota przyznanego przez ubezpieczyciela odszkodowania została zaniżona (nie pokrywa w całości wyrządzonej szkody). Przedmiotem nabycia będą wymagalne wierzytelności własne Klienta, obejmujące roszczenie o wypłatę odszkodowania, które przysługuje Klientowi za poniesioną szkodę majątkową od  ubezpieczyciela odpowiedzialnego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego OC i  ubezpieczenia Autocasco (AC) za zdarzenia wywołujące szkodę majątkową.

Cesja wierzytelności będzie dotyczyć spornych roszczeń odszkodowawczych Klienta (a  w  przyszłości także innych Klientów), któremu przysługują roszczenia z tytułu polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy oraz z polisy AC, w związku z powstałą szkodą komunikacyjną, gdy podmiot odpowiedzialny nie przyznaje odszkodowania w  wysokości całkowicie naprawiającej wyrządzoną szkodę. Na Wnioskodawcę przelewane będą w ramach cesji wierzytelności roszczenia odszkodowawcze z tytułu likwidacji szkody za  cenę określoną w umowie cesji, która ustalana będzie każdorazowo z poszkodowanym - cedentem (Klientem) i nie będzie przekraczała ustalonej wartości nominalnej wierzytelności. Ponadto Wnioskodawca na mocy zawartej umowy cesji będzie posiadał wyłączne prawo do wypłaconej przez podmiot odpowiedzialny dodatkowej kwoty odszkodowania. Umowa cesji wierzytelności w żaden sposób nie będzie odnosiła się do dalszych losów tej wierzytelności po dokonaniu cesji i nie będzie zobowiązywała Wnioskodawcy do żadnych działań na rzecz Klienta, poza definitywnym nabyciem wierzytelności i zapłatą określonej z  góry ceny.

Przede wszystkim Wnioskodawca nie będzie ustalał w jaki sposób cedent (Klient) zagospodaruje uzyskaną cenę sprzedaży wierzytelności, jak też czy środki te przeznaczy na  usunięcie doznanej szkody majątkowej.

Po definitywnym nabyciu wierzytelności (w tym m.in. prawa do odszkodowania) Podatnik będzie dochodził roszczeń odszkodowawczych we własnym imieniu i na własne ryzyko od ubezpieczyciela. W efekcie zawartej umowy cesji wierzytelności nabytych od Klienta, Wnioskodawca będzie dysponował wierzytelnością według własnego uznania, przede wszystkim podejmując kroki zgodne z prawem, mające na celu odzyskanie chociażby ułamkowej części należnego odszkodowania na drodze polubownej bądź wytaczając powództwo cywilne przeciwko dłużnikowi - ubezpieczycielowi. Po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądowego lub zawarciu ugody pozasądowej ubezpieczyciel wypłaci zasądzoną lub uzgodnioną ugodą kwotę odszkodowania na rachunek bankowy Podatnika. Wnioskodawca po otrzymaniu zapłaty odszkodowania wykaże je jako przychód z działalności gospodarczej.

Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a jej wartością nominalną będzie odzwierciedlała rzeczywistą ekonomiczną wartość tej wierzytelności w chwili jej sprzedaży przez Klienta. Wskazać przy tym trzeba na specyfikę wierzytelności odszkodowawczych z  tytułu ubezpieczenia OC i AC przysługujących względem podmiotów odpowiedzialnych za  szkodę (towarzystw ubezpieczeniowych bądź sprawców zdarzenia).

Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze  sporem, co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego lub w drodze ugody w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się już wyłącznie z ryzykiem Wnioskodawcy.

Umowa cesji wierzytelności - prawa do odszkodowania, spełniająca jednocześnie przesłanki kwalifikujące ją jako umowę sprzedaży, poza zapłatą ceny, nie nakłada na Wnioskodawcę (kupującego) jakichkolwiek innych obowiązków i świadczeń wobec zbywcy (Klienta).

Cesja wierzytelności będzie wiązała się jedynie z roszczeniem Klienta o zapłatę ceny ustalonej w ramach umowy cesji, z wyłączeniem jakichkolwiek innych świadczeń czy wynagrodzeń na rzecz Klienta. Pomiędzy zbywcą wierzytelności (Klientem) a Wnioskodawcą nie będzie zawierany żaden inny stosunek prawny przewidujący jakiekolwiek wzajemne świadczenia. Umowa cesji wierzytelności z tytułu ubezpieczenia OC i AC nie będzie zawierała upoważnienia dla Wnioskodawcy do podejmowania działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) na rachunek zbywcy wierzytelności (Klienta).

Wnioskodawca nabędzie wierzytelność (Prawo dochodzenia odszkodowania) do swojego majątku, wchodzi w miejsce uprawnionego do odszkodowania (Klienta) i podejmuje działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) wyłącznie na własne ryzyko. Wnioskodawca w  drodze umowy cesji wierzytelności będzie nabywał wierzytelności we własnym imieniu oraz na własny rachunek i ryzyko.

W uzupełnieniu wniosku wskazał Pan:

Ad I a) Wierzytelności są wierzytelnościami trudnymi, ponieważ istnieje realne i wysokie ryzyko ich niezaspokojenia.

Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze  sporem, co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego lub w drodze ugody w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się już wyłącznie z ryzykiem Podatnika. Po definitywnym nabyciu wierzytelności Podatnik będzie dochodził roszczeń odszkodowawczych we własnym imieniu i na własne ryzyko od ubezpieczyciela. W  efekcie zawartej umowy cesji wierzytelności nabytych od Klienta, Wnioskodawca będzie dysponował wierzytelnością według własnego uznania, przede wszystkim podejmując kroki zgodne z prawem, mające na celu odzyskanie chociażby ułamkowej części należnego odszkodowania na drodze polubownej bądź wytaczając powództwo cywilne przeciwko dłużnikowi — ubezpieczycielowi. Trudność spłaty wierzytelności przejawia się w stanowisku ubezpieczyciela przyznającym Klientowi odszkodowanie w określonej kwocie (według Podatnika w kwocie zaniżonej). Ubezpieczyciel z uwagi na swój interes ekonomiczny nie jest skłonny dobrowolnie dopłacić owej kwoty zaniżenia odszkodowania (trudność spłaty).

