(1)

Jak określono w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej („TUE”), Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka. Zgodnie z art. 10 ust. 3 TUE każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii, a decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela. Art. 165 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”) stanowi podstawę działań Unii mających na celu zachęcanie osób młodych do uczestnictwa w demokratycznym życiu Europy.

(2)

Art. 12 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) gwarantuje prawo do swobodnego stowarzyszania się oraz prawo do swobodnego zgromadzania się. Wiąże się ono z prawem osób fizycznych do zrzeszania się w ramach grup lub struktur zorganizowanych. Prawo to - jak uznał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) - stanowi jedną z głównych podstaw demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa, ponieważ pozwala obywatelom działać wspólne w obszarach wspólnych interesów, a tym samym przyczyniać się do właściwego funkcjonowania życia publicznego. Co więcej, prawo do wolności wypowiedzi i informacji określone w art. 11 Karty obejmuje prawo do posiadania i wygłaszania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji. Ponadto w art. 41 Karty dotyczącym prawa do dobrej administracji nałożono na administrację obowiązek uzasadniania swoich decyzji. Wreszcie w art. 24 Karty uwzględniono prawo dzieci do swobodnego wyrażania swoich poglądów, a także wprowadzono obowiązek brania pod uwagę tych poglądów w sprawach, które ich dotyczą, stosownie do ich wieku i stopnia dojrzałości.

(3)

Należy aktywnie promować integracyjną i skuteczną współpracę organów publicznych z obywatelami, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i obrońcami praw człowieka w zakresie procesów kształtowania polityki publicznej. Procesy kształtowania polityki publicznej nie obejmują w żaden sposób indywidualnych decyzji administracji, które mogłyby mieć wpływ na prawa osób fizycznych. Potrzebne jest dostosowane podejście, ponieważ warunki uczestnictwa poszczególnych obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego nie są takie same.

(4)

Państwa członkowskie powinny stworzyć i utrzymywać bezpieczne otoczenie sprzyjające organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i obrońcom praw człowieka, aby zwiększyć ich skuteczne zaangażowanie i zapewnić im możliwość aktywnego uczestnictwa w procesach kształtowania polityki publicznej, a tym samym odgrywania kluczowej roli w demokracjach w Unii. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego określa się często jak struktury o charakterze niepaństwowym, nienastawioną na zysk, bezstronną i pokojową, za pośrednictwem której ludzie organizują się, aby realizować wspólne cele i ideały (1). Obrońcy praw człowieka to jednostki, grupy i podmioty społeczne, które propagują i chronią powszechnie uznane prawa człowieka i podstawowe wolności, zgodnie z definicją zawartą w Deklaracji ONZ o obrońcach praw człowieka z 1998 r. (2), do której odniesiono się również w Wytycznych UE w sprawie obrońców praw człowieka (3). Obrońcy praw człowieka dążą do propagowania i ochrony praw obywatelskich i politycznych, a także propagowania, ochrony i realizacji praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (4). Unia zobowiązuje się do współpracy z organizacjami, które szanują wartości unijne i prawa podstawowe zapisane w art. 2 TUE i w Karcie.

(5)

Należy zapewnić udział obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesach kształtowania polityki publicznej na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Potrzebę tę uznano także w Wytycznych Organizacji Narodów Zjednoczonych dla państw w sprawie skutecznej realizacji prawa do udziału w sprawach publicznych (5), zaleceniach Rady Europy w sprawie statusu prawnego organizacji pozarządowych w Europie (6) i w sprawie udziału obywateli w lokalnym życiu publicznym (7) oraz w sprawie demokracji deliberatywnej (8), rekomendacji OECD w sprawie otwartego rządzenia (9), Kodeksie dobrych praktyk w zakresie udziału obywateli w procesie decyzyjnym opracowanym przez Konferencję Międzynarodowych Organizacji Pozarządowych (10) oraz wspólnych wytycznych Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE-ODIHR) i Komisji Weneckiej w sprawie wolności zrzeszania się (11).

