(1)

Od września 2021 r. obserwuje się bardzo wysokie ceny i zmienność na rynkach energii elektrycznej. Jak stwierdziła Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) w swojej ostatecznej ocenie struktury hurtowego rynku energii elektrycznej w UE w kWietniu 2022 r., jest to głównie konsekwencją wysokiej ceny gazu, który jest wykorzystywany jako materiał do wytwarzania energii elektrycznej.

(2)

Eskalacja rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie, która jest umawiającą się stroną Traktatu o Wspólnocie Energetycznej (4), oraz powiązane sankcje międzynarodowe nakładane od lutego 2022 r. doprowadziły do kryzysu gazowego, zakłóciły światowe rynki energii, zaostrzyły problem wysokich cen gazu i na zasadzie efektu domina odbiły się znacząco na cenach energii elektrycznej. Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie spowodowała również niepewność co do dostaw innych towarów, takich jak węgiel kamienny i ropa naftowa, wykorzystywanych w instalacjach wytwarzania energii. Niepewność ta doprowadziła do jeszcze większej zmienności cen energii elektrycznej. Ograniczona dostępność kilku reaktorów jądrowych oraz niska produkcja energii wodnej jeszcze bardziej spotęgowały wzrost cen energii elektrycznej.

(3)

W odpowiedzi na tę sytuację Komisja przedstawiła w dniu 13 października 2021 r. komunikat pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” zawierający zestaw środków, które Unia i jej państwa członkowskie mogą wykorzystać, aby zaradzić bezpośredniemu wpływowi wysokich cen energii na odbiorców będących gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwa, w tym wsparcie dochodu, ulgi podatkowe, środki w zakresie oszczędności i magazynowania energii oraz zwiększyć odporność na przyszłe wstrząsy cenowe. W komunikacie z dnia 8 marca 2022 r. zatytułowanym „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie” Komisja przedstawiła szereg dodatkowych środków mających na celu udoskonalenie zestawu narzędzi i reagowanie na rosnące ceny energii. 23 marca 2022 r. Komisja ustanowiła również tymczasowe ramy pomocy państwa, aby niektóre dotacje mogły złagodzić wpływ wysokich cen energii.

(4)

W komunikacie z 18 maja 2022 r. Komisja przedstawiła plan REPowerEU, w którym wprowadziła dodatkowe środki dotyczące głównie oszczędności energii, dywersyfikacji dostaw energii, podwyższonego celu w zakresie efektywności energetycznej i szybszego wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych, mające na celu zmniejszenie uzależnienia Unii od rosyjskich paliw kopalnych, w tym wniosek w sprawie podwyższenia unijnego celu na 2030 r. w zakresie końcowego zużycia brutto energii ze źródeł odnawialnych. Ponadto w komunikacie Komisji z dnia 18 maja 2022 r.„Krótkoterminowe interwencje na rynku energii i długoterminowe udoskonalenia struktury rynku energii elektrycznej - kierunek działania”, oprócz określenia dodatkowych krótkoterminowych środków mających na celu rozwiązanie problemu wysokich cen energii, wskazano potencjalne obszary poprawy struktury rynku energii elektrycznej i zapowiedziano zamiar przeprowadzenia oceny tych obszarów w celu zmiany ram prawnych.

(5)

Aby pilnie zająć się kryzysem związanym z cenami energii elektrycznej i problemami związanymi z bezpieczeństwem energetycznym oraz rozwiązać problem skoków cen dla obywateli, Unia przyjęła kilka aktów prawnych, takich jak rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/1032 (5) ustanawiające solidny system magazynowania gazu oraz rozporządzenie Rady (UE) 2022/1369 (6) przewidujące skuteczne środki zmniejszania zapotrzebowania na gaz i energię elektryczną, rozporządzenie Rady (UE) 2022/1854 (7) ustanawiające systemy ograniczania cen w celu uniknięcia nieoczekiwanych zysków na rynkach zarówno gazu, jak i energii elektrycznej oraz rozporządzenie Rady (UE) 2022/2577 (8) ustanawiające środki mające przyspieszyć procedury wydawania pozwoleń dla instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych.

(6)

Dobrze zintegrowany rynek energii oparty na rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 (9), (UE) 2019/942 (10) i (UE) 2019/943 (11) oraz dyrektywach (UE) 2018/2001 (12), (UE) 2018/2002 (13) i dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 (14), wspólnie określane jako pakiet „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, przyjęty w 2018 i 2019 r., umożliwia Unii czerpanie korzyści gospodarczych z jednolitego rynku energii w każdych okolicznościach, zapewniając bezpieczeństwo dostaw przy utrzymaniu procesu obniżania emisyjności, aby osiągnąć unijny cel neutralności klimatycznej. Transgraniczne połączenia międzysystemowe zapewniają również bezpieczniejszą, bardziej niezawodną i sprawniejszą pracę systemów elektroenergetycznych, a także większą odporność na krótkoterminowe wstrząsy cenowe.

(7)

Wzmocnienie wewnętrznego rynku energii oraz osiągnięcie celów transformacji klimatycznej i energetycznej wymaga znacznej modernizacji sieci elektroenergetycznej w Unii, aby sieć ta była w stanie sprostać istotnym wzrostom mocy wytwórczej energii ze źródeł odnawialnych, zmienności wytwarzanej ilości energii w zależności od warunków pogodowych oraz zmieniającym się wzorcom przepływu energii elektrycznej w Unii oraz aby sieć ta była w stanie sprostać nowemu popytowi, na przykład na pojazdy elektryczne i pompy ciepła. Inwestycje w sieci, w ramach danego państwa i sieci transgraniczne, mają kluczowe znaczenie dla właściwego funkcjonowania wewnętrznego rynku energii elektrycznej, w tym dla bezpieczeństwa dostaw. Takie inwestycje są konieczne, aby dostosować energię ze źródeł odnawialnych i popyt na nią w kontekście, w którym są one geograficznie oddalone od siebie bardziej niż w przeszłości, a ostatecznie by osiągnąć unijne cele w zakresie klimatu i energii. W związku z tym każda reforma unijnego rynku energii elektrycznej powinna przyczyniać się do większego zintegrowania europejskiej sieci elektroenergetycznej w celu zapewnienia, aby każde państwo członkowskie osiągnęło poziom elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych zgodnie z celem w zakresie elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych na 2030 r. wynoszącym co najmniej 15 %, zgodnie z art. 4 lit. d) pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999, a także, aby ta zdolność połączeń międzysystemowych była w jak największym stopniu wykorzystywana w handlu transgranicznym oraz aby unijna sieć elektroenergetyczna i infrastruktura konektywności były budowane lub modernizowane, czego przykładem są unijne projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania ustanowione zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/869 (15). Wszystkim obywatelom i przedsiębiorstwom Unii należy zapewnić odpowiednią konektywność, ponieważ może to zapewnić im znaczne możliwości uczestnictwa w transformacji energetycznej i transformacji cyfrowej Unii. Szczególną uwagę należy poświęcić regionom najbardziej oddalonym wymienionym w art. 349 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który uznaje ich szczególne ograniczenia i przewiduje przyjęcie względem nich szczegółowych środków.

(8)

Obecna struktura rynku energii elektrycznej przyczynia się, między innymi, do powstawania nowych i innowacyjnych produktów, usług i środków na detalicznych rynkach energii elektrycznej, a jednocześnie sprzyja efektywności energetycznej i upowszechnianiu energii ze źródeł odnawialnych oraz zwiększa możliwości wyboru, aby konsumenci mogli otrzymywać niższe rachunki za energię, w tym dzięki małym instalacjom wytwórczym i nowym usługom w zakresie odpowiedzi odbioru. Wykorzystanie i realizacja potencjału cyfryzacji systemu energetycznego, w tym w formie aktywnej partycypacji konsumentów, są jednymi z kluczowych elementów przyszłych rynków i systemów energii elektrycznej w Unii. Jednocześnie należy szanować wybory dokonywane przez konsumentów i umożliwiać im korzystanie z różnych ofert zawarcia umowy oraz chronić odbiorców będących gospodarstwami domowymi przed wysokimi cenami w czasie kryzysu energetycznego. Integracja systemu energetycznego przewidziana jest jako planowanie i funkcjonowanie systemu energetycznego jako całości, z uwzględnieniem poszczególnych nośników energii, infrastruktur i sektorów zużycia energii, poprzez stworzenie między nimi silniejszych powiązań, w synergii między nimi i przy wsparciu cyfryzacji, w celu zapewnienia bezpiecznej, niezawodnej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie.

(9)

W kontekście kryzysu energetycznego obecna struktura rynku energii elektrycznej ujawniła pewne niedociągnięcia i nieoczekiwane konsekwencje związane z wpływem wysokich i niestabilnych cen paliw kopalnych na krótkoterminowe rynki energii elektrycznej, narażające gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na znaczne skoki cen i wpływające na wysokość ich rachunków za energię elektryczną.

(10)

Szybsze wdrażanie energii ze źródeł odnawialnych oraz czystych elastycznych technologii stanowi najbardziej zrównoważony i racjonalny pod względem kosztów sposób strukturalnego zmniejszenia zapotrzebowania na paliwa kopalne służące wytwarzaniu energii elektrycznej i umożliwiania bezpośredniego zużycia energii elektrycznej poprzez zelektryfikowanie zapotrzebowania na energię i integrację systemu energetycznego. Dzięki niskim kosztom operacyjnym odnawialne źródła energii mogą pozytywnie wpływać na ceny energii elektrycznej w całej Unii i zmniejszyć zużycie paliw kopalnych.

(11)

Zmiany w strukturze rynku energii elektrycznej powinny sprawić, by z rosnącego wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i transformacji energetycznej korzyści odnieśli konsumenci, również ci szczególnie wrażliwi, i aby ostatecznie chroniły ich przed kryzysami energetycznymi i nie dopuściły do tego, by więcej odbiorców będących gospodarstwami domowymi znalazło się w pułapce ubóstwa energetycznego. Zmiany te powinny złagodzić wpływ wysokich cen paliw kopalnych, w szczególności gazu, na ceny energii elektrycznej, aby umożliwić odbiorcom będącym gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwom czerpanie długoterminowych korzyści z przystępnej cenowo i bezpiecznej energii ze zrównoważonych źródeł odnawialnych i niskoemisyjnych, a także wpływ energooszczędnych rozwiązań w obniżaniu ogólnych kosztów energii, co może zmniejszyć potrzebę rozbudowy sieci energetycznej i zwiększenia mocy wytwórczej.