Dopiero po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądowego lub zawarciu ugody pozasądowej ubezpieczyciel wypłaci zasądzoną lub uzgodnioną ugodą kwotę odszkodowania na rachunek bankowy Podatnika.

Ad I b) Nabywane wierzytelności są sporne w całości, zarówno co do zasadności roszczenia jak i jego wysokości.

Ad I c) Przedmiotem nabycia będą wymagalne wierzytelności własne Klienta, obejmujące roszczenie o wypłatę odszkodowania (w części zaniżonej przez ubezpieczyciela), które przysługuje Klientowi za poniesioną szkodę majątkową od ubezpieczyciela odpowiedzialnego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego OC i ubezpieczenia Autocasco (AC) za zdarzenia wywołujące szkodę majątkową. Oznacza to, że wierzyciel (Klient, a następnie po cesji - Podatnik) ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, a  dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie.

Pytania

1.Czy opisana cesja wierzytelności odszkodowawczych będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług?

2.Czy wypłata przez ubezpieczyciela na rzecz Wnioskodawcy zasądzonej lub uzgodnionej kwoty odszkodowania z tytułu wierzytelności nabytej w drodze cesji będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług oraz czy Wnioskodawca zobowiązany będzie do wystawienia faktury w związku z otrzymaniem kwoty odszkodowania?

Pana stanowisko w sprawie

Ad 1.

W ocenie Wnioskodawcy opisana cesja wierzytelności odszkodowawczych nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Istotnym jest tu odpowiednie rozpoznanie skutków podatkowych umowy cesji wierzytelności (prawa do odszkodowania) zawieranych pomiędzy Wnioskodawcą a poszkodowanym Klientem (cedentem).

Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. opodatkowaniu ww.  podatkiem, podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W myśl art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w  art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).

Pod pojęciem towaru rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy).

W świetle postanowień art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1)przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2)zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3)świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Z cytowanych wyżej przepisów jednoznacznie wynika, że każde odpłatne świadczenie polegające na działaniu, zaniechaniu lub tolerowaniu czy określonym zachowaniu mieści się w tak sformułowanej definicji usługi.

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą i  przekazanym za nią wynagrodzeniem. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na  podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę.

W art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. ustawodawca zawarł zamknięty katalog przychodów wolnych od podatku dochodowego. W myśl art. 21 ust. 1 pkt 131 ww. ustawy wolne od  podatku są: dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, o których mowa w art. 30e, w wysokości, która odpowiada iloczynowi tego dochodu i udziału wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie trzech lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe; udokumentowane wydatki poniesione na te cele uwzględnia się do wysokości przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych.

Zgodnie z art. 21 ust. 25 pkt 1 lit. b) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. za wydatki poniesione na cele, o których mowa w ust. 1 pkt 131, uważa się: nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie.

W myśl art. 21 ust. 25a ww. ustawy wydatki, o których mowa w ust. 25 pkt 1 lit. a-c, uznaje się za wydatki poniesione na cele mieszkaniowe, jeżeli przed upływem okresu, o którym mowa w ust. 1 pkt 131, nastąpiło nabycie własności rzeczy lub praw wymienionych w ust. 25 pkt 1 lit. a-c, w związku z którymi podatnik ponosił wydatki na nabycie.

Z istoty rozwiązania zawartego w powołanym art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. wynika, że podstawową okolicznością decydującą o możliwości skorzystania z  przedmiotowego zwolnienia jest przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości nie później niż w okresie trzech lat od końca roku podatkowego, w którym została ona dokonana, na wskazane w art. 21 ust. 25 ww. ustawy własne cele mieszkaniowe.

Katalog wydatków stanowiących "własne cele mieszkaniowe" podatnika wymieniony w  art.  21 ust. 25 ww. ustawy ma charakter zamknięty - jest to wyliczenie enumeratywne. Ustawodawca formułując przedmiotowe zwolnienie, w sposób jednoznaczny wskazał cele mieszkaniowe, których realizacja pozwala na zwolnienie z opodatkowania dochodu ze sprzedaży.

Obejmują one m.in. wymienione w art. 21 ust. 25 pkt 1 lit. b) ustawy nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie.

Poprzedzenie wyrażenia "cele mieszkaniowe" przymiotnikiem "własne" świadczy o tym, że  ustawodawca przewidując podstawę do zastosowania zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 131 ww. ustawy i dopisując ten przymiotnik, przesądził, że celem nadrzędnym jest możliwość uwzględnienia przy obliczaniu dochodu zwolnionego z opodatkowania tylko takich wydatków, które poniesione zostały na zaspokojenie "własnych" potrzeb mieszkaniowych.

Tak więc uregulowane w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy zwolnienie od podatku dochodowego w zamierzeniach ustawodawcy realizować ma cel, jakim jest zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych podatnika.

Wydatkowanie przychodu na własne cele mieszkaniowe oznacza, według stanowiska prezentowanego w orzecznictwie i doktrynie, że celem podatnika jest realizacja potrzeby zapewnienia sobie tzw. "dachu nad głową". W orzecznictwie dość jednolicie przyjmuje się, że  cel mieszkaniowy wiąże się z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych, przy czym chodzi tu o potrzeby mieszkaniowe w sensie obiektywnym, a zatem potrzeby przeciętnego podatnika, który o ulgę się ubiega. Zawsze bowiem centrum życiowe koncentruje się w  konkretnym budynku lub lokalu mieszkalnym i ten właśnie budynek lub lokal służy zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. Potrzeba realizacji własnych potrzeb mieszkaniowych jest najważniejszym elementem przedmiotowego zwolnienia od podatku dochodowego.