(6)

Kształtowanie polityki w oparciu o dowody oznacza, że organy publiczne powinny angażować podmioty, których ustalane zasady i podejmowane decyzje dotyczą, oraz aktywnie gromadzić opinie i dowody przekazywane przez nie na poszczególnych etapach całego procesu kształtowania polityki. W interesie państw członkowskich powinno zatem leżeć aktywne wspieranie udziału obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesach kształtowania polityki publicznej. Obejmuje to innowacyjne możliwości, takie jak działalność kulturalna i współpraca z organizacjami kulturalnymi, w przypadku których wykazano, że wzmacniają zaangażowanie obywateli, demokrację i spójność społeczną (12). Państwa członkowskie powinny one propagować wspierające i integracyjne środowisko zapewniające obywatelom możliwości skutecznego uczestnictwa w takich procesach. Takie środowisko zwiększa przejrzystość i odporność na manipulację informacją i dezinformację oraz może przyczynić się do wzmocnienia zaufania do demokracji pośredniej.

(7)

Propagowanie uczestnictwa obywateli w kształtowaniu polityki publicznej wspiera frekwencję wyborczą i zachęca obywateli do udziału w demokracji pośredniej, w tym przez prowadzenie kampanii i kandydowanie. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby obywatele mieli dostęp do informacji za pośrednictwem odpowiednich kanałów i narzędzi uczestnictwa, a także do zasobów zwiększających świadomość na temat praw obywatelskich Unii.

(8)

Uczestnictwo w kształtowaniu polityki publicznej powinno mieć charakter integracyjny i odzwierciedlać w największym możliwym zakresie konfigurację demograficzną i różnorodność okręgu wyborczego, a także potrzeby grup niedostatecznie reprezentowanych lub osób z niepełnosprawnościami (13). Państwa członkowskie powinny zapewniać możliwość uczestnictwa za pośrednictwem dostosowanych i dostępnych działań i mechanizmów zarówno w internecie, jak i poza nim, w tym na obszarach wiejskich i w regionach oddalonych.

(9)

Technologie cyfrowe wpływają na formę procesów kształtowania polityki w Unii, a także na sposób, w jaki organy publiczne wchodzą w interakcje z obywatelami. Wykorzystanie w procesach kształtowania polityki nowych technologii takich jak platformy internetowe i narzędzia e-rządzenia może sprzyjać lepszej interakcji między obywatelami a ich rządami. Wprowadzanie takich technik powinno odbywać się z poszanowaniem mechanizmów kontroli i równowagi społeczeństwa demokratycznego i być należycie chronione przed ryzykiem cyberataków i inwigilacji w internecie. Mimo uznania potencjału rozwiązań cyfrowych z punktu widzenia zwiększania udziału społeczeństwa, ich rola może być w tym względzie niewystarczająca i prowadzić do pogłębienia przepaści cyfrowej. W stosownych przypadkach należy zatem nadal przewidywać i umożliwiać udział osobisty.

(10)

Umiejętność korzystania z mediów i umiejętności cyfrowe są ważne, aby uczestniczyć w procesach kształtowania polityki publicznej w internecie, uzyskiwać dostęp do odpowiednich informacji i je przeglądać, jak również współpracować z organami i rozwijać umiejętność identyfikowania zmanipulowanych treści, w tym dezinformacji oraz być na odpornymi na takie treści. Umiejętności te można dalej nabywać się w drodze kształcenia i szkolenia, uczenia się pozaformalnego i nieformalnego oraz pracy z młodzieżą, ze szczególnym naciskiem na krytyczne myślenie (14). Konieczne jest podejście obejmujące całe społeczeństwo oraz współpraca również z organizacjami opracowującymi inicjatywy oddolne i podejmującymi działania w zakresie monitorowania, rozpoznawania, wczesnego identyfikowania fałszywych treści i demaskowania dezinformacji.