(12)

Reforma struktury rynku energii elektrycznej zmierza do osiągnięcia przystępnych i konkurencyjnych cen energii elektrycznej dla wszystkich konsumentów. W związku z tym reforma ta powinna przynieść korzyści nie tylko odbiorcom będącym gospodarstwami domowymi, ale również sprzyjać konkurencyjności branż unijnego przemysłu, ułatwiając im inwestowanie w czyste technologie, których potrzebują, aby osiągnąć swoje cele neutralności emisyjnej. Transformacja energetyczna w Unii musi opierać się na solidnej podstawie, jaką jest produkcja czystych technologii. Reformy te będą wspierać przystępną cenowo elektryfikację przemysłu oraz pozycję Unii jako światowego lidera badań naukowych i innowacji w dziedzinie czystych technologii energetycznych.

(13)

W przypadku przyłączania nowych instalacji wytwórczych i odbiorczych do sieci, w szczególności elektrowni wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych, często występują opóźnienia w procedurach przyłączenia do sieci. Jedną z przyczyn takich opóźnień jest brak dostępnej przepustowości sieci w lokalizacji wybranej przez inwestora, co oznacza konieczność rozbudowy lub wzmocnienia sieci w celu podłączenia instalacji do systemu w bezpieczny sposób. Nowy wymóg dla operatorów systemów elektroenergetycznych, zarówno na poziomie przesyłu, jak i dystrybucji, dotyczący publikowania i aktualizacji informacji na temat przepustowości sieci dostępnej dla nowych przyłączeń w ich obszarach eksploatacji ułatwiłby inwestorom dostęp do informacji o dostępnej przepustowości sieci w ramach systemu, a tym samym przyspieszając podejmowanie decyzji, co z kolei przyspieszyłoby wymagane wdrażanie energii ze źródeł odnawialnych. Informacje te powinny być regularnie aktualizowane, co najmniej raz na kWartał, przez operatorów systemów dystrybucyjnych. Chociaż państwa członkowskie powinny mieć możliwość podjęcia decyzji o niestosowaniu tego wymogu do przedsiębiorstw energetycznych obsługujących mniej niż 100 000 przyłączonych odbiorców lub obsługujących małe systemy wydzielone, powinny one zachęcać te przedsiębiorstwa do przekazywania tych informacji użytkownikom systemu raz w roku i powinny wspierać w tym celu współpracę między operatorami systemów dystrybucyjnych. Operatorzy systemów dystrybucyjnych powinni również publikować kryteria stosowane do określenia dostępnych zdolności sieci, takich jak istniejące zdolności w zakresie popytu i wytwarzania, założenia przyjęte w celu oceny ewentualnej dalszej integracji dodatkowych użytkowników systemu, odpowiednie informacje na temat możliwych redukcji wytwarzania energii oraz oczekiwania co do przyszłego rozwoju sieci.

(14)

Ponadto, aby rozwiązać problem długiego czasu rozpatrywania wniosków o przyłączenie do sieci, operatorzy systemów dystrybucyjnych powinni przekazywać użytkownikom systemu jasne i przejrzyste informacje na temat statusu i sposobu rozpatrywania ich wniosków o przyłączenie. Operatorzy systemów dystrybucyjnych powinni przekazywać takie informacje w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku i aktualizować je regularnie, co najmniej raz na kWartał.

(15)

Na obszarach, na których sieci elektroenergetyczne mają ograniczoną przepustowość sieci lub nie mają jej wcale, użytkownicy sieci wnioskujący o przyłączenie do niej powinni mieć możliwość zawarcia niegwarantowanej, elastycznej umowy przyłączeniowej. Taka umowa przyłączeniowa mogłaby na przykład uwzględniać magazynowanie energii lub ograniczać czas, w którym elektrownia może wprowadzać energię elektryczną do sieci, lub moc, którą można wyeksportować, umożliwiając częściowe przyłączenie tej elektrowni. Na takich obszarach operatorzy systemów powinni oferować możliwość zawierania elastycznych umów przyłączeniowych. Organ regulacyjny lub inny właściwy organ, w przypadku gdy państwo członkowskie tak postanowiło, powinien opracować ramy dla operatorów systemów umożliwiające ustanawianie takich elastycznych przyłączeń, zapewniając przy tym, by priorytetowo traktowane były wzmocnienia sieci skutkujące rozwiązaniami strukturalnymi, by umowy przyłączeniowe nabierały gwarantowanego charakteru, gdy tylko sieci będą gotowe, by elastyczne przyłączenia były możliwe jako trwałe rozwiązanie na obszarach, na których wzmocnienie sieci nie jest efektywne, oraz, w miarę możliwości, by umożliwiały użytkownikom sieci wnioskującym o przyłączenie do sieci rozeznanie w zakresie przewidywanych poziomów redukcji w ramach elastycznej umowy przyłączeniowej.

(16)

Podczas kryzysu energetycznego konsumenci byli narażeni na ekstremalną zmienność hurtowych cen energii i mieli ograniczone możliwości uczestnictwa w rynku energii. W związku z tym wiele odbiorców będących gospodarstwami domowymi boryka się z trudnościami finansowymi i nie jest w stanie opłacać swoich rachunków. Najbardziej poszkodowani zostali odbiorcy wrażliwi i odbiorcy dotknięci ubóstwem energetycznym, ale na takie trudności narażeni zostali także odbiorcy będący gospodarstwami domowymi o średnich dochodach. Wysokie ceny energii mogą mieć również negatywny wpływ na zdrowie konsumentów, ich dobrostan i ogólną jakość życia. Należy zatem zwiększyć prawa i ochronę konsumentów, co umożliwi im czerpanie korzyści z transformacji energetycznej, doprowadzi do uniezależnienia rachunków za energię elektryczną od krótkoterminowych zmian cen na rynkach energii oraz do przywrócenia równowagi między ryzykiem ponoszonym przez dostawców i przez konsumentów.

(17)

Konsumenci powinni mieć dostęp do szerokiej gamy ofert, tak aby mogli wybrać umowę odpowiadającą ich potrzebom. Dostawcy zawęzili jednak zakres ofert, umowy na dostawy energii elektrycznej na czas określony po stałej cenie stały się rzadkością, a wybór ofert stał się ograniczony. Konsumenci powinni zawsze mieć możliwość wyboru przystępnej cenowo umowy na dostawy energii elektrycznej na czas określony po stałej cenie, a dostawcy nie powinni mieć możliwości jednostronnego zmieniania warunków umowy lub jej rozwiązywania przed upływem terminu jej wygaśnięcia. Umowy z ceną dynamiczną mają nadal zasadnicze znaczenie, a rosnący udział odnawialnych źródeł energii może pomóc konsumentom obniżyć rachunki za energię. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość zwolnienia dostawców, którzy mają ponad 200 000 odbiorców końcowych i oferują jedynie umowy z ceną dynamiczną, z obowiązku oferowania umów na dostawy energii elektrycznej na czas określony po stałej cenie, pod warunkiem że nie ma to negatywnego wpływu na konkurencję i zachowany zostaje wystarczający wybór umów na dostawy energii elektrycznej na czas określony po stałej cenie.

(18)

Jeżeli dostawcy nie zapewnią wystarczającego stopnia zabezpieczenia ich portfeli energii elektrycznej, zmiany hurtowych cen energii elektrycznej mogą narazić ich na ryzyko finansowe i prowadzić do ich upadłości, co z kolei spowoduje przeniesienie kosztów na konsumentów i innych użytkowników sieci. Należy zatem zapewnić odpowiednie zabezpieczenie dostawców przy oferowaniu umów na dostawę energii elektrycznej na czas określony po stałej cenie. W odpowiedniej strategii zabezpieczenia należy uwzględnić dostęp dostawców do wytworzonej przez siebie energii i jej kapitalizację, a także ich ekspozycję na zmiany cen na rynku hurtowym, wielkość dostawcy lub strukturę rynku. Istnienie odpowiednich strategii zabezpieczenia można zapewnić za pomocą ogólnych zasad nadzorowanych bez przeprowadzania szczegółowego przeglądu pozycji lub strategii poszczególnych dostawców. Testy warunków skrajnych i wymogi w zakresie sprawozdawczości nakładane na dostawców mogłyby być narzędziami oceny strategii zabezpieczenia dostawców.

(19)

Konsumenci powinni mieć możliwość wyboru dostawcy, który oferuje im cenę i usługę najlepiej odpowiadające ich potrzebom. Postęp w technologii opomiarowania i opomiarowania podlicznikami w połączeniu z technologią informacyjno-komunikacyjną sprawia, że obecnie technicznie możliwe jest posiadanie wielu dostawców w jednym obiekcie. Odbiorcy powinni mieć możliwość wyboru oddzielnego dostawcy, w szczególności w przypadku energii elektrycznej do zasilania urządzeń takich jak pompy ciepła lub pojazdy elektryczne, które mają szczególnie wysokie zużycie energii elektrycznej lub które mogą również automatycznie zmieniać swoje zużycie w odpowiedzi na sygnały cenowe. W tym celu odbiorcy powinni mieć możliwość posiadania więcej niż jednego punktu pomiarowego i rozliczeniowego objętego jednym punktem przyłączenia dla ich obiektu, dzięki czemu możliwe będzie opomiarowanie zużycia energii i jej dostarczanie oddzielnie dla poszczególnych urządzeń. Punkty pomiarowe powinny być wyraźnie oddzielone od siebie i powinny być zgodne z obowiązującymi przepisami technicznymi. Zasady alokacji związanych z tym kosztów powinny zostać określone przez państwa członkowskie. Niektóre inteligentne systemy pomiarowe mogą bezpośrednio obejmować więcej niż jeden punkt pomiarowy, a zatem umożliwiać odbiorcom posiadanie więcej niż jednej umowy na dostawę energii elektrycznej lub umowy w sprawie dzielenia się energią jednocześnie. Dostawcy powinni ponosić odpowiedzialność za bilansowanie jedynie w odniesieniu do punktów pomiarowych i rozliczeniowych, do których dostarczają energię. Ponadto dzięki możliwości wykorzystywania specjalnych rozwiązań pomiarowych, które są przymocowane do urządzeń o elastycznym, kontrolowanym obciążeniu lub wbudowane w takie urządzenia, odbiorcy końcowi mogą uczestniczyć w innych opartych na zachętach systemach odpowiedzi odbioru, które świadczą usługi w zakresie elastyczności na rynku energii elektrycznej oraz na rzecz operatorów systemów przesyłowych i operatorów systemów dystrybucyjnych. Ogólnie rzecz biorąc, takie rozwiązania powinny być zgodne z ideą dzielenia się energią, przyczyniać się do większego upowszechnienia odpowiedzi odbioru i wzmocnienia pozycji konsumentów, umożliwiając odbiorcom większą kontrolę nad ich zużyciem energii i rachunkami, a jednocześnie zapewniać systemowi elektroenergetycznemu dodatkową elastyczność pozwalającą sprostać wahaniom zapotrzebowania i podaży.

(20)

Ze względu na coraz większą złożoność ofert energetycznych i różne praktyki marketingowe konsumentom często trudno jest w pełni zrozumieć implikacje ofert dostawców lub umowy, którą podpisują. W szczególności często brakuje jasności co do sposobu ustalania ceny, warunków przedłużenia umowy, konsekwencji jej rozwiązania lub powodów, z jakich dostawca może zmienić jej warunki. W związku z tym dostawcy lub uczestnicy rynku zaangażowani w agregację powinni przekazywać konsumentom kluczowe informacje na temat ofert energetycznych w sposób zwięzły i łatwo zrozumiały przed podpisaniem lub przedłużeniem umowy.

(21)

Aby zapewnić ciągłość dostaw dla konsumentów, szczególnie w przypadkach upadłości dostawcy, państwa członkowskie powinny wprowadzić system sprzedawców rezerwowych. Powinna istnieć możliwość wyznaczenia sprzedawcy rezerwowego przed upadłością dostawcy albo w momencie ogłoszenia przez niego upadłości. Taki sprzedawca rezerwowy może być traktowany jako operator świadczący usługę powszechną. Sprzedawcą rezerwowym mógłby być dział sprzedaży przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo zajmującego się także dystrybucją, pod warunkiem że spełnia ono wymagania dotyczące rozdzielenia elementów działalności wynikające z dyrektywy (UE) 2019/944. Nie oznacza to jednak zobowiązania państw członkowskich do dostarczania energii po określonej ustalonej cenie minimalnej. W przypadku gdy państwo członkowskie zobowiązuje sprzedawcę rezerwowego do dostarczania energii elektrycznej odbiorcy, który nie otrzymuje ofert rynkowych, zastosowanie mają warunki określone w art. 5 dyrektywy (UE) 2019/944, a obowiązek ten może obejmować cenę regulowaną jedynie w zakresie, w jakim dany odbiorca jest uprawniony do korzystania z cen regulowanych. Oceniając, czy oferty otrzymywane przez odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi mają charakter rynkowy, państwa członkowskie powinny brać pod uwagę indywidualne warunki handlowe i techniczne. W przypadku gdy przed dniem 16 lipca 2024 r. państwo członkowskie wyznaczyło już sprzedawcę rezerwowego w drodze sprawiedliwej, przejrzystej i niedyskryminacyjnej procedury, nie jest konieczne przeprowadzenie nowej procedury wyznaczania sprzedawcy rezerwowego.

(22)

Dzielenie się energią może zapewnić odporność na wpływ wysokich i niestabilnych cen hurtowych na rachunki konsumentów za energię, wzmocnić pozycję szerszej grupy konsumentów, którzy w przeciwnym razie nie mogliby stać się odbiorcami aktywnymi ze względu na ograniczenia finansowe lub przestrzenne - np. odbiorców wrażliwych i odbiorców dotkniętych ubóstwem energetycznym - oraz prowadzi do upowszechniania energii ze źródeł odnawialnych poprzez uruchomienie dodatkowych inwestycji kapitału prywatnego i zróżnicowanie ścieżek wynagrodzenia. Dzięki integracji odpowiednich sygnałów cenowych i instalacji magazynowych dzielenie się energią może przyczynić się do stworzenia podstaw do wykorzystania potencjału elastyczności mniejszych konsumentów. Przepisy niniejszej dyrektywy dotyczące dzielenia się energią uzupełniają przepisy dotyczące prosumpcji określone w art. 21 dyrektywy (UE) 2018/2001 i art. 15 dyrektywy (UE) 2019/944, w szczególności w odniesieniu do prosumpcji zbiorowej.

(23)

Odbiorcy aktywni, którzy posiadają, dzierżawią lub wynajmują instalacje magazynowe lub wytwórcze, powinni mieć prawo do dzielenia się nadwyżką produkcji za opłatą lub nieodpłatnie, oraz do umożliwienia innym konsumentom stania się odbiorcami aktywnymi, lub prawo do dzielenia się energią ze źródeł odnawialnych wytwarzaną lub magazynowaną przez wspólnie dzierżawione, wynajmowane lub posiadane instalacje o mocy do 6 MW, bezpośrednio albo przez zewnętrznego pośrednika. W przypadku odbiorców większych niż małe i średnie przedsiębiorstwa, którzy uczestniczą w systemach dzielenia się energią, wielkość zainstalowanej mocy instalacji wytwórczej związanej z systemem dzielenia się energią powinna wynosić maksymalnie 6 MW, a dzielenie się energią powinno odbywać się na lokalnym lub ograniczonym obszarze geograficznym określonym przez państwa członkowskie. Każda płatność za podzielenie się nadwyżką wytworzonej energii za określoną cenę może być rozliczana bezpośrednio między odbiorcami aktywnymi lub zautomatyzowana za pośrednictwem platformy partnerskiego (peer-to-peer) handlu. Uzgodnienia dotyczące dzielenia się energią opierają się na prywatnych porozumieniach między odbiorcami aktywnymi albo są organizowane za pośrednictwem osoby prawnej. Osoba prawna, która uwzględnia kryteria społeczności energetycznej działającej w zakresie energii odnawialnej zdefiniowanej w art. 2 pkt 16 dyrektywy (UE) 2018/2001 lub obywatelskiej społeczności energetycznej zdefiniowanej w art. 2 pkt 11 dyrektywy (UE) 2019/944, może dzielić się z członkami tych społeczności energią elektryczną wytworzoną w jednostkach, które są w ich pełnym posiadaniu. W ramach ochrony i wzmocnienia pozycji pod względem dzielenia się energią należy zwrócić szczególną uwagę na odbiorców wrażliwych i odbiorców dotkniętych ubóstwem energetycznym.

(24)

Dzielenie się energią umożliwia zbiorowe korzystanie z wytworzonej we własnym zakresie lub magazynowanej energii elektrycznej wprowadzanej do sieci publicznej przez odbiorców aktywnych działających wspólnie. Państwa członkowskie powinny stworzyć odpowiednią infrastrukturę informatyczną, aby umożliwić administracyjne kojarzenie w określonych ramach czasowych całkowitego mierzonego zużycia przez odbiorcę z energią ze źródeł odnawialnych wytworzoną we własnym zakresie lub magazynowaną, która byłaby odliczana od całkowitego zużycia, do celów wyliczenia składnika „energia elektryczna” rachunku za energię wystawionego odbiorcy przez dostawcę, a tym samym obniżenia rachunku odbiorcy. Produkcja tych jednostek powinna być rozdzielana między zagregowane profile obciążenia konsumentów na podstawie statycznych, zmiennych lub dynamicznych metod obliczeniowych, które mogą być z góry określone lub uzgodnione przez odbiorców aktywnych. Odbiorcy aktywni zaangażowani w dzielenie się energią ponoszą odpowiedzialność finansową za powodowane przez siebie niezbilansowanie, przy czym mogą oni przekazywać obowiązki w zakresie bilansowania innym uczestnikom rynku. Wszystkie prawa i obowiązki konsumentów określone w dyrektywie (UE) 2019/944 mają zastosowanie do odbiorców końcowych zaangażowanych w systemy dzielenia się energią. Gospodarstwa domowe o mocy zainstalowanej do 10,8 kW w przypadku pojedynczych gospodarstw domowych i do 50 kW w przypadku budynków wielomieszkaniowych nie powinny być jednak zobowiązane do wypełniania obowiązków dostawców. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość dostosowania tych progów w celu uwzględnienia uwarunkowań krajowych, do 30 kW w przypadku odbiorców będących pojedynczymi gospodarstwami domowymi oraz do 40-100 kW w przypadku budynków wielomieszkaniowych.

(25)

Miniinstalacje fotowoltaiczne typu plug-in mogłyby, wraz z innymi systemami i technologiami, przyczynić się do upowszechniania energii ze źródeł odnawialnych i zaangażowania obywateli w transformację energetyczną. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość promowania wprowadzania tych systemów, aby zmniejszyć obciążenie administracyjne i techniczne. Organy regulacyjne powinny mieć możliwość ustalania taryf sieciowych za wprowadzanie energii elektrycznej pochodzącej z miniinstalacji fotowoltaicznych typu plug-in lub ustanowienia metody obliczania tych taryf. W zależności od sytuacji w danym państwie członkowskim taryfy mogłyby być bardzo niskie lub nawet zerowe, a jednocześnie odzwierciedlać koszty, być przejrzyste i niedyskryminacyjne.