Z wykładni językowej przytoczonych uprzednio przepisów, a w szczególności z zawartego w  art. 21 ust. 1 pkt 131 ww. ustawy sformułowania: „(...) wolne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości (...), jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie trzech lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe (...)" wynika, że  podstawową okolicznością decydującą o stosowaniu powyższego zwolnienia jest przeznaczenie w określonym czasie przychodów uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości na własne cele mieszkaniowe. Innymi słowy ważny jest moment uzyskania przychodu i  poniesienia wydatku.

Podkreśla Pan, że ustawodawca regulując omawiane zwolnienie nie ograniczył wydatkowania przychodu z tytułu zbycia nieruchomości tylko do jednego z wymienionych w  art. 21 ust. 25 pkt 1 ww. ustawy celów, jednakże - przy spełnieniu pozostałych przesłanek - wydatkowanie przychodu musi być ukierunkowane na zrealizowanie własnych potrzeb mieszkaniowych podatnika.

W ramach systemu podatku VAT czynnościami podlegającymi opodatkowaniu są transakcje między stronami, przewidujące zapłatę ceny lub inne wynagrodzenie. Zatem jeżeli czynność polega jedynie na świadczeniu jednej ze stron, bez bezpośredniego wynagrodzenia, nie ma podstawy opodatkowania, w związku z czym świadczenie takie nie podlega podatkowi VAT. Należy zauważyć, że świadczenie usługi następuje "odpłatnie" w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt  1, a zatem podlega opodatkowaniu, tylko jeżeli pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w ramach którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych, gdyż świadczenie otrzymywane przez usługodawcę stanowi rzeczywiste odzwierciedlenie wartości usługi świadczonej usługobiorcy. Świadczenie usług dokonywane odpłatnie w  rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy wymaga bezpośredniego związku między wyświadczoną usługą a otrzymanym wynagrodzeniem.

Wierzytelność jest prawem majątkowym, będącym przedmiotem obrotu gospodarczego. Przeniesienie praw do wierzytelności jako niematerialnych praw majątkowych, co do zasady, stanowi świadczenie usług w rozumieniu cyt. wyżej art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

Instytucja przelewu wierzytelności została uregulowana przepisami art. 509-517 ustawy z  dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.). Zgodnie z  treścią art. 509 § 1 tej ustawy wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. W myśl § 2 cytowanego artykułu wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa (...). Stosownie do art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego - umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Istotą przelewu wierzytelności jest zatem umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na mocy której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność. W  wyniku przelewu wierzytelności, prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. Na podstawie umowy przelewu wierzytelności cesjonariusz może dochodzić spełnienia określonego świadczenia od dłużnika, przysługuje mu również uprawnienie do  rozporządzania wierzytelnością poprzez jej dalszą odsprzedaż, zamianę, darowiznę, zapis w  testamencie lub zastaw. W zamian za nabywaną wierzytelność cesjonariusz (nabywca) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz cedenta. Spełnienie świadczenia, wynikającego z umowy przelewu nastąpi, gdy cedent przeniesie wierzytelność na cesjonariusza, a on zapłaci mu cenę za cedowaną wierzytelność (w sytuacji, kiedy cesja miała charakter odpłatny).

W kwestii sprzedaży wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej wypowiedział  się Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z dnia 27 października 2011 r., w  sprawie C-93/10. W powyższym orzeczeniu TSUE wskazał, że artykuł 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od  wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania ww. dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a  ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży. 0 ile więc, ustalona przez strony umowy, cena wierzytelności jest niższa od jej wartości nominalnej i jednocześnie różnica między wartością nominalną tej wierzytelności, a ceną jej sprzedaży, odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, nie możemy mówić o odpłatnym świadczeniu usług w  rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Należy jednak zaznaczyć, że TSUE w ww. wyroku z dnia 27 października 2011 r. już w punkcie wyjścia zastrzegł, że opodatkowaniu w ramach systemu VAT podlegają tylko takie transakcje, które przewidują zapłatę ceny lub inne wynagrodzenie (pkt 17 ww. wyroku). Natomiast Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 marca 2012 r., wydanym w składzie siedmiu sędziów, sygn. akt I FPS 5/11 rozważał okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę, ustalając, czy po  stronie kupującego- cesjonariusza wystąpiło wynagrodzenie bezpośrednio związane z  nabyciem wierzytelności, rzeczywiście otrzymane (bądź należne), jako świadczenie wzajemne za wykonaną na rzecz zbywcy- cedenta usługę, stającą się tym samym usługą odpłatną czyli czynnością opodatkowaną. Wyraził w tym zakresie pogląd, że "poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy-cedenta do nabywcy-cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy". Stwierdził zarazem, że trzeba odpowiedzieć na pytanie, "czy - obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności - wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę". W jego ocenie przy tym w  "sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi”.

Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z 26 maja 2021 r., sygn. akt I SA/OI 227/21 przyznał rację podatnikowi, tj. potwierdził, że nabycie wierzytelności na własne ryzyko, poniżej wartości nominalnej, nie jest wynagrodzeniem za świadczoną usługę, lecz stanowi jedynie transakcję polegającą na zmianie osoby wierzyciela i wstąpieniu cesjonariusza w miejsce cedenta. Ponadto WSA w wyroku powołał się na ugruntowaną już linię orzeczniczą w tym zakresie, wynikającą m.in. z wyroków NSA z 13 czerwca 2019 r., sygn.  akt I FSK 677/17 i z 23 stycznia 2018 r., sygn. akt: II FSK 3491/1, a także z wyroków WSA w Poznaniu z 6 marca 2019 r., sygn. akt I SA/Po 990/18 oraz WSA w Gliwicach z  27  lutego 2019 r., sygn. akt III SA/G11264/18. W przywołanych sprawach Sądy podkreślają, że niezbędne do opodatkowania VAT jest wystąpienie odpłatności za usługę, która jest bezpośrednio związana z tą usługą. Samo egzekwowanie praw na swoją rzecz nie tworzy usługi. Dodatkowo należy wskazać na ukształtowaną linię orzeczniczą orzeczeń NSA: z  3 listopada 2022 r. (sygn. akt III FSK 1042/21), z 4 października 2022 r. (III FSK 935/21), z  8  lipca 2021 r. (I FSK 1916/18), z 13 czerwca 2019 r. (I FSK 677/17), z 23 stycznia 2018 r. (II  FSK 3491/15), z 18 czerwca 2015 r. (I FSK 828/14). Przykładowo w wyroku z 21 czerwca 2023 r., sygn. akt I FSK 1168/19 NSA wskazał „Uwzględniając orzecznictwo TSUE, w  powołanym wyżej wyroku z 19 marca 2012 r., I FPS 5/11, NSA stwierdził, że transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie może być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa, w  rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, ze względu na to, że  w  takim przypadku nie mamy do czynienia z zobowiązaniem się przez usługodawcę do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie. NSA wskazał przy tym, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę, ustalając, czy po stronie kupującego - cesjonariusza wystąpiło wynagrodzenie bezpośrednio związane z nabyciem wierzytelności, rzeczywiście otrzymane (bądź należne), jako świadczenie wzajemne za wykonaną na rzecz zbywcy - cedenta usługę, stającą się tym samym usługą odpłatną, czyli czynnością opodatkowaną.

Odnosząc się do stanowiska pełnomocnika organu, że w niniejszej sprawie Strona nie będzie nabywała wierzytelności zagrożonych nieściągalnością (tzw. "trudnych"), należy zgodzić się z  Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej, że zarówno w wyroku TSUE, jak i w wyroku NSA posłużono się pojęciem "wierzytelności trudnych", jednocześnie jednak w obu tych wyrokach sądy stwierdziły, że chodzi o nabycie wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej. Dlatego też powołanych wyroków nie można ograniczyć wyłącznie do transakcji dotyczących wierzytelności trudnych, lecz należy stosować je do sytuacji nabywania we własnym imieniu i na własne ryzyko wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej - tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie. Podobnie stanowisko zajął NSA w wyrokach z 13 czerwca 2019 r., I FSK 677/17 oraz z 8 lipca 2021,I FSK 1916/18."

Z przedstawionego we wniosku zdarzenia przyszłego wynika, że Wnioskodawca naprawia pojazdy uszkodzone w czasie kolizji i wypadków drogowych w trybie bezgotówkowym. Właściciel uszkodzonego pojazdu (dalej jako „Klient") udziela Wnioskodawcy upoważnienia do odbioru odszkodowania od ubezpieczyciela (towarzystwa ubezpieczeniowego) wynikającego z zawartej umowy ubezpieczenia. Wnioskodawca po oszacowaniu kosztów naprawy, przesyła kosztorys do firmy ubezpieczeniowej celem weryfikacji i akceptacji kosztów naprawy. Po uzgodnieniu z ubezpieczycielem bezspornej kwoty należnej za naprawę pojazdu, Wnioskodawca wykonuje naprawę pojazdu i wystawia fakturę za wykonaną usługę. Ubezpieczyciel wypłaca kwotę wynikającą z faktury na rachunek bankowy Podatnika.

Wnioskodawca planuje po tym etapie zawierać z poszkodowanym Klientem odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego wykonywał uprzednio naprawę pojazdu. Wnioskodawca planuje zawierać również z innymi poszkodowanymi (zwanymi również „Klientami”) taką odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego Wnioskodawca nie wykonywał uprzednio naprawy pojazdu, ale kwota przyznanego przez ubezpieczyciela odszkodowania została zaniżona (nie pokrywa w całości wyrządzonej szkody). Przedmiotem nabycia będą wymagalne wierzytelności własne Klienta, obejmujące roszczenie o wypłatę odszkodowania, które przysługuje Klientowi za poniesioną szkodę majątkową od ubezpieczyciela odpowiedzialnego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego OC i  ubezpieczenia Autocasco (AC) za zdarzenia wywołujące szkodę majątkową.

Cesja wierzytelności będzie dotyczyć spornych roszczeń odszkodowawczych Klienta (a  w  przyszłości także innych Klientów), któremu przysługują roszczenia z tytułu polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy oraz z polisy AC, w związku z powstałą szkodą komunikacyjną, gdy podmiot odpowiedzialny nie przyznaje odszkodowania w  wysokości całkowicie naprawiającej wyrządzoną szkodę. Na Wnioskodawcę przelewane będą w ramach cesji wierzytelności roszczenia odszkodowawcze z tytułu likwidacji szkody za  cenę określoną w umowie cesji, która ustalana będzie każdorazowo z poszkodowanym - cedentem (Klientem) i nie będzie przekraczała ustalonej wartości nominalnej wierzytelności. Ponadto Wnioskodawca na mocy zawartej umowy cesji będzie posiadał wyłączne prawo do wypłaconej przez podmiot odpowiedzialny dodatkowej kwoty od-szkodowania. Umowa cesji wierzytelności w żaden sposób nie będzie odnosiła się do dalszych losów tej wierzytelności po dokonaniu cesji i nie będzie zobowiązywała Wnioskodawcy do żadnych działań na rzecz Klienta, poza definitywnym nabyciem wierzytelności i zapłatą określonej z góry ceny. Przede wszystkim Wnioskodawca nie będzie ustalał w jaki sposób cedent (Klient) zagospodaruje uzyskaną cenę sprzedaży wierzytelności, jak też czy środki te przeznaczy na usunięcie doznanej szkody majątkowej.

Po definitywnym nabyciu wierzytelności (w tym m.in. prawa do odszkodowania) Podatnik będzie dochodził roszczeń odszkodowawczych we własnym imieniu i na własne ryzyko od ubezpieczyciela. W efekcie zawartej umowy cesji wierzytelności nabytych od Klienta, Wnioskodawca będzie dysponował wierzytelnością według własnego uznania, przede wszystkim podejmując kroki zgodne z prawem, mające na celu odzyskanie chociażby ułamkowej części należnego odszkodowania na drodze polubownej bądź wytaczając powództwo cywilne przeciwko dłużnikowi - ubezpieczycielowi.

Po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądowego lub zawarciu ugody pozasądowej ubezpieczyciel wypłaci zasądzoną lub uzgodnioną ugodą kwotę odszkodowania na rachunek bankowy Podatnika. Wnioskodawca po otrzymaniu zapłaty odszkodowania wykaże je jako przychód z działalności gospodarczej.

Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a jej wartością nominalną będzie odzwierciedlała rzeczywistą ekonomiczną wartość tej wierzytelności w chwili jej sprzedaży przez Klienta. Wskazać przy tym trzeba na specyfikę wierzytelności odszkodowawczych z  tytułu ubezpieczenia OC i AC przysługujących względem podmiotów odpowiedzialnych za  szkodę (towarzystw ubezpieczeniowych bądź sprawców zdarzenia).

Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze sporem, co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się już wyłącznie z ryzykiem Wnioskodawcy.

Umowa cesji wierzytelności - prawa do odszkodowania, spełniająca jednocześnie przesłanki kwalifikujące ją jako umowę sprzedaży, poza zapłatą ceny, nie nakłada na Wnioskodawcę (kupującego) jakichkolwiek innych obowiązków i świadczeń wobec zbywcy (Klienta).

Cesja wierzytelności będzie wiązała się jedynie z roszczeniem Klienta o zapłatę ceny ustalonej w ramach umowy cesji, z wyłączeniem jakichkolwiek innych świadczeń czy wynagrodzeń na rzecz Klienta. Pomiędzy zbywcą wierzytelności (Klientem) a Wnioskodawcą nie będzie zawierany żaden inny stosunek prawny przewidujący jakiekolwiek wzajemne świadczenia. Umowa cesji wierzytelności z tytułu ubezpieczenia OC i AC nie będzie zawierała upoważnienia dla Wnioskodawcy do podejmowania działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) na rachunek zbywcy wierzytelności (Klienta). Wnioskodawca nabędzie wierzytelność (Prawo dochodzenia odszkodowania) do swojego majątku, wchodzi w miejsce uprawnionego do odszkodowania (Klienta) i podejmuje działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) wyłącznie na własne ryzyko. Wnioskodawca w drodze umowy cesji wierzytelności będzie nabywał wierzytelności we własnym imieniu oraz na własny rachunek i  ryzyko.

W tym miejscu wskazać należy, że w przypadku zbycia wierzytelności własnych o  świadczeniu usług można by ewentualnie mówić jedynie w odniesieniu do nabywcy tych wierzytelności. W świetle powołanych wcześniej przepisów należy stwierdzić, że z punktu widzenia nabywcy wierzytelności do świadczenia usługi dochodziłoby już w momencie samego nabycia tej wierzytelności.

Zakup wierzytelności stanowiłby usługę polegającą na przeniesieniu wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku osoby trzeciej na mocy umowy zawartej między zbywcą wierzytelności, a jej nabywcą. Oznaczałoby to, że w takim przypadku nabywca wierzytelności świadczy na rzecz jej zbywcy usługę, której celem jest uwolnienie sprzedawcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności.

Jednakże jak wynika z powołanego wyżej orzecznictwa, nabywanie trudnych wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, a obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności nie występuje świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym przez nabywcę - nie stanowi świadczenia usługi w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.

Takie stanowisko potwierdzały również organy podatkowe w wydawanych interpretacjach indywidualnych. Przykładowo Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z dnia 18  marca 2016 r. znak ILPP2/4512-1-896/15-4/AD dotyczącej bardzo podobnego stanu faktycznego wskazał: „Z przedstawionego we wniosku stanu faktycznego wynika, m.in. że główna działalność Wnioskodawcy koncentruje się na wykupie i przenoszeniu wierzytelności (wierzytelność wobec Towarzystw Ubezpieczeniowych, sprawców zdarzenia o wypłatę odszkodowania, zwana dalej: wierzytelnością) - od osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (zwanych też: Klientami lub Cedentami), które doznały szkód rzeczowych w pojeździe w wyniku wypadków i kolizji komunikacyjnych i przysługuje im prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od podmiotów odpowiedzialnych (Towarzystw Ubezpieczeniowych, Towarzystw Ubezpieczenia Wzajemnego, sprawców zdarzenia itd.). Po przeniesieniu wierzytelności Spółka dochodzi roszczeń odszkodowawczych we własnym imieniu i na własne ryzyko. Wnioskodawca na mocy zawartej umowy cesji będzie posiadał wyłączne prawo do wypłaconej przez podmiot odpowiedzialny dodatkowej kwoty odszkodowania. Umowa cesji wierzytelności w żaden sposób nie odnosi się do dalszych losów tej wierzytelności po dokonaniu cesji i nie zobowiązuje Wnioskującego do żadnych działań na rzecz Klienta, poza nabyciem wierzytelności za zapłatą określonej z góry ceny. Wnioskodawca bierze pod uwagę również możliwość nabycia kilku/kilkunastu wierzytelności od podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą (zwanego dalej również Klientem lub Cedentem), którego działalność polega na zakupie i dalszej odsprzedaży nabytych wierzytelności. Każde takie nabycie wierzytelności byłoby przedmiotem oddzielnej umowy cesji wierzytelności. W każdym przypadku na dzień podpisania umowy cesji, wierzytelności zbywane przez Cedenta nie byłyby przedmiotem jakiejkolwiek umowy przewidującej windykację należności pomiędzy Wnioskodawcą a Cedentem. Cedent przelewałby swoje prawo do dochodzenia spornego roszczenia odszkodowawczego przysługującego mu od podmiotu odpowiedzialnego za likwidację szkody, którego dochodzeniem nie byłby już zainteresowany, w drodze cesji wierzytelności na rzecz Wnioskodawcy i dalsze losy tej wierzytelności byłyby od Cedenta niezależne. Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a ich wartością nominalną odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość tych wierzytelności w chwili ich sprzedaży przez Klienta.

Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze sporem co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się wyłącznie z ryzykiem Wnioskodawcy. (...)

W świetle powołanych wyżej regulacji prawnych, orzecznictwa oraz opisu sprawy należy stwierdzić, że nabycie przez Wnioskodawcę na własne ryzyko i bez możliwości zwrotu - wierzytelności trudnych, po cenie niższej od ich wartości nominalnej, gdzie różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, a Spółka poza nabyciem wierzytelności nie wykonuje żadnego świadczenia dla Zbywcy, nie będzie stanowiło czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT”. Zatem w świetle powołanych wyżej regulacji prawnych, orzecznictwa, interpretacji podatkowych oraz opisu sprawy należy stwierdzić, że nabycie przez Wnioskodawcę na własne ryzyko i bez możliwości zwrotu - wierzytelności trudnych, po cenie niższej od ich wartości nominalnej, gdzie różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, a Podatnik poza nabyciem wierzytelności nie wykonuje żadnego świadczenia dla zbywcy (Klienta), nie będzie stanowiło czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Ad 2.

Również wypłata przez ubezpieczyciela na rzecz Wnioskodawcy zasądzonej lub uzgodnionej kwoty odszkodowania z tytułu wierzytelności nabytej w drodze cesji nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, gdyż będzie stanowiła jedynie realizację przysługującego Wnioskodawcy roszczenia odszkodowawczego z tytułu wierzytelności nabytej w drodze cesji. W związku z tym Wnioskodawca nie będzie zobowiązany do wystawienia faktury w związku z otrzymaniem kwoty odszkodowania.

W uzupełnieniu wniosku wskazał Pan, że własne stanowisko Podatnika zostało przedstawione we wniosku o interpretację i nie ulega zmianie w związku z uzupełnieniem wniosku.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku w zakresie podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

Na mocy art. 7 ust. 1 ustawy:

Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy:

Zatem każde świadczenie niebędące dostawą towarów, polegające na działaniu, zaniechaniu lub tolerowaniu czyjegoś zachowania stanowi, co do zasady, usługę w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Niemniej jednak muszą być przy tym spełnione następujące warunki:

‒w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona (nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,

‒świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą i przekazanym za nią wynagrodzeniem. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę.

Należy podkreślić, że oba ww. warunki winny być spełnione łącznie, aby świadczenie podlegało jako usługa, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. Przy czym z treści powołanego wyżej przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy).

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. wyrok z 8 marca 1988 r. w sprawie C-102/86 Apple and Pear Development Council przeciwko Commissioners of Customs and Excise), przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak, że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego.

Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Analiza przepisów wskazuje, że dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Aby dana czynność podlegała opodatkowaniu tym podatkiem musi być wykonana przez podatnika.

Na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy:

W myśl art. 15 ust. 2 ustawy:

Dostawa towarów lub świadczenie usług podlegać będą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wyłącznie wówczas, gdy dokonywane będą przez podmiot mający status podatnika, a dodatkowo działającego w takim charakterze w odniesieniu do danej transakcji. Istotnym dla określenia, że w odniesieniu do konkretnej dostawy towarów lub świadczenia usług mamy do czynienia z podatnikiem podatku VAT jest stwierdzenie, że prowadzi on działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy.

Z opisu sprawy wynika, że prowadzi Pan jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie konserwacji i naprawy pojazdów samochodowych. Jest Pan czynnym podatnikiem VAT. Planuje Pan zawierać z poszkodowanym Klientem odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w  zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego wykonywał uprzednio naprawę pojazdu. Planuje Pan zawierać również z innymi poszkodowanymi taką odpłatną umowę cesji wierzytelności na podstawie art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego dotyczącą roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia w zakresie zaistniałego wypadku ubezpieczeniowego (szkody komunikacyjnej), wskutek którego nie wykonywał Pan uprzednio naprawy pojazdu, ale kwota przyznanego przez ubezpieczyciela odszkodowania została zaniżona (nie pokrywa w całości wyrządzonej szkody). Przedmiotem nabycia będą wymagalne wierzytelności własne Klienta, obejmujące roszczenie o wypłatę odszkodowania, które przysługuje Klientowi za poniesioną szkodę majątkową od  ubezpieczyciela odpowiedzialnego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego OC i  ubezpieczenia Autocasco (AC) za zdarzenia wywołujące szkodę majątkową. Cesja wierzytelności będzie dotyczyć spornych roszczeń odszkodowawczych Klienta (a  w  przyszłości także innych Klientów), któremu przysługują roszczenia z tytułu polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy oraz z polisy AC, w związku z powstałą szkodą komunikacyjną, gdy podmiot odpowiedzialny nie przyznaje odszkodowania w wysokości całkowicie naprawiającej wyrządzoną szkodę. Na Pana przelewane będą w  ramach cesji wierzytelności roszczenia odszkodowawcze z tytułu likwidacji szkody za cenę określoną w umowie cesji, która ustalana będzie każdorazowo z poszkodowanym - cedentem (Klientem) i nie będzie przekraczała ustalonej wartości nominalnej wierzytelności. Po definitywnym nabyciu wierzytelności (w tym m.in. prawa do odszkodowania) będzie Pan dochodził roszczeń odszkodowawczych we własnym imieniu i na własne ryzyko od ubezpieczyciela. W efekcie zawartej umowy cesji wierzytelności nabytych od Klienta, będzie dysponował Pan wierzytelnością według własnego uznania, przede wszystkim podejmując kroki zgodne z prawem, mające na celu odzyskanie chociażby ułamkowej części należnego odszkodowania na drodze polubownej bądź wytaczając powództwo cywilne przeciwko dłużnikowi - ubezpieczycielowi. Po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądowego lub zawarciu ugody pozasądowej ubezpieczyciel wypłaci zasądzoną lub uzgodnioną ugodą kwotę odszkodowania na rachunek bankowy Podatnika. Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a jej wartością nominalną będzie odzwierciedlała rzeczywistą ekonomiczną wartość tej wierzytelności w chwili jej sprzedaży przez Klienta. Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze sporem, co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego lub w drodze ugody w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się już wyłącznie z Pana ryzykiem. Umowa cesji wierzytelności - prawa do odszkodowania, spełniająca jednocześnie przesłanki kwalifikujące ją jako umowę sprzedaży, poza zapłatą ceny, nie nakłada na Pana (kupującego) jakichkolwiek innych obowiązków i świadczeń wobec zbywcy (Klienta). Cesja wierzytelności będzie wiązała się jedynie z roszczeniem Klienta o zapłatę ceny ustalonej w ramach umowy cesji, z wyłączeniem jakichkolwiek innych świadczeń czy wynagrodzeń na rzecz Klienta. Pomiędzy zbywcą wierzytelności (Klientem) a Panem nie będzie zawierany żaden inny stosunek prawny przewidujący jakiekolwiek wzajemne świadczenia. Umowa cesji wierzytelności z tytułu ubezpieczenia OC i AC nie będzie zawierała upoważnienia dla Pana do podejmowania działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) na rachunek zbywcy wierzytelności (Klienta). Nabędzie Pan wierzytelność (Prawo dochodzenia odszkodowania) do swojego majątku, wchodzi Pan w miejsce uprawnionego do odszkodowania (Klienta) i podejmuje działania wobec dłużnika (ubezpieczyciela) wyłącznie na własne ryzyko. W drodze umowy cesji wierzytelności będzie nabywał Pan wierzytelności we własnym imieniu oraz na własny rachunek i ryzyko. Wierzytelności są wierzytelnościami trudnymi, ponieważ istnieje realne i wysokie ryzyko ich niezaspokojenia. Wierzytelności, którymi w tym przypadku są roszczenia odszkodowawcze w związku ze sporem, co do ich wysokości są niepewne i mogą zostać ustalone w drodze postępowania sądowego lub w drodze ugody w wysokości niższej niż nominalna, co wiąże się już wyłącznie z ryzykiem Podatnika. Nabywane wierzytelności są sporne w całości, zarówno co do zasadności roszczenia jak i jego wysokości.