(11)

Innowacyjne formy uczestnictwa bezpośrednio z udziałem obywateli, takie jak procesy dyskusji i współtworzenia online i osobiście, to obiecujące praktyki wspierania i odnawiania mechanizmów zarządzania. Pomagają one zmobilizować obywateli do rozwiązywania złożonych problemów politycznych, w tym do podejmowania decyzji dotyczących zmiany klimatu i inwestycji infrastrukturalnych (15).

(12)

Te innowacyjne formy uczestnictwa i zaangażowania w kształtowanie polityki publicznej mogą być realizowane na różnych etapach kształtowania polityki oraz organizowane w różnych formach, np. paneli obywatelskich, komisji lub zgromadzeń odbywających się w internecie lub poza nim, konferencji konsensusowych, partycypacyjnego planowania budżetu i współtworzenia. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby organy administracji publicznej dysponowały odpowiednimi zasobami finansowymi i kompetencjami do organizowania takich działań, z uwzględnieniem na przykład wymogów unijnego prawa o ochronie danych.

(13)

Państwa członkowskie mogą korzystać z wiedzy fachowej i najlepszych praktyk na szczeblu unijnym, w szczególności Konferencji w sprawie przyszłości Europy (16). Aby wspierać aktywne uczestnictwo obywateli i jako działania następcze w wyniku Konferencji Komisja wdraża nowy etap zaangażowania obywateli, wzmacniając swoje normy i narzędzia, w tym europejskie panele obywatelskie, skupiające losowo wybranych obywateli ze wszystkich państw członkowskich, z których jedna trzecia jest w wieku od 16 do 25 lat, na których omawia się kluczowe przygotowywane wnioski i które są obecnie stałym elementem życia demokratycznego w Unii (17).Komisja pracuje również nad zmodernizowanym portalem „Wyraź swoją opinię”, który ma służyć jako internetowy punkt ogniskujący uczestnictwo obywatelskie. Portal „Wyraź swoją opinię” umożliwia obywatelom angażowanie się na różnych poziomach w działania instytucji europejskich: od wyrażania opinii na temat inicjatyw ustawodawczych (konsultacje publiczne) przez debaty i dyskusje z innymi Europejczykami po przedstawianie własnych propozycji dotyczących Unii, w której chcą żyć, za pośrednictwem europejskich inicjatyw obywatelskich. Portal ten ma różne niepowtarzalne funkcje, które opracowano na potrzeby wielojęzycznej platformy cyfrowej Konferencji w sprawie przyszłości Europy. Komisja ustanowiła również Centrum Kompetencji ds. demokracji uczestniczącej i deliberatywnej (18), aby wspierać wdrażanie tych praktyk na szczeblu unijnym i krajowym przez łączenie praktyków i naukowców w całej Unii oraz prowadzenie badań nad najlepszymi praktykami i innowacjami, zarówno w internecie, jak i poza nim.

(14)

Państwa członkowskie mogłyby również czerpać przykłady z inicjatyw podejmowanych w ramach przepisów dotyczących demokracji środowiskowej i stosować podobne inicjatywy w innych obszarach kształtowania polityki publicznej. Przykłady te są w szczególności związane ze zobowiązaniami wynikającymi z konwencji z Aarhus (19) oraz przepisów rozporządzenia (WE) nr 1367/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady (20) lub z prac parlamentów partnerskich (21) organizowanych przez Unię, na przykład w ramach Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu, w celu omówienia, jak osoby fizyczne, rządy lokalne i krajowe oraz Unia Europejska mogą najlepiej przeciwdziałać zmianie klimatu.

(15)

Unia, w zakres swojej kompetencji, i wszystkie państwa członkowskie są stronami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (22). W konwencji nałożono na państwa-strony obowiązek ścisłej współpracy z osobami z niepełnosprawnościami, w tym dziećmi z niepełnosprawnościami, oraz aktywnego ich angażowania przy opracowywaniu i wdrażaniu postanowień prawnych i strategii implementacji postanowień Konwencji, jak również przy innych procesach decyzyjnych dotyczących kwestii związanych z osobami z niepełnosprawnościami. Należy zapewnić dostępność dla osób z niepełnosprawnościami zgodnie z wymogami dostępności określonymi w załączniku I do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 (23), a także racjonalne usprawnienia umożliwiające uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami w procesach kształtowania polityki publicznej na równych zasadach z innymi osobami.

(16)

Państwa członkowskie powinny zachęcać dzieci i młodzież do uczestnictwa w życiu demokratycznym Unii, aby wspierać ich długoterminowe zaangażowanie w europejskie demokracje w charakterze aktywnych obywateli i pionierów pozytywnych zmian transformacyjnych. Wymaga tego strategia UE na rzecz praw dziecka (24), strategia Unii Europejskiej na rzecz młodzieży (25) oraz rezolucja Parlamentu Europejskiego (26). Państwa członkowskie mogą uczyć się na podstawie najlepszych praktyk dotyczących istniejących rad dziecięcych i młodzieżowych, takich jak unijny dialog młodzieżowy (27), unijna platforma uczestnictwa dzieci (28) i kącik edukacyjny (29). Za dobre przykłady uwzględniania poglądów obywateli w kształtowaniu polityki publicznej można również uznać rady dla osób starszych i osób z niepełnosprawnościami.

(17)

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające na rzecz propagowania i ochrony praw podstawowych są ważnym narzędziem przekazywania opinii wielu różnych osób i grup w społeczeństwie, w tym osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, oraz przyczyniają się do sprostania wyzwaniom społecznym i do rozwoju gospodarczego. Sprzyjają one pluralizmowi i przyczyniają się do zapewnienia odpowiedzialności w ramach procesu decyzyjnego, wspomagając w ten sposób poprawę jakości demokracji pośredniej, jak uznano w europejskim planie działania na rzecz demokracji (30), sprawozdaniu ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2022 r. (31), rocznych sprawozdaniach na temat praworządności (32) oraz Planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji na lata 2020-2024 (33). Na ważną rolę społeczeństwa obywatelskiego w mechanizmach kontroli i równowagi w dobrze funkcjonujących demokracjach zwrócił uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC), który konsekwentnie podkreśla, że sposób, w jaki publiczne organizacje strażnicze prowadzą swoją działalność, może mieć znaczący wpływ na prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa demokratycznego.

(18)

W rocznym sprawozdaniu na temat praworządności Komisja ocenia zmiany związane z integracyjnym charakterem procesów legislacyjnych i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego stanowiące jeden z elementów poszanowania praworządności i w kilku przypadkach skierowała w tej kwestii zalecenia do poszczególnych państw członkowskich. Jak stwierdzono w sprawozdaniu na temat praworządności z 2022 r., korzystny wpływ na jakość i przejrzystość procesu legislacyjnego może mieć większy udział zainteresowanych stron, w tym organizacji społeczeństwa obywatelskiego”. Natomiast brak sformalizowanych procesów wkładu w podejmowanie decyzji, spóźnione i fragmentaryczne strategie konsultacji, selektywny i nieprzejrzysty wybór rozmówców oraz brak skutecznych działań następczych budzą obawy z perspektywy praworządności i poważnie szkodzą procesom demokratycznym. Potrzebę uznania roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego, stworzenia im warunków do działania i zapewnienia, aby mogli w istotny sposób uczestniczyć w podejmowaniu decyzji i wdrażaniu polityki krajowej i unijnej podkreślono również w sprawozdaniu ze stosowania Karty za 2022 r.

(19)

Skuteczne i inkluzywne uczestnictwo w procesach kształtowania polityki publicznej jest możliwe tylko wówczas, gdy organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą pracować w bezpiecznym i sprzyjającym środowisku, w którym przestrzegane są podstawowe prawa tych organizacji i ich członków, w tym prawa do wolności zrzeszania się i zgromadzeń, wolności wypowiedzi i dostępu do informacji, a także prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, ochrony danych osobowych, własności oraz niedyskryminacji, w systemie demokratycznym, który szanuje praworządność. Aby umożliwić im skuteczny udział w procesach kształtowania polityki publicznej, organizacje społeczeństwa obywatelskiego potrzebują bezpiecznej, zdrowej i dynamicznej przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego, w której są chronieni i wspierani, a ich pozycja jest wzmacniana (34), oraz w której mogą w pełni korzystać z podstawowych wolności rynku wewnętrznego. Konieczne są ciągłe starania na rzecz tworzenia i wspierania takiej przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego sprzyjającej organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i obrońcom praw człowieka, którzy działają z pełnym poszanowaniem wartości Unii (35).

(20)

TSUE orzekł, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego muszą być w stanie „prowadzić działalność i funkcjonować bez nieuzasadnionej ingerencji państwowej” (36), a ETPC podkreślił, że państwa członkowskie powinny nie tylko powstrzymywać się od nadmiernej ingerencji, gdy organizacje społeczeństwa obywatelskiego prowadzą swoją działalność, ale powinny również zapewnić środowisko sprzyjające organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, korzystając ze środków prawnych, administracyjnych i praktycznych (37). Taka przestrzeń jest kluczowym elementem systemów demokratycznych, w których praworządność i prawa podstawowe są szanowane i przestrzegane.

(21)

Organy publiczne mają obowiązek chronić wolność zrzeszania się oraz wolność wypowiedzi oraz bezpieczeństwo organizacji społeczeństwa obywatelskiego przez zapewnienie odpowiedniego otoczenia prawnego, monitorowanie i dążenie do skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom dla tych organizacji, zapewnianie dostępu do odpowiednich służb udzielających wsparcia oraz finansowania i innych zasobów, które umożliwiają im wykonywanie ich pracy. Podczas gdy większość państw członkowskich zapewnia bezpieczną przestrzeń dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w niektórych państwach członkowskich w ostatnich latach zaobserwowano rosnącą liczbę fizycznych, werbalnych i cyfrowych ataków na te podmioty, podżeganie do nienawiści, nękanie, zastraszanie, kampanie oszczerstw, w tym penalizację działalności humanitarnej lub związanej z prawami podstawowymi, ograniczenia administracyjne i prawne, bezprawny nadzór i stosowanie strategicznego powództwa zmierzającego do stłumienia debaty publicznej (38). W szeregu badań stwierdzono również, że spośród organizacji społeczeństwa obywatelskiego najbardziej narażone na ataki są te, które działają na rzecz zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego kobiet, praw osób LGBTIQ, praw migrantów i osób ubiegających się o azyl oraz ochrony środowiska.

(22)

Państwa członkowskie muszą zapewnić organizacjom społeczeństwa obywatelskiego dostęp do środków finansowych i swobodę korzystania z nich (39), w tym w oparciu o fundusze unijne. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą skutecznie uczestniczyć w procesach kształtowania polityki publicznej tylko wówczas, gdy dysponują odpowiednimi zasobami.

(23)

Unia już teraz zapewnia organizacjom społeczeństwa obywatelskiego szerokie możliwości finansowania realizacji projektów, które pomagają wspierać wartości Unii. Aby ułatwić pozyskiwanie informacji o różnych programach, Komisja uruchomiła łatwo dostępną stronę internetową, która pełni funkcję jednolitego portalu cyfrowego dla funduszy unijnych i umożliwia, między innymi, znalezienie możliwości finansowania związanych z demokracją (40). Komisja zapewnia specjalne wsparcie finansowe dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich w ramach programu program „Obywatele, równość, prawa i wartości”. Celem tego programu jest ochrona i propagowanie praw i wartości przewidzianych w Traktatach, Karcie i mających zastosowanie międzynarodowych konwencjach o prawach człowieka, w szczególności przez wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego i innych zainteresowanych stron działających na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadnarodowym, a także przez zachęcanie do aktywności obywatelskiej i uczestnictwa w życiu demokratycznym w celu utrzymania i dalszego rozwijania otwartych, demokratycznych i integracyjnych społeczeństw opierających się na prawach, równości i praworządności. Możliwości finansowania na rzecz współpracy społeczeństwa obywatelskiego, zaangażowania obywateli i uczestnictwa demokratycznego oferują ponadto programy Erasmus+, Europejski Korpus Solidarności i „Kreatywna Europa”. Unijny program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji, „Horyzont Europa” również wspiera organizacje społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw w wielu tematycznych obszarach badań (41). Udostępniono również, w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego, pomoc techniczną na rzecz reformy administracyjnej w państwach członkowskich i przedstawiono możliwości finansowania budowania zdolności administracji publicznej i organów publicznych w zakresie praktyk partycypacyjnych. Beneficjenci finansowania unijnego są zobowiązani przy wdrażaniu takiego finansowania przestrzegać wartości Unii i Komisja wdrożyła środki, aby wspierać przestrzeganie przepisów i przeciwdziałać ewentualnym naruszeniom.

