Prawo ZUS do weryfikacji zadeklarowanej podstawy wymiaru składek a zasada zaufania obywateli do władzy publicznej - Wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2024 r., sygn. I USKP 26/23

Organ rentowy ma prawo do weryfikacji podstawy wymiaru składek zadeklarowanej przy rozpoczęciu działalności gospodarczej, gdy wykazana wysokość składek jest nieadekwatna do osiąganych przychodów, jednakże powinien działać zgodnie z zasadą zaufania obywateli do władzy publicznej, co wyklucza możliwość późniejszej zmiany rozstrzygnięcia po wypłacie świadczeń przez dłuższy czas bez zakwestionowania tytułu ubezpieczeniowego.

Sąd Najwyższy w składzie:

Prezes SN Piotr Prusinowski (przewodniczący)

‎SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)

‎SSN Romualda Spyt

w sprawie z odwołania D. L. ‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Zabrzu
‎o podstawę wymiaru składek, ‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń 
‎Społecznych w dniu 17 kwietnia 2024 r., ‎skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach ‎z dnia 18 listopada 2021 r., sygn. akt III AUa 2040/20,

1) oddala skargę kasacyjną,

2) zasądza od organu rentowego na rzecz odwołującej się kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych z ustawowymi odsetkami z art. 98 § 1¹ kpc tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach wyrokiem z dnia 29 czerwca 2020 r. oddalił odwołanie wniesione przez D. L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Zabrzu z dnia 27 września 2019 r. stwierdzającej, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne odwołującej się, podlegającej ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, w październiku i listopadzie 2015 r. wynosiła 525 zł, natomiast w grudniu 2015 r. - 135,48 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca się zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od dnia 7 września 2015 r., deklarując podstawę wymiaru składek zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej jako ustawa systemowa). Jej działalność pod nazwą „D.” obejmowała prowadzenie siłowni dla kobiet z poradnią dietetyczną. W dniu 4 września 2015 r. odwołująca się zawarła umowę z P. w G. w ramach projektu „[…]” i otrzymała jednorazowe środki w kwocie 23.000 zł na podjęcie działalności gospodarczej. W umowie przewidziano, że odwołująca się ma podjąć działalność gospodarczą do dnia 5 października 2015 r. i prowadzić ją przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy. W ciągu dwóch miesięcy musiała udokumentować i rozliczyć otrzymane dofinansowanie. W dniach 16 września 2015 r. i 7 października 2015 r. odwołująca się zakupiła sprzęt sportowy za kwoty 23.821,80 zł i 2.282,99 zł oraz kasę fiskalną - w dniu 28 października 2015 r. W dniu 1 października 2015 r. zawarła umowę najmu lokalu, w którym miała być prowadzona siłownia - na czas nieokreślony z możliwością rozwiązania tej umowy za trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia. Czynsz wynosił 2.730 zł. Siłownia mieściła się w K., przy ul. […]. Od dnia 7 grudnia 2015 r. do dnia 29 lutego 2016 r. w siłowni, na podstawie umowy zlecenia, pracę wykonywała E. D., której wynagrodzenie określono na kwotę 7 zł netto. Wynagrodzenie to w styczniu 2016 r. wyniosło 602 zł netto, zaś w lutym - 378 zł netto, co stanowiło odpowiednio wynagrodzenie za 86 i 54 godzin pracy. Godziny otwarcia siłowni były modyfikowane w zależności od potrzeb klientów. W okresie od marca 2016 r. do lipca 2016 r. i od września 2016 r. do grudnia 2016 r. odwołująca się zatrudniała kolejną osobę (A. S.) na podstawie umowy zlecenia. Praca tej osoby miała polegać na obsłudze recepcji i klientów siłowni. Wynagrodzenie ustalono na 10 zł brutto za godzinę i kształtowało się ono w granicach od 342 zł (lipiec) do 1.558 zł (marzec). W oparciu o listy wynagrodzeń ustalono, że siłownia była czynna w kolejnych miesiącach - 156, 152, 142, 38, 34, 42, 40, 40, 43 godziny. Opisana działalność gospodarcza w żadnym roku nie przyniosła przychodu, za wyjątkiem 2017 r., kiedy odwołująca się sprzedała sprzęt należący do siłowni. Od tego czasu prowadzi działalność gospodarczą jedynie w zakresie dietetyki. W okresie, w którym odwołująca się opłacała składki od maksymalnej podstawy wymiaru, przychód wynosił odpowiednio w październiku 2015 r. - 140 zł, w listopadzie - 490 zł, w grudniu - 565 zł. Dochód w październiku 2015 r. wynosił „33.003.234,28” zł, ponieważ ujawniono w nim otrzymaną dotację z powiatowego urzędu pracy. Największe dochody działalność przyniosła w okresie od października do grudnia 2015 r., natomiast w 2016 r. najwyższy dochód, wynoszący 4.803,66 zł, osiągnięto w sierpniu. W okresie od dnia 9 grudnia 2015 r. do dnia 25 marca 2017 r. odwołująca się nieprzerwanie korzystała ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Działalność gospodarczą prowadziła natomiast od dnia 26 marca 2017 r. do dnia 23 kwietnia 2017 r., od dnia 1 maja do dnia 4 czerwca 2017 r., od dnia 12 czerwca do dnia 23 lipca 2017 r., od dnia 28 listopada do dnia 30 listopada 2017 r. i od dnia 25 maja do dnia 11 czerwca 2018 r., w pozostałych okresach korzystając na przemian z zasiłków macierzyńskich oraz zasiłków chorobowych i świadczenia rehabilitacyjnego związanego ze stanem psychicznym po ciążach zakończonych niepowodzeniem (poronienia i poród przedwczesny). W […] 2019 r. odwołująca się urodziła drugie dziecko i z tego tytułu jest uprawniona do zasiłku macierzyńskiego. W okresach pomiędzy zwolnieniami lekarskimi opłacała składki od minimalnej podstawy wymiaru przewidzianej początkowo w art. 18a, a później w art. 18 ustawy systemowej. W styczniu 2016 r. organ rentowy przeprowadził kontrolę działalności prowadzonej przez odwołującą się, nie stwierdzając wówczas podstaw do zakwestionowania ubezpieczenia ani wskazanej podstawy wymiaru składek. W 2019 r. organ rentowy, oprócz zaskarżonej w sprawie decyzji, wydał decyzję zobowiązującą odwołującą się do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres trzech lat w wysokości różnicy między świadczeniami pobranymi a ustalonymi od najniższej podstawy wymiaru składek. Odwołująca się twierdziła, że brak dochodu z prowadzonej działalności gospodarczej w latach 2015-2016 był spowodowany urodzeniem dziecka i korzystaniem ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz działalnością konkurencyjnej siłowni mieszczącej się w K.