Wysokość odpisów na ZFŚS w 2024 r. w szkołach

Od 1 stycznia 2024 r. odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (dalej: ZFŚS lub fundusz) na emerytowanych nauczycieli nie jest już uzależniony od wysokości pobieranej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy czy nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Podstawą naliczenia tego odpisu jest taka sama wartość jak w przypadku nauczycieli pracujących, tj. kwota bazowa określana dla nauczycieli w ustawie budżetowej na rok 2024.

Zgodnie z art. 53 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela), dla nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na ZFŚS w wysokości ustalonej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli:

1. będących emerytami lub rencistami oraz 

2. nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

– skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby tych nauczycieli i 42% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 Karty Nauczyciela, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.

W 2024 r. kwota bazowa wynosi 5176,02 zł. Tym samym odpis na każdego nauczyciela będącego emerytem, rencistą lub pobierającego nauczycielskiego świadczenie kompensacyjne wynosi 2173,93 zł (5 176,02 x 42%). 

W 2024 r. odpisy na pracowników niepedagogicznych i emerytowanych pracowników niepedagogicznych, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (dalej: ustawa o ZFŚS) będą naliczane w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w 2023 r. wyniosło:

1. w pierwszym półroczu – 6246,13 zł,

2. w drugim półroczu – 6445,71 zł.

Podstawą naliczenia odpisów na ZFŚS będzie więc przeciętne wynagrodzenie z drugiego półrocza 2023 r., tj. kwota 6445,71 zł.

TABELA. Sposób naliczania i wysokość odpisów za ZFŚS w 2024 r.

Ustalenie przeciętnej liczby zatrudnionych

Zgodnie z art. 53 ust. 1 Karty Nauczyciela dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na ZFŚS w wysokości ustalanej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 Karty Nauczyciela, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku. Przepisy Karty Nauczyciela nie określają jednak sposobu obliczania przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli. Zasadne wydaje się więc zastosowanie w tym zakresie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (dalej: rozporządzenie w sprawie ustalania liczby zatrudnionych). W myśl § 3 ust. 1 tego rozporządzenia: przy obliczaniu przeciętnej liczby zatrudnionych w danym roku kalendarzowym (obrachunkowym) dodaje się przeciętne liczby zatrudnionych w poszczególnych miesiącach i otrzymaną sumę dzieli się przez 12. Rozporządzenie nie określa jednak, w jaki sposób ustalić przeciętną liczbę nauczycieli zatrudnionych w poszczególnych miesiącach. 

W doktrynie wyróżnia się trzy metody obliczania zatrudnienia. Są to:

1) metoda średniej arytmetycznej (dodaje się stany zatrudnienia – w przeliczeniu na pełne etaty – w poszczególnych dniach w danym miesiącu, łącznie z przypadającymi w tym czasie niedzielami, świętami i dniami wolnymi od pracy, przyjmując dla tych dni stan zatrudnienia z dnia poprzedniego, i otrzymaną sumę dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych miesiąca),

2) metoda średniej chronologicznej (dodaje się do siebie połowę stanu zatrudnienia – w przeliczeniu na pełne etaty – na 1 dzień miesiąca, pełną liczbę zatrudnionych na 15 dzień miesiąca oraz połowę na ostatni dzień miesiąca; otrzymaną sumę należy podzielić przez dwa; metody tej nie powinno się jednak stosować przy dużej fluktuacji zatrudnienia),

3) metoda uproszczona (dodaje się liczbę zatrudnionych – w przeliczeniu na pełne etaty – w pierwszym i ostatnim dniu miesiąca, sumę zaś dzieli przez dwa; zaleca się stosowanie tej metody w zakładach pracy, w których sytuacja kadrowa jest dość stabilna).

Ustalenie przeciętnej liczby nauczycieli emerytów

Od 2024 r. odpis na emerytowanych nauczycieli również uzależniony jest od przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby tych nauczycieli. W tym wypadku przepisy również nie precyzują, w jaki sposób należy obliczyć przeciętną liczbę emerytowanych nauczycieli. W ocenie autora, również w tym wypadku należy zastosować tryb z rozporządzenia w sprawie ustalania liczby zatrudnionych. Oznacza to, że trzeba zsumować przeciętne liczby emerytów w poszczególnych miesiącach i otrzymaną sumę podzielić przez 12. Jeżeli więc nauczyciel przejdzie na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne w trakcie roku, będzie uwzględniony w ramach korekty dokonywanej na koniec roku. 

Ustawodawca nie wskazał również, na jakiej podstawie pracodawca ma ustalić planowaną liczbę nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Wydaje się, że należy przyjąć tę liczbę, która w momencie dokonywania odpisów jest uprawniona do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego i jednocześnie jest osobą uprawnioną do korzystania z ZFŚS danej jednostki. Uprawnienie to posiada natomiast w tej jednostce, która była ostatnim miejscem zatrudnienia przed przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. 

Urlopy bezpłatne pracowników a ustalenie przeciętnej liczby zatrudnionych

Przy ustalaniu przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli trzeba uwzględnić wszystkich nauczycieli, którzy pozostają w zatrudnieniu, nawet jeśli nie świadczą pracy. 