Odnosząc się do kwestii objętych zakresem pytań, w pierwszej kolejności wskazać należy, że wierzytelność jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego.

Instytucja przelewu wierzytelności została uregulowana przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.).

Stosownie do treści art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego:

W myśl art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego:

Z kolei art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

Przelew wierzytelności jest swoistą konstrukcją prawną, przewidzianą w ogólnych zasadach zobowiązań prowadzącą do zmiany osoby wierzyciela, podczas gdy przedmiot zobowiązania pozostaje ten sam. Umowy cesji wierzytelności należą do czynności prawnych rozporządzających o skutkach zbliżonych do umowy przenoszącej własność. Dodać należy, że cesja nie ma formy samoistnej umowy, dlatego też dla jej realizacji musi być dokonana czynność cywilnoprawna, na podstawie której nastąpi przeniesienie wierzytelności.

Istotą przelewu wierzytelności jest zatem umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na podstawie której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność. W wyniku przelewu wierzytelności prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. W zamian za nabywaną wierzytelność cesjonariusz (nabywca) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz cedenta. Spełnienie świadczenia, wynikającego z umowy przelewu nastąpi, gdy cedent przeniesie wierzytelność na cesjonariusza, a on zapłaci mu cenę za cedowaną wierzytelność (w sytuacji, kiedy cesja będzie miała charakter odpłatny).

Umowa cesji wierzytelności wypełnia znamiona określone w art. 8 ust. 1 ustawy, polega bowiem na przeniesieniu prawa do wartości niematerialnych i prawnych, w związku z tym stanowi świadczenie usług w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Z punktu widzenia nabywcy wierzytelności do świadczenia usług dochodzi już w momencie samego nabycia wierzytelności, obojętnie czy nabycie zostało dokonane w celu windykacji tej wierzytelności przez samego nabywcę, czy też innego jej wykorzystania do celów prawno-gospodarczych. Celem nabycia cudzej wierzytelności nie musi być jej odsprzedaż, ale także inne wykorzystanie do celów prawno-gospodarczych przez nabywcę. Sposób wykorzystania nabytej wierzytelności może decydować o charakterze usługi nie zaś o istocie czynności prawnej, jaką jest nabycie cudzej wierzytelności. Toteż usługą na rzecz cedenta jest nabycie wierzytelności danego podmiotu w celu jej wykorzystania do operacji prawno-podatkowych.

Zatem zakup wierzytelności stanowi usługę polegającą na przeniesieniu wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku osoby trzeciej na mocy umowy zawartej między zbywcą wierzytelności (cedentem), a jej nabywcą (cesjonariuszem). Oznacza to, że w takim przypadku nabywca wierzytelności świadczy na rzecz jej zbywcy usługę, której celem jest uwolnienie sprzedawcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności. Jednakże jak wskazano na wstępie ww. usługa podlega opodatkowaniu wówczas, gdy jest świadczona odpłatnie.

W kwestii nabycia wierzytelności trudnych po cenie niższej od ich wartości nominalnej wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 27 października 2011 r. w sprawie C-93/10 Finanzamt Essen-NordOst przeciwko GFKL Financial Services AG. W powyższym orzeczeniu TSUE wskazał, że „Artykuł 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania wspomnianej dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży”. W pkt 25 ww. orzeczenia, Trybunał wskazał, że „Różnica między wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi bowiem wynagrodzenia za tego rodzaju usługę, lecz odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników”.

Podkreślić należy, że ww. wyrok TSUE odwołuje się do wierzytelności „trudnych”, tj. wymagalnych, o wątpliwej perspektywie spłaty.

Również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt I FPS 5/11 wskazał: „Przyjąć zatem należy, że podstawowym i koniecznym warunkiem do uznania transakcji za odpłatną usługę, a więc czynność opodatkowaną, jest wystąpienie wynagrodzenia bezpośrednio związanego z tą czynnością, rzeczywiście otrzymanego (bądź należnego), jako świadczenia wzajemnego za wykonaną usługę. Zatem badając konkretną transakcję należy poszukiwać takiego ewentualnego bezpośredniego wynagrodzenia, które otrzymuje kupujący – cesjonariusz, jako świadczenie wzajemne za ewentualnie wykonaną na rzecz zbywcy – cedenta usługę. Plastyczniej rzecz ujmując poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy – cedenta do nabywcy – cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego, niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy.

Podkreślenia wymaga bowiem, że dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy – obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności – wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę. W omawianej sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi. Wobec tego należy dojść do wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.”.

Jak wskazano we wniosku, będzie nabywał Pan w drodze umowy cesji, wierzytelności we własnym imieniu oraz na własny rachunek i ryzyko. Cesja wierzytelności będzie wiązała się jedynie z roszczeniem Klienta o zapłatę ceny ustalonej w ramach umowy cesji, z wyłączeniem jakichkolwiek innych świadczeń czy wynagrodzeń na rzecz Klienta. Na Pana przelewane będą w ramach cesji wierzytelności roszczenia odszkodowawcze z tytułu likwidacji szkody za cenę określoną w umowie cesji, która ustalana będzie każdorazowo z poszkodowanym - cedentem (Klientem) i nie będzie przekraczała ustalonej wartości nominalnej wierzytelności. Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a jej wartością nominalną będzie odzwierciedlała rzeczywistą ekonomiczną wartość tej wierzytelności w chwili jej sprzedaży przez Klienta. Wierzytelności są wierzytelnościami trudnymi, ponieważ istnieje realne i wysokie ryzyko ich niezaspokojenia. Nabywane wierzytelności są sporne w całości, zarówno co do zasadności roszczenia jak i jego wysokości. Przedmiotem nabycia będą wymagalne wierzytelności własne Klienta, obejmujące roszczenie o wypłatę odszkodowania (w części zaniżonej przez ubezpieczyciela), które przysługuje Klientowi za poniesioną szkodę majątkową od ubezpieczyciela odpowiedzialnego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego OC i ubezpieczenia Autocasco (AC) za zdarzenia wywołujące szkodę majątkową.

Mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy oraz wskazane przepisy prawa stwierdzić należy, że nabycie przez Pana ww. wierzytelności nie będzie stanowić odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, a tym samym nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Zatem Pana stanowisko w zakresie pytania nr 1, zgodnie z którym opisana cesja wierzytelności odszkodowawczych nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, pomimo częściowo odmiennej argumentacji, jest prawidłowe.

Odnosząc się natomiast do kwestii objętej zakresem pytania nr 2, zauważyć należy, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Jak stanowi art. 361 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

Istotą odszkodowań nie jest zatem płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną – świadczenie w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika. Zapłata ta nie jest też związana ze zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji.

Ustalanie statusu wypłacanej rekompensaty, jako podlegającej bądź niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Zatem, jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.

Zgodnie z art. 106b ust. 1 ustawy:

Na podstawie art. 106b ust. 2 ustawy:

W myśl art. 106b ust. 3 ustawy:

W analizowanej sytuacji, otrzymana od ubezpieczyciela kwota odszkodowania z tytułu nabycia wierzytelności będzie w istocie stanowiła zadośćuczynienie za szkodę, która została wyrządzona poszkodowanym. Wypłacone przez ubezpieczyciela odszkodowanie nie będzie miało związku z czynnością mającą charakter świadczenia z Pana strony, bowiem jedynym świadczeniem z tytułu nabycia przedmiotowych wierzytelności jest zapłata ceny wierzytelności na rzecz zbywcy, tj. poszkodowanego.

Zatem w przedmiotowej sprawie nie dochodzi do odpłatnego świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy.

Biorąc pod uwagę powołane przepisy prawa oraz przedstawiony opis sprawy należy stwierdzić, że wypłacone przez ubezpieczyciela odszkodowanie nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. W  związku z powyższym nie będzie Pan zobowiązany do wystawienia faktury z tytułu otrzymanego odszkodowania.

Tym samym, Pana stanowisko w zakresie pytania nr 2 jest prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego, które Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Informuję, iż wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (zapytania). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniami, nie mogą być – zgodnie z art. 14b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa – rozpatrzone.

Zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Ponosi Pan ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu zdarzenia przyszłego. Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem zdarzenia przyszłego podanym przez Pana w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, wydana interpretacja traci swoją aktualność.

Niniejsza interpretacja została wydana na podstawie przedstawionego we wniosku opisu sprawy, co oznacza, że w przypadku, gdy w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej zostanie określony odmienny stan sprawy, interpretacja nie wywoła w tym zakresie skutków prawnych.

Odnośnie powołanej przez Pana interpretacji indywidualnej, należy zauważyć, że interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane są w indywidualnych sprawach podatników i niewątpliwie kształtują sytuację prawną tych podatników w sprawach będących przedmiotem rozstrzygnięcia, lecz dotyczą konkretnych stanów faktycznych co oznacza, że należy je traktować indywidualnie.

Wskazać również należy, że interpretacje rozbieżne bądź wątpliwe mogą być poddane weryfikacji w trybie art. 14e § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym Szef Krajowej Administracji Skarbowej może z urzędu zmienić wydaną interpretację indywidualną, jeżeli stwierdzi jej nieprawidłowość, uwzględniając w szczególności orzecznictwo sądów, Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zatem, Szef Krajowej Administracji Skarbowej jako organ sprawujący nadzór nad wydawanymi interpretacjami indywidualnymi – nad ich jednolitością – może zmienić z urzędu wydaną interpretację w przypadku gdy uzna, że jest nieprawidłowa.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawyz dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pana sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pan do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

·Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).