(24)

Zaangażowanie Unii w działania zmierzające do ochrony i propagowania bezpiecznej przestrzeni sprzyjającej społeczeństwu obywatelskiemu znajduje również odzwierciedlenie w jej działaniach zewnętrznych, w tym w Planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji (2020-2024) (42). Określono je również w wytycznych UE w sprawie obrońców praw człowieka (43) i potwierdzono w komunikacie z 2012 r., zatytułowanym: „Korzenie demokracji i zrównoważonego rozwoju: współpraca Europy ze społeczeństwem obywatelskim w stosunkach zewnętrznych” (44), w wytycznych dotyczących wsparcia UE dla społeczeństwa obywatelskiego w regionie objętym procesem rozszerzenia na lata 2021-2027 oraz w Planie działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE (45). Siła i wiarygodność działań zewnętrznych Unii służących przestrzeganiu praw człowieka na świecie opierają się na sposobie, w jaki Unia wspiera i wzmacnia swoje podstawy demokratyczne i fundamenty w postaci praw podstawowych.

(25)

Niniejsze zalecenie jest częścią pakietu dotyczącego obrony demokracji, który obejmuje również wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej zharmonizowane wymogi na rynku wewnętrznym dotyczące przejrzystości w zakresie reprezentacji grup interesu prowadzonych w imieniu państw trzecich oraz zalecenie Komisji w sprawie inkluzywnych i odpornych procesów wyborczych w Unii oraz wzmocnienia europejskiego charakteru i skutecznego przebiegu wyborów do Parlamentu Europejskiego.

(26)

Niniejsze zalecenie opiera się na ustaleniach sprawozdania ze stosowania Karty za 2022 r. oraz rocznych sprawozdań na temat praworządności, w których przeanalizowano sytuację w zakresie praworządności w Unii i jej państwach członkowskich, w szczególności w odniesieniu do ram społeczeństwa obywatelskiego. Niniejsze zalecenie uzupełnia również europejski plan działania na rzecz demokracji, który ma na celu wzmocnienie pozycji obywateli i budowanie bardziej odpornych demokracji w całej Unii przez promowanie wolnych i uczciwych wyborów, wzmacnianie wolności mediów i przeciwdziałanie manipulacji informacją i dezinformacji, zalecenie Komisji (UE) 2021/1534 (46) oraz inicjatywę Komisji z 2022 r. przeciwko strategicznemu powództwu zmierzającemu do stłumienia debaty publicznej (47). Zalecenie opiera się ponadto na działaniach priorytetowych zapowiedzianych w komunikacie „Sprawozdanie na temat obywatelstwa UE z 2020 r.” (48) i stanowi uzupełnienie pakietu dotyczącego obywatelstwa przedstawionego pod koniec 2023 r.

(27)

Niniejsze zalecenie skierowane jest do państw członkowskich. Zachęca się kraje kandydujące i potencjalnych kandydatów do członkostwa w Unii, a także kraje europejskiej polityki sąsiedztwa do kierowania się niniejszym zaleceniem,