W praktyce wątpliwości budzi sytuacja pracowników korzystających z urlopu bezpłatnego. Mimo że pracownik (nauczyciel oraz pracownik niepedagogiczny) korzysta z urlopu bezpłatnego, to jednak pozostaje pracownikiem szkoły, gdyż stosunek pracy nie ulegał rozwiązaniu ani wygaśnięciu. Karta Nauczyciela nie przewiduje żadnych włączeń przy obliczaniu przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli w celu naliczania odpisu na ZFŚS. Analogicznie określają to przepisy dotyczące naliczania odpisów na pracowników niepedagogicznych (§ 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie ustalania liczby zatrudnionych).

Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 174 § 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; dalej: k.p.). Oznacza to, że mimo iż pracownik na urlopie bezpłatnym wliczany jest do przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczenia odpisu na ZFŚS, to nie jest uprawniony w tym czasie do korzystania ze świadczeń finansowanych z tego funduszu, chyba że prawo takie przewiduje obowiązujący w szkole regulamin.

Dwa stosunki pracy w jednej szkole

Odpisy na ZFŚS dla nauczycieli i pracowników niepedagogicznych uzależnione są od liczby zatrudnionych osób, a następnie przeliczane na etaty. Jeżeli ta sama osoba ma dwa stosunki pracy w szkole, nie wpływa to na wysokość odpisu, który odnosi się do osoby pracownika. Jest to jedna osoba i jako jedna osoba jest liczona do odpisu na ZFŚS.

Pracujący emeryt

Pracujący emeryt ma prawo do korzystania z ZFŚS zarówno w szkole, która była jego ostatnim miejscem zatrudnienia przed nabyciem uprawnień emerytalnych, jak i w szkole, w której jest aktualnie zatrudniony.

Regulamin ZFŚS nie może zawierać regulacji mniej korzystnych niż przepisy ustawy o ZFŚS (art. 9 k.p.). Emerytami i rencistami korzystającymi z funduszu są osoby, które przeszły na emeryturę lub rentę bezpośrednio w tym zakładzie pracy. Jeśli osoby te następnie świadczą pracę na podstawie umowy o pracę w innej placówce, to korzystają oni z funduszu na zasadach dotyczących pracowników danego zakładu pracy. 

Jeżeli emerytura nie została zawieszona, to status emeryta jest zachowany. Oznacza to, że jest on nadal emerytem swojego ostatniego pracodawcy, gdzie korzysta ze świadczeń socjalnych. Jeżeli jest nauczycielem, to naliczany jest tam na niego odpis w wysokości 42% kwoty bazowej (art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela).

W placówce, gdzie osoba ta jest zatrudniona, posiada ona status pracownika. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.). W placówce tej korzysta więc z ZFŚS jako pracownik i tam również naliczany jest na nią odpis. Prawo do korzystania z ZFŚS tej placówki ma jednak wyłącznie do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Po ustaniu zatrudnienia nie będzie jednak emerytem tego pracodawcy, gdyż nie jest to ostatnie miejsce zatrudnienia przed przejściem na emeryturę. 

Podjęcie pracy przy zawieszonej emeryturze

Sytuacja będzie inna, jeżeli emeryt, który przeszedł na emeryturę z jednej placówki, podejmuje zatrudnienie w innej i wiąże się to z zawieszeniem prawa do emerytury. W takim wypadku osoba ta będzie uprawniona do korzystania z ZFŚS wyłącznie w miejscu zatrudnienia. W orzecznictwie wskazuje się, że osoba, która uprzednio przeszła na wcześniejszą emeryturę i podjęła w nowym zakładzie pracy zatrudnienie, zawieszając wypłatę emerytury, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie pobiera emeryturę, jest emerytem – byłym pracownikiem tego ostatniego zakładu pracy (por. uchwała SN 15 listopada 1991 r., sygn. akt I PZP 56/91). 

Dotyczy to jednak tylko tych emerytów, którzy w związku z podjęciem zatrudnienia mieli zawieszoną emeryturę. Jeżeli podjęcie dodatkowego zatrudnienia nie skutkuje zawieszeniem emerytury, takie osoby korzystają z dwóch ZFŚS – z jednego jako emeryci – byli pracownicy, z drugiego – jako pracownicy. Po rozwiązaniu dodatkowego zatrudnienia mają prawo do ZFŚS tego zakładu, gdzie korzystają jako emeryci.

Jeżeli emeryt zatrudni się w innej szkole, korzysta tam również z ZFŚS – tym razem jako pracownik. W takiej sytuacji ta sama osoba jest uprawniona do korzystania ze świadczeń dwóch funduszy – jednego w szkole, z której poszedł na emeryturę i drugiego – w szkole, w której jest zatrudniony.

Jeżeli podjęcie zatrudnienia nie wiąże się z zawieszeniem emerytury, to po ustaniu tego zatrudnienia osoba taka jest uprawniona do korzystania z ZFŚS tylko w tej szkole, która była ostatnim miejscem zatrudnienia przed nabyciem prawa do emerytury, a w szkole, gdzie pracowała już jako emeryt, traci prawo do korzystania z ZFŚS po ustaniu zatrudnienia. 

©®

Dariusz Dwojewski

doktor nauk prawnych, wykładowca, specjalista w zakresie prawa pracy, pragmatyk pracowniczych i związków zawodowych, współpracownik firm szkoleniowych i autor wielu publikacji