(26)

Odbiorcy wrażliwi i odbiorcy dotknięci ubóstwem energetycznym powinni być odpowiednio chronieni przed wstrzymaniem dostarczania energii elektrycznej i nie powinni być stawiani w sytuacji, w której byliby zmuszeni do odłączenia się. Państwa członkowskie powinny zatem zapewnić, aby odbiorcy wrażliwi i odbiorcy dotknięci ubóstwem energetycznym byli w pełni chronieni przed wstrzymaniem dostarczania energii elektrycznej, poprzez wprowadzenie odpowiednich środków, w tym zakazu wstrzymywania dostarczania energii elektrycznej lub podjęcie innych równoważnych działań. Państwa członkowskie dysponują licznymi narzędziami i dobrymi praktykami, które obejmują między innymi całoroczne lub sezonowe zakazy wstrzymywania dostarczania energii elektrycznej, zapobieganie zadłużeniu i zrównoważone rozwiązania mające na celu wsparcie odbiorców w trudnej sytuacji w płaceniu rachunków za energię. Kluczowe znaczenie ma rola dostawców i wszystkich właściwych organów krajowych w określaniu odpowiednich środków, zarówno krótko-, jak i długoterminowych, które należy udostępnić odbiorcom wrażliwym i odbiorcom dotkniętym ubóstwem energetycznym, aby zarządzali swoim zużyciem energii i jego kosztami; dostawcy i odpowiednie właściwe organy krajowe powinny ściśle współpracować z organami zabezpieczenia społecznego.

(27)

W celu skutecznego egzekwowania swoich praw i unikania znalezienia się w niekorzystnej sytuacji w przypadku sporów z dostawcami, w szczególności w odniesieniu do rachunków lub należnej kWoty, konsumenci mają prawo do korzystania z zarządzanych przez dostawców procedur składania skarg, a także procedur pozasądowego rozstrzygania sporów. W przypadku gdy odbiorcy korzystają z tych procedur, dostawcy nie powinni wypowiadać umów na podstawie wciąż spornych faktów. Dostawcy i odbiorcy powinni nadal wypełniać swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy, w szczególności w zakresie dostarczania energii elektrycznej oraz płacenia za nią, a procedury składania skarg nie powinny stać się podstawą nadużyć, które umożliwiłyby odbiorcom niewywiązywanie się z ich zobowiązań umownych, w tym opłacania rachunków. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość wprowadzania odpowiednich środków w celu zapobiegania nadużywaniu tych procedur składania skarg lub pozasądowego rozstrzygania sporów w zniekształcony sposób.

(28)

Interwencje publiczne w zakresie ustalania cen za dostawy energii elektrycznej co do zasady stanowiłyby środek zakłócający rynek. Takie interwencje powinny zatem być realizowane jedynie w stosownych przypadkach i jako obowiązki użyteczności publicznej i powinny podlegać szczególnym warunkom. Na podstawie niniejszej dyrektywy możliwe jest stosowanie cen regulowanych, w tym cen poniżej kosztów, dla odbiorców wrażliwych i odbiorców dotkniętych ubóstwem energetycznym, a w ramach środka przejściowego możliwe jest ich stosowanie - dla odbiorców będących gospodarstwami domowymi i mikroprzedsiębiorstw, niezależnie od tego, czy występuje kryzys związany z cenami energii elektrycznej. Podczas kryzysu związanego z cenami energii elektrycznej, gdy ceny hurtowe i detaliczne energii elektrycznej znacznie wzrastają, państwa członkowskie powinny mieć możliwość tymczasowego rozszerzenia stosowania cen regulowanych na małe i średnie przedsiębiorstwa. W przypadku odbiorców będących gospodarstwami domowymi, jak i małych i średnich przedsiębiorstw podczas kryzysu związanego z cenami energii elektrycznej w drodze wyjątku należy tymczasowo zezwolić państwom członkowskim na ustalanie regulowanych cen poniżej kosztów, pod warunkiem że nie powoduje to zakłóceń konkurencji między dostawcami, a dostawcy otrzymują rekompensatę za dostarczanie energii poniżej kosztów. Należy jednak zadbać o to, aby taka regulacja cen była ukierunkowana i nie stwarzała zachęt do zwiększania zużycia. W związku z tym takie tymczasowe przedłużenie regulacji cen w drodze wyjątku powinno być ograniczone do 80 % mediany zużycia gospodarstw domowych w przypadku odbiorców będących gospodarstwami domowymi i do 70 % zużycia w poprzednim roku w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. Rada, działając na wniosek Komisji, powinna, w drodze decyzji wykonawczej, stwierdzić regionalny lub ogólnounijny kryzys związany z cenami energii elektrycznej. Ocena, czy taki kryzys związany z cenami energii elektrycznej występuje, powinna opierać się na porównaniu z cenami w czasie normalnego funkcjonowania rynku i w związku z tym wykluczać wpływ wcześniejszych kryzysów związanych z cenami energii elektrycznej ogłoszonych na podstawie niniejszej dyrektywy. Taka decyzja wykonawcza powinna również wyznaczać okres ważności stwierdzenia kryzysu cenowego, podczas którego stosuje się tymczasowe przedłużenie cen regulowanych., Okres ten nie może wynosić więcej niż jeden rok. W przypadku gdy warunki stwierdzenia kryzysu związanego z cenami energii elektrycznej są nadal spełnione, Rada, działając na wniosek Komisji, powinna mieć możliwość przedłużenia okresu ważności decyzji wykonawczej. Powierzenie Radzie uprawnień wykonawczych jest uzasadnione ze względu na znaczące horyzontalne skutki dla państw członkowskich decyzji stwierdzającej kryzys związany z cenami energii elektrycznej, a tym samym uruchamiającej rozszerzone możliwości stosowania interwencji publicznych w zakresie ustalania cen za dostawy energii elektrycznej. Takie skutki są istotne zarówno pod względem liczby zainteresowanych odbiorców, jak i znaczenia kategorii takich odbiorców. Przyznanie uprawnień wykonawczych Radzie odpowiednio uwzględnia również polityczny charakter takiej decyzji stwierdzającej kryzys związany z cenami energii elektrycznej, co wymaga delikatnego wyważenia różnych względów politycznych mających kluczowe znaczenie dla decyzji państw członkowskich o ustalaniu cen energii. W przypadku odbiorców wrażliwych i odbiorców dotkniętych ubóstwem energetycznym regulacja cen stosowana przez państwa członkowskie mogłaby obejmować 100 % ceny zgodnie z art. 5 dyrektywy (UE) 2019/944. W każdym razie ogłoszenie regionalnego lub ogólnounijnego kryzysu związanego z cenami energii elektrycznej powinno w każdym przypadku zapewniać równe szanse we wszystkich państwach członkowskich, których dotyczy decyzja, tak aby uniknąć nadmiernych zakłóceń na rynku wewnętrznym.

(29)

Państwa członkowskie powinny mieć możliwość udzielania wsparcia, zgodnie z art. 107 i 108 TFUE, na pokrycie dodatkowych kosztów energii elektrycznej ponoszonych przez odbiorców przemysłowych w czasach kryzysu elektroenergetycznego i wyjątkowo poważnych podwyżek cen.

(30)

Ze względu na to, że Estonia, Łotwa i Litwa nie są jeszcze zsynchronizowane z unijnym systemem elektroenergetycznym, stoją one w obliczu szczególnych wyzwań związanych z organizacją rynków bilansujących i rynkowym udzielaniem zamówień na usługi pomocnicze. Chociaż postępy w kierunku synchronizacji trwają, jednym z kluczowych warunków stabilnego funkcjonowania systemu synchronicznego jest dostępność wystarczających rezerw mocy bilansującej na potrzeby regulacji częstotliwości. Jednak ze względu na zależność od rosyjskiego obszaru synchronicznego w zakresie zarządzania częstotliwościami, państwa bałtyckie nie były jeszcze w stanie stworzyć własnego funkcjonującego rynku bilansującego. Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie znacznie zwiększyła ryzyko dla bezpieczeństwa dostaw wynikające z braku własnych rynków bilansujących. Estonia, Łotwa i Litwa powinny zatem zostać zwolnione z wymogów określonych w niektórych przepisach art. 40 ust. 4 i art. 54 ust. 2 dyrektywy (UE) 2019/944 w zakresie, w jakim jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa systemu w okresie przejściowym. Okresy przejściowe dla Estonii, Łotwy i Litwy powinny zostać stopniowo zniesione jak najszybciej po synchronizacji i wykorzystane do opracowania odpowiednich instrumentów rynkowych oferujących krótkoterminowe rezerwy bilansujące i inne niezbędne usługi pomocnicze oraz powinny być ograniczone do czasu niezbędnego dla tego procesu.

(31)

Ze względu na to, że system przesyłowy Cypru nie jest połączony z żadnym innym państwem członkowskim, Cypr stoi w obliczu szczególnych wyzwań związanych z organizacją rynków bilansujących i rynkowym udzielaniem zamówień na usługi pomocnicze. Cypr powinien zatem zostać zwolniony z wymogów określonych w art. 40 ust. 4 i art. 54 ust. 2 dyrektywy (UE) 2019/944 w zakresie, w jakim jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa systemu w okresie przejściowym, to jest do czasu, gdy system przesyłowy Cypru zostanie połączony z systemami innych państw członkowskich poprzez połączenia wzajemne.

(32)

Niniejsza dyrektywa ustanawia podstawę prawną przetwarzania danych osobowych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (16). Państwa członkowskie powinny zapewnić przestrzeganie wszystkich zasad i obowiązków w zakresie przetwarzania danych osobowych określonych w rozporządzeniu (UE) 2016/679, m.in. dotyczących minimalizacji danych. W przypadku gdy cel niniejszej dyrektywy można osiągnąć bez przetwarzania danych osobowych, administratorzy danych powinni korzystać z danych zanonimizowanych i zagregowanych.

(33)

W zakresie, w jakim którykolwiek ze środków przewidzianych w niniejszej dyrektywie stanowi pomoc państwa, przepisy dotyczące takich środków pozostają bez uszczerbku dla stosowania art. 107 i 108 TFUE. Komisja jest uprawniona do oceny zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym.

(34)

Należy zatem odpowiednio zmienić dyrektywy (UE) 2018/2001 i (UE) 2019/944.

(35)

Ponieważ cel niniejszej dyrektywy, a mianowicie poprawa struktury zintegrowanego rynku energii elektrycznej, w szczególności aby zapobiec nadmiernie wysokim cenom tej energii, nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast możliwe jest jego lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, określoną w tym artykule, niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu,