Wyrok NSA z dnia 8 lutego 2024 r., sygn. I OSK 1319/22

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Elżbieta Kremer Sędziowie: Sędzia NSA Aleksandra Łaskarzewska Sędzia del. WSA Maria Grzymisławska-Cybulska (spr.) Protokolant: starszy asystent sędziego Maciej Kozłowski po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2024 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Ministra Rodziny i Polityki Społecznej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 kwietnia 2022 r. sygn. akt VIII SA/Wa 617/21 w sprawie ze skargi K. C. na decyzję Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia [...] maja 2021 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia i zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego 1) uchyla zaskarżony wyrok w całości; 2) uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia [...] lutego 2021 r. nr [...] obie w części zobowiązania K. C. do uiszczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego; 3) odstępuje od zasądzenia od K. C. na rzecz Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w całości.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2022 r. sygn. VIII SA/Wa 617/21 uchylił decyzję Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 10 maja 2021 r. nr DSZ-V.5321.1.254.5.2021.AC i poprzedzającą ją decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 2 lutego 2021 r. nr 433/ŚW/2021 w części zobowiązującej K. C. do uiszczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego oraz umorzył postępowanie administracyjne w przedmiocie zobowiązania K. C. do uiszczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Wojewódzki wskazał, że zarówno przedmiotem odwołania, jaki zarzutów skargi było niesłuszne, zdaniem skarżącej, zobowiązanie jej do uiszczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego, gdyż skarżąca bez zbędnej zwłoki poinformowała właściwy organ o wystąpieniu okoliczności powodujących konieczność wstrzymania jej wypłaty świadczeń. Organ natomiast przez lata zwlekał z wydaniem zaskarżonej decyzji narażając ją za bezpodstawny obowiązek zwrotu odsetek. Sąd Wojewódzki wskazał, że skarżąca do odwołania dołączyła kserokopię pisma z GOPS z 6 czerwca 2018 r., skierowanego do organu (Mazowiecki Urząd Wojewódzki), z którego wynika, iż w dniu 4 czerwca 2018 r. złożyła ona oświadczenie, iż jej mąż przebywa za granicą i mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazano, że w ocenie Wojewody, wbrew stanowisku skarżącej, brak jest podstaw do odstąpienia od ciążącego na skarżącej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia także w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie. Wskazano, iż w myśl art. 25 ust. 9 upp, kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego podlegają zwrotowi łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na rachunek bankowy wskazany przez organ właściwy. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia wychowawczego do dnia spłaty. Dalej wyjaśniono, że odsetki ustawowe za opóźnienie naliczone od 01.06.2016 r. do dnia wydania niniejszej decyzji, tj. 02.02.2021 r., wynoszą [...] zł. Z kolei Minister zauważył, że od kwot nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego, o którym mowa w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 6 upp, naliczane są odsetki ustawowe za opóźnienie, chyba że przyznanie świadczenia wychowawczego było następstwem błędu podmiotu realizującego zadania w zakresie świadczenia wychowawczego. Sąd Wojewódzki wskazał, że jak podał organ odwoławczy z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy - we wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego z 18 maja 2016 r. Skarżąca oświadczyła, iż żaden z członków rodziny nie przebywa poza granicami Polski, w kraju, w którym zastosowanie mają przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Podkreślił również, iż zarówno w decyzji przyznającej prawo do świadczenia wychowawczego oraz w ww. wniosku strona została pouczona, iż w przypadku zmian mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego w szczególności, wyjazdu członka poza granice Polski oraz uzyskania dochodu, osoba ubiegająca się jest obowiązana niezwłocznie powiadomić o tych zmianach podmiot realizujący świadczenie. We wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego zostało również wskazane, iż niepoinformowanie organu właściwego, prowadzącego postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego o zmianach,o których mowa powyższej, może skutkować powstaniem nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego, a w konsekwencji wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Miała zatem świadomość pobierania nienależnego świadczenia. Organ odwoławczy nie dopatrzył się jednocześnie okoliczności związanych z błędnym działaniem organu przyznającego świadczenie. Sąd Wojewódzki zaakcentował, że zaskarżeniem w sprawie została zatem objęta decyzja w zakresie żądania od skarżącej uiszczenia odsetek za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego za okres od 1 kwietnia 2016 r. do 31 maja 2016 r. Odsetki za sporny okres wyniosły [...] zł. Odnosząc się do tak zakreślonego przedmiotu sporu Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał, iż w myśl art. 25 ust. 9 upp kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego podlegają zwrotowi łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na rachunek bankowy wskazany przez organ właściwy. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia wychowawczego do dnia spłaty. Zgodnie natomiast z art. 25 ust. 3 upp od kwot nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, 3, 5 i 6, naliczane są odsetki ustawowe za opóźnienie, chyba że przyznanie świadczenia wychowawczego było następstwem błędu podmiotu realizującego zadania w zakresie świadczenia wychowawczego. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazano, że w przypadku błędu podmiotu realizującego zadania w zakresie świadczenia wychowawczego organ orzekając o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego nie nalicza odsetek ustawowych za opóźnienie w zwrocie świadczenia. Sąd Wojewódzki wskazał, że analizując pojęcie "błędu" zawarte w art. 25 ust. 3 upp uprawnionym jest stwierdzenie, iż za błąd organu w rozumieniu przepisu art. 25 ust. 3 upp uznać należy każdą znaczącą nieprawidłowość. Jednocześnie wskazano, iż świadczenie wychowawcze na syna skarżącej (Patryka i Kamila) zostało skarżącej przyznane w wyniku rozpatrzenia wniosku z dnia 18 maja 2016 r. na okres od dnia 1 kwietnia 2016 r. do dnia 31 maja 2016 r. a jak wynika z akt - z pisma Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 31 lipca 2019 r., skierowanego do GOPS w [...], organ wojewódzki poinformował GOPS w [...], ze w przypadku skarżącej znajdują zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego do okresów: od 01.01.2014 r. do 30.04.2014 r., od 01.11.2014 r. do 31.12.2014 r., od 01.02.2015 r. do 30.04.2015 r., od 01.11.2015 r. do 31.05.2016 r., od 01.11.2016 r. do 31.12.2016 r., od 1.02.2017 r. do 31.05.2017 r., od 01.11.2017 r. do 31.12.2017 r. oraz od 01.03.2018 r. do nadal. Treść ww. pisma wyraźnie wskazuje, że członek rodziny skarżącej - jej mąż był zatrudniony poza Polską i mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Dodatkowo zwrócono uwagę, że w 2019 r. organy prowadziły korespondencję wymienną w zakresie świadczeń wychowawczych pobranych przez stronę na dzieci. Pomimo, że skarżąca składała do GOPS oświadczenia o zatrudnieniu jej męża poza Polską, to nadal otrzymywała świadczenia wychowawcze na dzieci. Wskazują na to poszczególne oświadczenia, pisma między organami. Podkreślono, że w szczególności z pisma Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 31 lipca 2019 r., skierowanego do GOPS w [...] wynikało, że w sprawie znajdują zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie dopiero jednak w dniu 8 stycznia 2021 r. wydał zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego za okres objęty decyzją. Decyzja Wojewody została wydana w dniu 2 lutego 2021 r. Podkreślono, że skarżąca nie kwestionowała faktu, że pobrała nienależne świadczenie wychowawcze, które co istotne na dzień dzisiejszy zwróciła w całości (naliczone we wszystkich sprawach), dołączyła do odwołania kopię przelewu na kwotę [...] zł. Podnosiła, że pisała e-maile do organu, dzwoniła celem szybszego załatwienia sprawy. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podkreślono, że w niniejszej sprawie bezspornym jest, że strona nienależnie pobierała świadczenie wychowawcze, a w konsekwencji nałożony na nią obowiązek jego zwrotu jest jak najbardziej zasadny i to zarówno ze względu na istniejące podstawy prawne (art. 25 upp) jak i z perspektywy art. 2 Konstytucji RP, w którym Państwo jest podmiotem zobligowanym do urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej. Owa sprawiedliwość społeczna, w tym konkretnym przypadku, przejawia się w obowiązku zwrotu tych środków publicznych, które zostały nienależnie pobrane. Natomiast odmiennie, w ocenie Sądu Wojewódzkiego, kształtuje się sytuacja w odniesieniu do ustawowo przewidzianego obowiązku zwrotu odsetek od tych świadczeń. Na gruncie tej konkretnej sprawy zastosowanie art. 25 ust. 9 upp, a więc naliczenie odsetek od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia wychowawczego do dnia spłaty, stałoby, w ocenie Sądu Wojewódzkiego, w opozycji do zasady praworządności. Biorąc bowiem pod uwagę czas trwania postępowania, które ciągnęło się przez kilka lat i to nie z winy strony, trudno uznać, że domaganie się odsetek w takim przypadku czyniłoby zadość wymogowi sprawiedliwości społecznej. Strona winna bowiem zwrócić to co pobrała nienależnie wraz z odsetkami, ale idąc tokiem rozumowania organów w niniejszej sprawie, obok zwrotu nienależnie pobranego świadczenia zobligowana zostałaby do spłaty dodatkowego obciążenia, którego rozmiar jest następstwem takiej, a nie innej organizacji pracy organów administracji publicznej. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podkreślono, że rzeczą oczywistą jest, że wysokość odsetek stanowi wypadkową pomiędzy kwotą podlegającą zwrotowi a okresem, który upłynął od miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia aż do dnia spłaty. Nieefektywne działanie organów spowodowało znaczące wydłużenie się postępowania, w następstwie czego odsetki również urosły znacząco. Organy nie dostosowały się bowiem do wymogu, jaki w kwestii terminu załatwienia sprawy kreuje art. 35 § 1 i 3 kpa, a wobec tego trudno tym samym, aby to strona ponosiła konsekwencje takiego stanu rzeczy. Stąd też Sąd Wojewódzki doszedł do przekonania, iż szczególne okoliczności towarzyszące wydaniu zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu I instancji, uzasadniały w tym przypadku odstąpienie do zastosowania art. 25 ust. 3 i 9 upp w zakresie, w jakim przewidują one naliczenie i obowiązek zapłaty ustawowych odsetek za opóźnienie w zwrocie nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych.