(1)

Art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej („TUE”) stanowi, że Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.

(2)

Demokrację należy chronić i umacniać. Chociaż stanowcze podtrzymywanie zasad, wartości i instytucji demokratycznych jest fundamentem stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu w Unii, to kryzysy, w tym pandemia COVID-19 i rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie, nasiliły pewne wyzwania dla demokratycznych wartości i instytucji, związane np. z polaryzacją, niejawną ingerencją i innymi formami ingerencji, takimi jak zagraniczne manipulacje informacjami i ingerencje w informacje, w tym dezinformacja.

(3)

Zgodnie z art. 10 ust. 1 TUE podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. Zgodnie z art. 10 ust. 2 TUE obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Zgodnie z art. 10 ust. 3 TUE każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii, a decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela.

(4)

Państwa członkowskie mają szczególne i daleko idące zobowiązania do wspierania szerokiego demokratycznego uczestnictwa sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz promowania wolnych, uczciwych i odpornych wyborów w Unii.

(5)

Partie polityczne odgrywają w demokracjach europejskich kluczową rolę, kształtując świadomość polityczną, promując kandydatów politycznych, zachęcając do udziału w wyborach i wyrażając wolę obywateli. W art. 10 ust. 4 TUE i art. 12 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej przypisuje się europejskim partiom politycznym kluczową rolę. Statut i finansowanie europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych uregulowane są na poziomie europejskim.

(6)

W ostatnich latach państwa członkowskie zacieśniają współpracę na rzecz promowania wolnych, uczciwych i odpornych wyborów w Unii. Działania podjęte przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. doprowadziły m.in. do utworzenia ram współpracy zwanych „europejską sieci współpracy w zakresie wyborów”, zgodnie z zaleceniem Komisji C(2018) 5949 (1). Celem sieci jest wspieranie współpracy, wzajemnego uczenia się i dzielenia się najlepszymi praktykami między organami odpowiedzialnymi za monitorowanie i egzekwowanie przepisów istotnych w kontekście wyborczym, w tym między organami wyborczymi.

(7)

W zaleceniu C(2018) 5949 Komisja zachęcała również państwa członkowskie do wdrożenia odpowiednich i proporcjonalnych środków technicznych i operacyjnych na potrzeby zarządzania ryzykiem związanym z bezpieczeństwem sieci i systemów informatycznych wykorzystywanych przy organizacji wyborów.

(8)

Europejski plan działania na rzecz demokracji (2) służy wzmocnieniu pozycji obywateli i zwiększeniu odporności demokratycznej w całej Unii dzięki wspieraniu wolnych i uczciwych wyborów w Unii, wzmacnianiu wolności mediów i przeciwdziałaniu dezinformacji. W listopadzie 2021 r. Komisja przedstawiła pakiet środków mających na celu zwiększenie uczciwości wyborów i otwartej debaty demokratycznej, m.in. wniosek dotyczący przejrzystości i targetowania reklam politycznych (3), wniosek dotyczący europejskich partii politycznych (4) oraz wnioski dotyczące praw wyborczych mobilnych obywateli Unii (5).

(9)

Należy zwiększyć odporność procesów wyborczych w Unii, przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych i wartości demokratycznych zapisanych w normach unijnych i międzynarodowych.

(10)

Odporność prawa wyborczego ma kluczowe znaczenie dla integralności i wiarygodności procesów wyborczych. Fakt, że przepisy są zmieniane często lub tuż przed wyborami, może dezorientować zarówno wyborców, jak i urzędników wyborczych; przepisy bywają też niewłaściwie stosowane i przeinaczane. Mogą być również postrzegane jako narzędzie wpływania na wyniki wyborów na korzyść ugrupowań sprawujących władzę. Zgodnie z wytyczną zawartą w rozdziale II pkt 2 lit. b) Kodeksu dobrych praktyk w sprawach wyborczych (6) przyjętego przez Europejską Komisję na rzecz Demokracji przez Prawo („Komisja Wenecka”), ustanowioną przez Radę Europy, podstawowe elementy krajowych praw wyborczych nie powinny podlegać zmianom na mniej niż rok przed wyborami. Do tych podstawowych elementów należą w szczególności zasady przeliczania głosów na mandaty, członkostwa w komisjach wyborczych lub innych organach organizujących głosowanie, a także ustalania granic okręgów wyborczych i podziału mandatów między okręgi. Jakkolwiek nie należy powoływać się na zasadę stabilności prawa wyborczego w celu utrzymania sytuacji sprzecznej z międzynarodowymi normami wyborczymi, to żaden z elementów niniejszego zalecenia nie powinien być rozumiany jako zachęta dla państw członkowskich do wdrażania jakichkolwiek środków sprzecznych z wytyczną zawartą w rozdziale II pkt 2 lit. b) Kodeksu dobrych praktyk w sprawach wyborczych.

(11)

Aby wspierać wysoką frekwencję wyborczą i szerokie uczestnictwo obywateli w procesie demokratycznym, państwa członkowskie powinny oferować dostępne i przyjazne dla użytkownika narzędzia do rejestracji kandydatów i wyborców, z uwzględnieniem potrzeb różnych grup, w tym obywateli przebywających za granicą. Należy zapewnić większą elastyczność terminów rejestracji na potrzeby wyborów lub większe możliwości rejestracji wyborców i kandydatów drogą elektroniczną, m.in. w celu umożliwienia głosowania w szczególnym trybie, z należytym uwzględnieniem przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 (7). Jednocześnie państwa członkowskie powinny zwrócić uwagę na fakt, że różne grupy, m.in. osoby starsze, mogą napotykać przeszkody w dostępie do internetu i technologii cyfrowych lub mogą nie posiadać wystarczających umiejętności skutecznego korzystania z tych narzędzi.

(12)

Aby zapewnić skuteczne korzystanie z praw wyborczych, państwa członkowskie powinny udostępniać obywatelom Unii informacje na temat podstawowych zasad i praktycznych rozwiązań związanych z korzystaniem z praw wyborczych w danym państwie. Informacje te powinny być zapewniane w sposób proaktywny, kompleksowy, przejrzysty i prosty. Należy korzystać z więcej niż jednego kanału informacyjnego i podejmować działania na szczeblu lokalnym. Państwa członkowskie mogą wykorzystywać nowoczesne narzędzia komunikacji, w różnych formatach i językach, np. krótkie filmy dostarczające praktycznych informacji w jasnym i prostym języku. W tym kontekście państwa członkowskie mogłyby również wykorzystać wymogi dostępności określone w załączniku I do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 (8).

(13)

Pandemia COVID-19 uwidoczniła, że państwa członkowskie są zainteresowane wprowadzeniem uzupełniających metod głosowania w celu zwiększenia frekwencji wyborczej, takich jak głosowanie z wyprzedzeniem, mobilne, korespondencyjne i elektroniczne („e-głosowanie”). Udostępniając takie uzupełniające metody głosowania, należy jednak zadbać o zabezpieczenia w celu zapewnienia wolnych, uczciwych i odpornych wyborów przy pełnym poszanowaniu norm demokratycznych i praw podstawowych. Państwa członkowskie powinny również zapewnić, aby nadal dostępne były tradycyjne metody głosowania. W przypadku gdy takie metody głosowania wiążą się z przetwarzaniem danych osobowych, zastosowanie ma rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (9). Kompendium praktyk w zakresie e-głosowania i innych praktyk w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) (10), opublikowane przez Komisję w ramach pakietu dotyczącego obywatelstwa z 2023 r., zapewnia istotne informacje na temat obowiązujących ram prawnych, systemów oprogramowania i technologii, metod testowania, przepływów funkcjonalnych i operacyjnych, funkcji ułatwiających dostęp, a także zagrożeń i słabych punktów oraz środków łagodzenia niekorzystnych skutków.

(14)

Mając na względzie poszanowanie praw wyborczych obywateli, państwa członkowskie powinny przy wdrażaniu uzupełniających metod głosowania zapewnić obywatelom informacje i wsparcie niezbędne do korzystania z tych metod. Ważne jest również zapewnienie odpowiedniego przeszkolenia urzędnikom wyborczym.

(15)

W 2018 r. Komisja wydała wytyczne dotyczące stosowania unijnych przepisów o ochronie danych w kontekście wyborczym, w których podkreśliła obowiązki w zakresie ochrony danych różnych podmiotów zaangażowanych w procesy wyborcze, takich jak krajowe organy wyborcze, partie polityczne, brokerzy danych i analitycy, platformy mediów społecznościowych i internetowe sieci reklamowe. Europejska Rada Ochrony Danych, Europejski Inspektor Ochrony Danych oraz krajowe organy ochrony danych zajęły się również kwestią ochrony danych w kontekście wyborczym (11). Wszystkie zaangażowane podmioty powinny uwzględnić te wytyczne przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2024 r., a także stosować je po tych wyborach.

(16)

Niedopuszczalne ingerowanie w debatę demokratyczną za pomocą narzędzi inwigilacji i oprogramowania szpiegującego, zwłaszcza skierowanych przeciwko działaczom politycznym i dziennikarzom. Używanie oprogramowania szpiegującego może w pewnych okolicznościach być uzasadnione względami bezpieczeństwa narodowego, ale nigdy nie mogą one uzasadniać korzystania z takiego oprogramowania w celu uzyskania przewagi politycznej. Bezpieczeństwo narodowe należy interpretować zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, aby zapewnić skuteczne stosowanie prawa Unii.

(17)

Należy wspierać udział wszystkich grup obywateli w wyborach, zarówno jako wyborców, jak i kandydatów, uwzględniając ich szczególne potrzeby i wyzwania, przed którymi stoją. W sprawozdaniu Komisji na temat wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. (12) podkreślono między innymi, że nadal potrzebne są postępy pod względem włączenia i demokratycznego udziału w wyborach osób młodszych, kobiet, mobilnych obywateli Unii i osób niepełnosprawnych. W sprawozdaniu tym podkreślono również, że w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. pewne grupy, m.in. osoby z niepełnosprawnościami, jakkolwiek stanowią znaczną część elektoratu, nadal były niedostatecznie reprezentowane wśród wybranych posłów do Parlamentu Europejskiego.

(18)

Państwa członkowskie i partie polityczne mogą promować włączający charakter wyborów i uczestnictwo wszystkich grup za pomocą konkretnych strategii i środków, uwzględniających potrzeby tych grup i wyzwania, z jakimi się mierzą. W tym kontekście mogą one uwzględniać kontekst demograficzny i położenie geograficzne. Gromadzenie danych na temat uczestnictwa określonych grup, przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych i wymogów w zakresie ochrony danych, mogłoby pomóc w określeniu wyzwań i opracowaniu strategii służących ich rozwiązaniu. Państwa członkowskie mogłyby na przykład przeprowadzić ukierunkowane kampanie informacyjne, które uwzględniałyby potrzeby konkretnych grup. Państwa członkowskie powinny również wspierać, zgodnie ze swoją ordynacją wyborczą, udział w wyborach obywateli Unii mieszkających w państwach trzecich.

(19)

Należy wspierać młodych obywateli - zarówno wyborców, jak i kandydatów - w korzystaniu z ich praw wyborczych. Kilka państw członkowskich obniżyło już minimalny wiek uprawniający do głosowania do 16 lub 17 lat, natomiast inne rozważają taką możliwość. Wspieranie uczestnictwa młodych obywateli, w tym osób głosujących po raz pierwszy, może obejmować takie działania, jak wspieranie edukacji obywatelskiej, organizowanie symulacji wyborów w szkołach, testów wiedzy lub konkursów plastycznych na temat wyborów, przyjazne dla młodzieży kampanie komunikacyjne, przewodniki wyborcze służące zapoznaniu dzieci i nastolatków z procesem rejestracji i głosowania, zachęcanie uczniów do pełnienia roli obserwatorów podczas wyborów oraz programy partnerskie, w ramach których młodzi wyborcy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami. Należy zapewnić wsparcie młodym obywatelom korzystającym z przysługującego im prawa wyborczego, m.in. przez rozwijanie ich umiejętności i wspieranie środowiska umożliwiającego im głosowanie w wolny i uczciwy sposób. Państwa członkowskie powinny promować „Przewodnik dotyczący obywatelstwa Unii”, aby wspierać młodych obywateli w poznawaniu historii, wartości i praw, które leżą u podstaw ich statusu jako obywateli Unii, a także korzyści płynących z obywatelstwa Unii i możliwości, jakie oferuje ono w zakresie demokratycznego zaangażowania. Należy wspierać rozpowszechnianie dobrych praktyk.

(20)

Jak podkreślono w unijnych ramach strategicznych dotyczących Romów (13), należy zachęcać Romów do udziału w życiu politycznym na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym. Jest to szczególnie istotne w państwach członkowskich o znacznej liczebności ludności romskiej. W planie działania Komisji przeciwko rasizmowi (14) zasygnalizowano zamiar podjęcia przez Komisję współpracy z europejskimi partiami politycznymi, europejską siecią współpracy w zakresie wyborów i społeczeństwem obywatelskim w celu zwiększenia udziału grup podatnych na marginalizację, takich jak osoby wywodzące się z mniejszości rasowych lub etnicznych.

(21)

Zgodnie z art. 8 TFUE we wszystkich swoich działaniach Unia powinna zmierzać do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet. W opracowanej przez siebie europejskiej strategii na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020-2025 (15) Komisja zobowiązała się do zapewnienia kobietom równych szans oraz osiągnięcia równowagi płci w procesie decyzyjnym i w strategiach politycznych. W sprawozdaniu z 2023 r. na temat równości płci w UE (16) Komisja przypomniała o konieczności równego podziału politycznych stanowisk decyzyjnych między kobiety i mężczyzn, aby lepiej odzwierciedlić skład społeczeństwa i wzmocnić demokrację w UE. Państwa członkowskie powinny również zachęcać do zachowania równowagi płci w kierownictwie organów zarządzających wyborami oraz monitorować, wspierać i regularnie oceniać postępy w zapewnianiu równości płci w zakresie korzystania z praw wyborczych. Państwa członkowskie mogą promować środki wspierające równość płci w zakresie dostępu do wyborów i udziału w nich. Przy projektowaniu takich środków państwa członkowskie mogą korzystać z wiedzy fachowej i danych na temat równości płci Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn. Środki mogą obejmować naprzemienne umieszczanie kobiet i mężczyzn na listach kandydatów, stosowanie innych rodzajów parytetów płci, powiązanie przyznawania środków publicznych dla partii politycznych z promowaniem udziału kobiet w życiu politycznym lub inne podobne rozwiązania. Aby wspierać równość płci, partie polityczne powinny opracowywać wewnętrzne strategie dotyczące równowagi płci, prowadzenia ukierunkowanych szkoleń i podnoszenia świadomości. Partie polityczne powinny zachęcać do zachowania równowagi płci na listach wyborczych i we własnych organach kierowniczych. Państwa członkowskie i partie polityczne powinny wprowadzić środki skutecznego przeciwdziałania mowie nienawiści ze względu na płeć, wymierzonej przeciwko aktywnym politycznie kobietom i służącej ich zdyskredytowaniu lub zniechęceniu do udziału w życiu politycznym.

(22)

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD), której UE, w granicach swoich kompetencji, i wszystkie państwa członkowskie są stronami, zobowiązuje państwa-strony do zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami praw politycznych i możliwości korzystania z nich na równych zasadach z innymi osobami. Aby wspierać uczestnictwo sprzyjające włączeniu społecznemu, państwa członkowskie powinny, zgodnie ze swoimi międzynarodowymi zobowiązaniami, w tym UNCRPD, wspierać osoby z niepełnosprawnościami w korzystaniu z praw wyborczych, zarówno w charakterze wyborców, jak i kandydatów, oraz eliminować bariery, jakie napotykają one w związku z udziałem w wyborach, i zapobiegać powstawaniu takich barier, zgodnie z opracowaną przez Komisję strategią na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030 (17). Państwa członkowskie powinny, zgodnie z odpowiednimi przepisami Unii i normami międzynarodowymi, przeanalizować kwestię niezróżnicowanego pozbawiania praw wyborczych osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi i psychospołecznymi bez indywidualnej oceny i możliwości kontroli sądowej. Państwa członkowskie powinny jak najpełniej wykorzystywać przewodnik dobrych praktyk wyborczych w państwach członkowskich w zakresie udziału obywateli z niepełnosprawnościami w procesie wyborczym (18), ogłoszony w opracowanej przez Komisję strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030, oraz kontynuować współpracę z Komisją w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów w celu wspierania skutecznych działań następczych, z uwzględnieniem opinii wyrażonych przez podmioty reprezentujące interesy osób z niepełnosprawnościami. Państwa członkowskie powinny rozważyć wdrożenie praktycznych środków w celu zapewnienia dostępności lokali wyborczych, m.in. przez wykorzystanie takich środków, jak kody QR, alfabet Braille'a, duże wydruki, instrukcje głosowe oraz łatwe do czytania, szablony dotykowe, szkła powiększające, dodatkowe oświetlenie, pieczątki i dostępne przybory do pisania. Partie polityczne powinny uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnościami w swoich kampaniach, np. organizując wydarzenia w dostępnych miejscach i wykorzystując środki, sposoby i formaty komunikacji zgodne z przepisami dotyczącymi dostępności w Unii i państwach członkowskich. Państwa członkowskie i partie polityczne powinny również rozważyć zapewnienie innych form wsparcia, takich jak pomoc telefoniczna, tłumaczenie na język migowy, dostępny transport i dostępne procedury ubiegania się o zakwaterowanie.

(23)

Partie polityczne i organizacje kampanijne, z uwagi na charakter swojej działalności, są najlepiej predysponowane do propagowania uczciwości wyborów i autentycznego uczestnictwa politycznego, dlatego należy je zachęcać, aby dbały o uczciwy charakter procesu wyborczego i kampanii wyborczej, m.in. przez opracowywanie i przestrzeganie kodeksów postępowania lub zobowiązań kampanijnych wspierających wolne, uczciwe i odporne wybory. Takie kodeksy postępowania lub zobowiązania powinny promować wysokie standardy demokratyczne. Mogłyby one obejmować między innymi zobowiązania do nieprzyjmowania wkładów finansowych w zamian za korzyści lub powstrzymywanie się od promowania stereotypów, dyskryminujących wypowiedzi i uprzedzeń wobec konkretnych grup, w szczególności ze względu na ich płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

(24)

Takie kodeksy lub zobowiązania powinny być udostępniane ogółowi społeczeństwa z odpowiednim wyprzedzeniem przed wyborami i powinny im towarzyszyć odpowiednie działania uświadamiające ze strony zainteresowanych podmiotów.

(25)

Europejskie i krajowe partie polityczne powinny zapewnić publiczny dostęp do informacji o organizacjach, fundacjach i innych podmiotach prawnych powiązanych z nimi lub prowadzących kampanie w ich imieniu, aby obywatele mogli zrozumieć współzależności między różnymi podmiotami politycznymi promującymi te same cele i działania polityczne, m.in. w kontekście reklam politycznych. Takie informacje pomogłyby również organom nadzoru uzyskać przegląd powiązań finansowych i strukturalnych między różnymi podmiotami powiązanymi z partiami politycznymi.

(26)

Europejskie i krajowe partie polityczne powinny w dalszym ciągu umożliwiać obywatelom, władzom i zainteresowanym podmiotom wypełnianie ich roli w procesie demokratycznym, m.in. przez identyfikowanie ewentualnych ingerencji lub manipulacji procesami wyborczymi i ujawnianie na swoich stronach internetowych odpowiednich informacji na temat korzystania przez nie z reklam politycznych, w tym informacji na temat kwot wydanych na reklamę i źródeł finansowania. W celu zagwarantowania wysokiego poziomu przejrzystości w kampaniach politycznych oraz wspierania rozliczalności w zakresie wykorzystywania reklam politycznych europejskie i krajowe partie polityczne powinny również rozważyć podjęcie (oraz uwzględnienie w swoich kodeksach postępowania) dobrowolnego zobowiązania, aby wykorzystywane przez nie reklamy polityczne dawały się łatwo zidentyfikować oraz odróżnić od innych reklam i, w stosownych przypadkach, od innych materiałów, takich jak treści publicystyczne. Powinny one rozważyć dołączanie do swoich reklam politycznych informacji na temat tożsamości partii politycznej, która je sponsoruje, oraz, w stosownych przypadkach, istotnych informacji na temat targetowania reklam i wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji.

(27)

Obserwacja wyborów stanowi skuteczny sposób na angażowanie obywateli w proces wyborczy oraz na zwiększenie zaufania społeczeństwa do wyborów. Służy zwiększaniu przejrzystości procesów wyborczych, wspieraniu zaangażowania i uczestnictwa oraz promowaniu wolnych, uczciwych i odpornych procesów wyborczych. Państwa członkowskie powinny wspierać i ułatwiać bezstronną i niezależną obserwację wyborów, w tym przez obywateli oraz przez organizacje międzynarodowe, na wszystkich etapach procesu wyborczego, z uwzględnieniem swoich ram prawnych i zobowiązań międzynarodowych. Przedmiotem obserwacji powinny być w szczególności rejestracja wyborców, liczenie głosów, uczestnictwo określonych grup, monitorowanie reklam politycznych i finansowanie oraz stosowanie ordynacji wyborczej w internecie.

(28)

Państwa członkowskie powinny wspierać rozwój zdolności i wiedzy fachowej w zakresie obserwacji wyborów, m.in. poprzez zapewnienie szkoleń dla obserwatorów wyborów, z wykorzystaniem wiedzy przekazywanej w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów oraz norm międzynarodowych i najlepszych praktyk, takich jak Deklaracja zasad międzynarodowej obserwacji wyborów przyjęta w 2005 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych (19) oraz normy Komisji Weneckiej i Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ponadto można zorganizować specjalne szkolenia dla młodszych obserwatorów wyborów.

(29)

Konkretne działania wspierające obserwację wyborów mogą obejmować organizację specjalnych spotkań i konsultacji między krajowymi sieciami wyborczymi i grupami obserwatorów, wspólnych seminariów na temat oceny wyborów oraz wspólnych inicjatyw mających na celu podnoszenie świadomości i opracowywanie polityk w zakresie obserwacji wyborów, wspierających uczciwość wyborów oraz ich odporny i demokratyczny charakter. Wymiana najlepszych praktyk dotyczących obserwacji wyborów prowadzona między państwami członkowskimi w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów powinna obejmować wsparcie dla obserwatorów i konkretne działania podnoszące świadomość.

(30)

Partie polityczne i organizacje kampanijne powinny również ułatwiać działania współpracujących z nimi obserwatorów wyborów, zapewniając im niezbędny dostęp do informacji na temat ich działań w kontekście wyborczym.

(31)

Solidne systemy i procesy wyborcze działające przy minimalnych zakłóceniach są podstawowym i niezbędnym warunkiem demokracji. Błędy ludzkie, nieprzewidziane katastrofy i różne incydenty mogą stanowić zagrożenie dla procesów wyborczych. Państwa członkowskie powinny zapewnić odporność procesów wyborczych, m.in. dzięki szczególnej ochronie infrastruktury związanej z wyborami oraz wdrożeniu niezbędnych środków w odniesieniu do obiektów, sprzętu, sieci, systemów i infrastruktury z innych sektorów, wykorzystywanych na potrzeby wyborów.

(32)

Jak podkreślono w europejskim planie działania na rzecz demokracji, uznanie procesów wyborczych lub aspektów zarządzania nimi za infrastrukturę krytyczną mogłoby zwiększyć skuteczność działań ukierunkowanych na zapobieżenie określonym zagrożeniom. Oznaczałoby to sprostanie wyzwaniom związanym z okresami wyborów, obserwacją wyborów, niezależnym nadzorem nad wyborami i skutecznymi środkami zaradczymi, a także obejmowałoby monitorowanie (w tym w internecie), identyfikację zagrożeń, budowanie zdolności, funkcjonowanie krajowych sieci wyborczych i zaangażowanie sektora prywatnego. Jeżeli chodzi o podmioty obsługujące infrastrukturę, która może być wykorzystywana do wspierania wyborów, należy w stosownych przypadkach zwrócić należytą uwagę na wymogi określone w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2555 (20) i (UE) 2022/2557 (21).

(33)

Oprócz obowiązków określonych w dyrektywach (UE) 2022/2555 i (UE) 2022/2557, w stosownych przypadkach, państwa członkowskie powinny dążyć do zapewnienia podobnego poziomu odporności podmiotów obsługujących infrastrukturę związaną z wyborami poprzez dokonywanie ocen ryzyka i ich aktualizowanie, przeprowadzanie testów oraz zwiększanie wsparcia i odporności podmiotów, które odgrywają znaczącą rolę w przebiegu wyborów. Państwa członkowskie powinny również zapewnić, aby wszystkie właściwe podmioty wdrażały odpowiednie i proporcjonalne środki techniczne, operacyjne i organizacyjne w celu zarządzania ryzykiem stwarzanym przez incydenty naturalne, spowodowane przez człowieka i w cyberbezpieczeństwie. Powinny one wdrożyć metody i plany zarządzania kryzysowego oraz zapewnienia szybkiego powrotu do sprawnego działania po takich incydentach, a także prowadzić wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk.

(34)

Należy wdrożyć szczególne środki w celu dalszego zwiększenia cyberbezpieczeństwa baz danych rejestracji wyborców, systemów e-głosowania i innych systemów informacyjnych wykorzystywanych do obsługi procesów wyborczych, np. do liczenia, kontroli i prezentowania wyników wyborów oraz do sprawozdawczości po zakończeniu wyborów w celu poświadczenia i zatwierdzenia wyników. Inne środki mogą obejmować bezpieczeństwo fizyczne lokali wyborczych i miejsc liczenia głosów, a także obiektów, zasobów i systemów do drukowania, transportu i przechowywania kart do głosowania i innych istotnych materiałów wyborczych, takich jak specjalnie zabezpieczone urny wyborcze lub pieczęcie.

(35)

We wrześniu 2022 r. Komisja przyjęła wniosek w sprawie aktu dotyczącego cyberodporności (22), zmierzającego do ustanowienia wspólnych obowiązkowych wymogów w zakresie cyberbezpieczeństwa w odniesieniu do produktów zawierających elementy cyfrowe, sprzęt i oprogramowanie. Aby zwiększyć cyberodporność wyborów, państwa członkowskie powinny zapewnić stosowanie w wyborach bezpieczniejszego sprzętu i oprogramowania, m.in. uwzględniając ten wniosek. Państwa członkowskie powinny również uwzględniać odpowiednie normy międzynarodowe, takie jak zalecenie (z 2017 r.) Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie norm e-głosowania (23) i wytyczne (z 2022 r.) Rady Europy w sprawie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesach wyborczych (24). Powinny również korzystać z kompendium praktyk w zakresie e-głosowania i ICT.

(36)

W celu zapewnienia ochrony infrastruktury związanej z wyborami przed cyberatakami państwa członkowskie, przy wsparciu Komisji, powinny również wdrożyć konkretne środki, m.in. za pośrednictwem wspólnego mechanizmu zapewniania odporności procesów wyborczych, o którym mowa w europejskim planie działania na rzecz demokracji. Państwa członkowskie powinny również brać udział w praktycznych ćwiczeniach mających na celu ocenę ryzyka i gotowości, wykorzystujących efekty wspólnych prac wspieranych przez Komisję w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów oraz grupy ds. współpracy w zakresie sieci i systemów informatycznych. Państwa członkowskie powinny również jak najlepiej wykorzystać doświadczenia zdobyte podczas ćwiczenia symulacyjnego zorganizowanego 21 listopada 2023 r. w ramach wspólnego mechanizmu zapewniania odporności procesów wyborczych. Należy to uwzględnić przy aktualizacji kompendium na temat cyberbezpieczeństwa technologii wyborczych opracowanego przez grupę współpracy NIS. Organy wyborcze i organy ds. cyberbezpieczeństwa państw członkowskich powinny nadal dzielić się istotnymi informacjami, szczególnie w ramach wspólnej wymiany między europejską siecią współpracy w zakresie wyborów a grupą współpracy NIS, zwłaszcza przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Na tej podstawie państwa członkowskie powinny prowadzić działania uświadamiające na temat działań, jakie mogą podjąć partie polityczne, organizacje kampanijne, kandydaci, urzędnicy wyborczy i inne podmioty zaangażowane w przebieg wyborów, aby poprawić swoje bezpieczeństwo online i złagodzić wpływ potencjalnych cyberataków.

(37)

Aby chronić infrastrukturę związaną z wyborami, niezbędne jest zapewnienie ciągłego zarządzania ryzykiem na podstawie wcześniej zdefiniowanych kryteriów akceptacji ryzyka i wcześniej określonej metodyki. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywają dane zebrane w trakcie oceny ryzyka i testów warunków skrajnych. Państwa członkowskie - przy wsparciu Komisji w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów, w ścisłej współpracy z grupą współpracy NIS - powinny wymieniać się odpowiednimi praktykami dotyczącymi przeprowadzania ocen ryzyka i środków zmniejszających ryzyko, aby umożliwić szybkie rozpowszechnianie doświadczenia i wiedzy specjalistycznej, m.in. na temat pomyślnie wdrożonych innowacji. Wymiana ta powinna obejmować opracowanie wspólnych metod i planów zarządzania kryzysowego oraz zapewnienia szybkiego powrotu to sprawnego działania po wszelkich incydentach naturalnych i spowodowanych przez człowieka, w tym cyberincydentach.

(38)

Aby odpowiednio zabezpieczyć się przed takimi zagrożeniami, partie polityczne, fundacje polityczne i organizacje kampanijne powinny w swoich wewnętrznych działaniach i podczas prowadzenia kampanii podejmować kroki przeciwko ryzyku w cyberprzestrzeni. Działania służące zwiększeniu świadomości i środki zapewniające odporność mogą obejmować rozpowszechnianie wśród członków partii i kandydatów informacji na temat ryzyka w cyberprzestrzeni związanego z ich działalnością i działalnością innych powiązanych z nimi podmiotów, udział w szkoleniach z zakresu cyberbezpieczeństwa, a także poprawę monitorowania bezpieczeństwa platform cyfrowych i narzędzi wykorzystywanych w kampaniach wyborczych.

(39)

W celu zagwarantowania wyborcom wiarygodnych informacji ważne jest, aby chronić środowisko informacyjne w okresie okołowyborczym. Manipulacja informacją, ingerencje oraz szerzenie dezinformacji, w tym za pomocą zautomatyzowanych środków w mediach społecznościowych, mogą mieć negatywne konsekwencje dla jakości debaty demokratycznej, wykonywania prawa do głosowania oraz postrzegania i nastawienia wyborców, co może mieć długoterminowe skutki, m.in. dla udziału w przyszłych wyborach. Sztuczna inteligencja może być wykorzystywana do generowania obrazów lub treści dźwiękowych lub wizualnych, które łudząco przypominają istniejące osoby, miejsca lub wydarzenia i mogą fałszywie wydawać się autentyczne (tzw. „deep fakes”), lub do manipulowania nimi. Reklama polityczna może być nośnikiem dezinformacji i obcej ingerencji, szczególnie wówczas, gdy nie ujawnia charakteru politycznego, tożsamości sponsorów i podmiotów ją finansujących, a także tego, do kogo była kierowana i w jaki sposób. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie przejrzystości i ukierunkowania reklam politycznych, który przewiduje ustanowienie wiążących ram opartych na wspólnych standardach, umożliwiających obywatelom rozpoznawanie reklam politycznych i świadome korzystanie z przysługujących im praw demokratycznych. Wniosek ten przyczyni się również do ograniczenia i uregulowania wykorzystywania danych osobowych do celów ukierunkowywania reklam politycznych. Wzmocniony kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji z 2022 r. (25) zawiera samoregulacyjne normy dotyczące zwalczania dezinformacji i manipulacji informacją. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie sztucznej inteligencji (26), który ma na celu zapewnienie odpowiedniego oznakowania treści tworzonych przy użyciu sztucznej inteligencji oraz ujawnianie ich pochodzenia.

(40)

Aby wesprzeć właściwe organy i decydentów, państwa członkowskie mogą rozważyć stosowanie badań opinii publicznej i sondaży jako środków monitorowania rozpowszechnienia i rozkładu społeczno-demograficznego kluczowych komunikatów dezinformacyjnych związanych z wyborami. Informacje uzyskane w kontekście takich sondaży mogłyby być udostępniane badaczom, dziennikarzom, obserwatorom wyborów i społeczeństwu obywatelskiemu oraz innym zainteresowanym stronom.

(41)

Partie polityczne ponoszą również szczególną odpowiedzialność za ochronę środowiska informacyjnego w okresie okołowyborczym, zapewniając, aby wyborcy otrzymywali prawidłowe informacje w sposób terminowy, dostępny i zrozumiały, oraz przeciwdziałając manipulacji, ingerencjom i dezinformacji związanej z wyborami we współpracy z innymi zainteresowanymi stronami oraz przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych i wartości demokratycznych.

(42)

W celu zapewnienia, aby obywatele byli dobrze poinformowani i świadomi tego, jak chronić swobodę kształtowania opinii, należy promować budowanie odporności, podnoszenie świadomości oraz szkolenie w zakresie ingerencji w sferę demokratyczną w okresie okołowyborczym. Działania społeczeństwa obywatelskiego, organizacji medialnych, instytucji badawczych i środowisk akademickich służące rozwijaniu świadomości społecznej, umiejętności korzystania z mediów i krytycznego myślenia, mają kluczowe znaczenie dla wykształcenia w obywatelach umiejętności niezbędnych do oceny złożonych realiów mających wpływ na sferę demokratyczną. Takie umiejętności są szczególnie ważne w kontekście rosnącej roli sztucznej inteligencji, m.in. w kampaniach wyborczych, np. gdy obywatele wykorzystują systemy sztucznej inteligencji do podejmowania decyzji wyborczych. Państwa członkowskie powinny jak najlepiej wykorzystywać finansowanie dostępne na szczeblu unijnym i przeznaczać je na przeciwdziałanie manipulacji informacją, ingerencjom i dezinformacji, zaburzającym wolny, uczciwy i odporny charakter wyborów, m.in. poprzez propagowanie możliwości finansowania przewidzianych w programie „Obywatele, równość, prawa i wartości” ustanowionym na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/692 (27) oraz w programie Erasmus+ ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/817 (28). Takie działania powinny służyć zdobywaniu wiedzy i zrozumienia na temat tego, jak skutecznie i bezpiecznie uzyskiwać dostęp do mediów i korzystać z nich oraz jak tworzyć treści medialne w sposób odpowiedzialny. Państwa członkowskie mogą zachęcać szkoły i instytucje szkolnictwa wyższego do uwzględnienia w programach nauczania umiejętności korzystania z mediów, krytycznego myślenia, informacji o prawach i obowiązkach politycznych obywateli, wiedzy na temat funkcjonowania instytucji i procesów demokratycznych w danym państwie i na szczeblu unijnym oraz promowania demokratycznego uczestnictwa.

(43)

Prebunking, czyli wczesne identyfikowanie manipulacji informacją, ingerencji i dezinformacji związanych z wyborami polega na uprzednim publikowaniu wiarygodnych informacji na temat procedur wyborczych. Z kolei obalanie (debunking) manipulacji informacją i dezinformacji na temat procedur wyborczych wymaga szybkiego reagowania poprzez upowszechnianie informacji wiarygodnych. Szkolenie organów wyborczych i innych właściwych organów w zakresie skutecznego stosowania prebunkingu i debunkingu zarówno w internecie, jak i poza nim, w odniesieniu do procedur wyborczych jest szczególnie ważne w obecnym szybko zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa. Państwa członkowskie powinny podejmować inne działania uzupełniające służące przeciwdziałaniu przypadkom dezinformacji i manipulacji informacją zaburzającym przebieg wyborów. W tym kontekście państwa członkowskie mogłyby wykorzystywać Europejskie Obserwatoria Mediów Cyfrowych i jego ośrodki jako źródła informacji o sposobach obalania dezinformacji wyborczych dla podmiotów zaangażowanych w procesy wyborcze, takich jak obserwatorzy wyborów, pedagodzy i inne podmioty rozpowszechniające informacje.

(44)

Już w zaleceniu Komisji (UE) 2018/234 (29) zachęca się właściwe organy krajowe do określenia, na podstawie doświadczeń państw członkowskich, najlepszych praktyk w wykrywaniu dezinformacji zagrażających przebiegowi wyborów, przeciwdziałaniu takim zagrożeniom i zarządzaniu nimi. Zmiany jakie zaszły od tego czasu w środowisku bezpieczeństwa w porównaniu z poprzednimi wyborami, sprawiły, że zagrożenia takie nasiliły się. Właściwe organy krajowe powinny zatem dalej udoskonalać i aktualizować te najlepsze praktyki, m.in. przez wykorzystywanie narzędzi do wykrywania opartych na sztucznej inteligencji. Krajowe sieci wyborcze powinny zacieśnić współpracę w tym zakresie, m.in. dzięki wymianie najlepszych praktyk w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów oraz poprzez prowadzenie ścisłej współpracy z unijnym systemem wczesnego ostrzegania. Taka współpraca mogłaby obejmować wymienianie się wiedzą specjalistyczną przez państwa członkowskie borykające się z podobnymi wyzwaniami, w tym również z uwagi na ich sytuację geograficzną.

(45)

Jasno określone kanały współpracy między krajowymi sieciami wyborczymi, europejską siecią współpracy w zakresie wyborów i platformami medialnymi oraz wydawcami reklamy politycznej mogłyby przyczynić się do zmniejszenia ryzyka manipulacji informacją i dezinformacji podczas wyborów, w szczególności dzięki wspieraniu opracowywania norm usprawniających rozpowszechnianie wiarygodnych informacji. Państwa członkowskie współpracują już w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów, Europejskiej Grupy Regulatorów ds. Audiowizualnych Usług Medialnych (30), systemu wczesnego ostrzegania (31) i innych systemów w celu przeciwdziałania manipulacji, ingerencjom i dezinformacji, opracowując multidyscyplinarne sposoby reagowania na tego rodzaju zagrożenia w kontekście procesów wyborczych. Sieci te powinny nadal rozwijać te sposoby reagowania, m.in. wspierając współpracę między państwami członkowskimi. Dlatego należy wzmocnić współpracę między europejską siecią współpracy w zakresie wyborów a wspomnianymi europejskimi sieciami prowadzącymi działania związane z procesami wyborczymi, również w kontekście wspólnego mechanizmu zapewniania odporności procesów wyborczych. Należy wspierać dobre praktyki, w tym wspólne posiedzenia w ramach różnych sieci, takie jak wspólne posiedzenie europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów i systemu wczesnego ostrzegania w dniu 6 grudnia 2023 r. Europejska sieć współpracy w zakresie wyborów powinna również nadal usprawniać współpracę z podmiotami międzynarodowymi, jak Rada Europy i Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka przy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, w ramach kompleksowego podejścia do wolnych, uczciwych i odpornych wyborów w Europie.

(46)

Darowizny z państw trzecich na rzecz krajowych partii politycznych, fundacji politycznych, kandydatów politycznych i organizacji kampanijnych, szczególnie gdy pozostają niekontrolowane, mogą nadmiernie wpływać na procesy demokratyczne w Unii i stanowić nośnik ingerencji państw trzecich. Takie darowizny mogą wpływać na uczciwość rywalizacji politycznej, prowadzić do zakłóceń procesu wyborczego, zakłócać równe warunki działania w wyniku naruszenia przepisów dotyczących pułapów dochodów i wydatków, sprzyjać korupcji lub stanowić zagrożenie dla krajowego porządku publicznego. Darowizny z państw trzecich na rzecz partii politycznych, fundacji politycznych, kandydatów, organizacji kampanijnych i (w uzasadnionych przypadkach) ruchów politycznych powinny być zatem ograniczone lub zakazane, a w każdym przypadku powinny podlegać wymogom przejrzystości.

(47)

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 1141/2014 (32) uregulowano finansowanie europejskich partii politycznych, m.in. w zakresie finansowania z państw trzecich. Zgodnie z tym rozporządzeniem europejskie partie polityczne i europejskie fundacje polityczne nie mogą przyjmować anonimowych darowizn ani wkładów od żadnych organów publicznych z państw członkowskich ani państw trzecich, ani też od przedsiębiorstw, na które te organy publiczne mogą wywierać bezpośrednio lub pośrednio dominujący wpływ z uwagi na ich własność, ich udział finansowy lub przepisy, którym podlegają; nie mogą też przyjmować darowizn od podmiotów prywatnych mających siedzibę w państwie trzecim ani od osób fizycznych z państw trzecich, które nie są uprawnione do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

(48)

W zaleceniu Rady Europy w sprawie wspólnych zasad przeciwdziałania korupcji w finansowaniu partii politycznych i kampanii wyborczych (33) podkreślono, że państwa powinny w szczególności ograniczać udzielanie lub zakazywać darowizn od zagranicznych darczyńców na rzecz partii politycznych lub regulować tę kwestię w inny sposób. W wytycznych Komisji Weneckiej w sprawie finansowania partii politycznych (34) stwierdza się, że darowizny od innych państw lub zagranicznych przedsiębiorstw powinny być zakazane, chociaż zakaz ten nie powinien uniemożliwiać przekazywania darowizn przez obywateli mieszkających za granicą. Zgodnie z tymi wytycznymi można również przewidzieć inne ograniczenia, np. maksymalny poziom każdej wpłaty, zakaz wpłat od przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym lub handlowym lub od organizacji religijnych, bądź uprzednią kontrolę wpłat dokonywanych przez członków partii, którzy chcą kandydować w wyborach, przeprowadzaną przez organy publiczne wyspecjalizowane w sprawach wyborczych.

(49)

Aby zapobiegać obcym ingerencjom, państwa członkowskie powinny wykrywać i eliminować ewentualne luki w swoich przepisach i innych środkach regulacyjnych związanych z darowiznami przekazywanymi z państw trzecich na rzecz partii politycznych, fundacji politycznych, kandydatów politycznych i organizacji kampanijnych. Powinny one skutecznie przeciwdziałać obchodzeniu odnośnych przepisów, np. rozważyć wprowadzenie zakazu przekazywania darowizn w imieniu innej osoby. Darowizny należy rozumieć jako obejmujące wszelkie kwoty pieniężne, wszelkie świadczenia rzeczowe, dostarczanie jakichkolwiek towarów, usług lub robót budowlanych poniżej wartości rynkowej lub wszelkie inne transakcje, które stanowią korzyść ekonomiczną dla danego podmiotu (w tym pożyczki), z wyjątkiem zwykłych działań politycznych prowadzonych dobrowolnie przez osoby fizyczne. W tym kontekście państwa członkowskie mogłyby skorzystać z wytycznych Grupy Roboczej Wyższych Urzędników ds. Uczciwości OECD (35) oraz Grupy Państw przeciwko Korupcji (GRECO) utworzonej przez Radę Europy (36).

(50)

Komisja monitoruje zapobieganie korupcji związanej z finansowaniem partii politycznych w państwach członkowskich w kontekście sprawozdań dotyczących praworządności, a od 2022 r. wydaje zalecenia w tym zakresie.

(51)

Aby zwiększyć uczciwość procesu wyborczego i przeciwdziałać faktycznym lub możliwym do przewidzenia negatywnym skutkom dla wolnych i uczciwych wyborów, partie polityczne i powiązane z nimi podmioty powinny oceniać ryzyko wynikające z darowizn pochodzących z państw trzecich i darowizn potencjalnie powiązanych z korupcją lub innego rodzaju działalnością przestępczą. W swoich ocenach ryzyka partie polityczne i powiązane z nimi podmioty powinny uwzględniać środki służące wyeliminowaniu zidentyfikowanych zagrożeń, m.in. poprzez prawidłowe ustalenie darczyńców, aby uniknąć wszelkiego ryzyka niejawnego finansowania za pośrednictwem podstawionych osób.

(52)

Państwa członkowskie powinny zintensyfikować współpracę w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów, m.in. poprzez wspólne określanie powszechnych norm i odniesień dotyczących przekazywania darowizn i innego wsparcia z państw trzecich na rzecz krajowych partii politycznych, fundacji politycznych i organizacji kampanijnych.

(53)

Aby jeszcze bardziej wzmocnić europejski charakter i sprawny przebieg wyborów do Parlamentu Europejskiego, należy nadal podejmować starania na rzecz angażowania wszystkich obywateli w wybory do Parlamentu Europejskiego i ułatwiania korzystania z powiązanych praw wyborczych.

(54)

Rozpowszechnienie informacji na temat godzin otwarcia lokali wyborczych z odpowiednim wyprzedzeniem, a także zapewnienie możliwości wczesnego otwierania i późnego zamykania lokali wyborczych w dniu wyborów, również podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, umożliwiłoby oddanie głosu większej liczbie obywateli, w tym osobom mieszkającym w regionach oddalonych lub pracującym w nietypowych godzinach.

(55)

Jak stwierdzono w sprawozdaniu w sprawie wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r., sprawozdaniu z 2018 r. w sprawie stosowania dyrektywy 94/80/WE (37) oraz sprawozdaniu z 2020 r. na temat obywatelstwa UE (38), państwa członkowskie powinny w dalszym ciągu wspierać korzystanie przez obywateli Unii z praw wyborczych i promować wiedzę na temat ich praw i obowiązujących procedur. Powinny one również zająć się ewentualnymi przeszkodami w udziale mobilnych obywateli Unii w wyborach do Parlamentu Europejskiego, zarówno w charakterze wyborcy, jak i kandydata. Informacje na temat odpowiednich praw i mających zastosowanie procedur można przekazywać skuteczniej z wykorzystaniem powszechnie dostępnych narzędzi cyfrowych, m.in. jednolitego portalu cyfrowego utworzonego na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1724 (39), który zapewnia dostęp do odpowiednich unijnych i krajowych stron internetowych, w tym dotyczących praw wyborczych. Zachęca się również państwa członkowskie do jak najlepszego wykorzystywania usług w zakresie komunikacji i rozwiązywania problemów na szczeblu Unii, takich jak punkt kontaktowy Europe Direct (EDCC) i SOLVIT, udostępnionych przez Komisję w celu zapewnienia obywatelom Unii dokładnych i aktualnych informacji na temat praw obywatelskich i procedur wyborczych.

(56)

Wdrożenie dodatkowych środków w zakresie komunikacji wzmocniłoby europejski charakter wyborów do Parlamentu Europejskiego. Krajowe partie polityczne powinny jak najwcześniej rozpocząć kampanie przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, ponieważ są one kluczowymi podmiotami w podnoszeniu świadomości obywateli Unii, w tym mobilnych obywateli Unii, na temat wyborów do Parlamentu Europejskiego. Jak zauważono w sprawozdaniu Komisji na temat wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. wspólne działania komunikacyjne różnych instytucji Unii, państw członkowskich i społeczeństwa obywatelskiego pozostają kluczowym elementem uwydatniającym europejski charakter wyborów do Parlamentu Europejskiego.

(57)

Aby jeszcze bardziej zwiększyć przejrzystość powiązań między krajowymi partiami politycznymi a europejskimi partiami i grupami politycznymi w Parlamencie Europejskim, partie krajowe powinny mieć możliwość i są zachęcane do informowania przed rozpoczęciem kampanii o swoich powiązaniach z europejskimi partiami politycznymi lub o tym, że są w trakcie przystępowania do europejskiej partii politycznej. Aby przyczynić się do zwiększenia europejskiego wymiaru wyborów, państwa członkowskie powinny zachęcać do przekazywania takich informacji społeczeństwu i ułatwiać ich przekazywanie. Państwa członkowskie i partie polityczne mogłyby wspierać inne środki zwiększające przejrzystość powiązań między europejskimi i krajowymi partiami politycznymi, na przykład wspierając organizację wspólnych wydarzeń z udziałem europejskich i krajowych partii politycznych.

(58)

Aby wypełnić swoją rolę przewidzianą w art. 10 ust. 4 TUE, którą jest przyczynianie się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii, europejskie partie polityczne powinny mieć możliwość kontaktu ze swoimi członkami i okręgami wyborczymi w całej Unii, m.in. poprzez prowadzenie kampanii transgranicznych w Unii. Aby przyczynić się do zwiększenia europejskiego wymiaru wyborów do Parlamentu Europejskiego, państwa członkowskie powinny ułatwiać europejskim partiom politycznym i grupom politycznym Parlamentu Europejskiego prowadzenie skutecznych kampanii transgranicznych w całej Unii.

(59)

Aby zapewnić dalszą ochronę uczciwego charakteru wyborów do Parlamentu Europejskiego, należy zachęcać państwa członkowskie do dalszego przeciwdziałania ryzyku wielokrotnego głosowania i kandydowania. W tym celu obywateli Unii należy informować o zasadach i sankcjach związanych z wielokrotnym głosowaniem. Państwa członkowskie powinny, przy wsparciu Komisji, w sposób dokładny i terminowy wymieniać dane dotyczące mobilnych obywateli Unii biorących udział w wyborach, czy to w charakterze wyborców, czy kandydatów. W tym kontekście państwa członkowskie powinny kontynuować przygotowania rozpoczęte w ramach grupy ekspertów ds. wyborów (40), aby zapewnić skuteczną i zaszyfrowaną wymianę danych niezbędnych, aby zapobiec wielokrotnemu głosowaniu za pomocą odpowiedniego bezpiecznego narzędzia udostępnionego przez Komisję. Mobilni obywatele Unii nie powinni być usuwani z listy wyborców w przypadku wszystkich rodzajów wyborów w państwie pochodzenia ze względu na fakt, że zostali wpisani na listę wyborców w państwie członkowskim zamieszkania.

(60)

Aby wspierać wolne, uczciwe i odporne procesy wyborcze, należy nadal wzmacniać współpracę w ramach krajowych sieci wyborczych, o których mowa w zaleceniu (UE) C(2018) 5949. Członkowie krajowych sieci wyborczych powinni sprawnie wymieniać się informacjami na temat kwestii, które mogą mieć wpływ na wybory do Parlamentu Europejskiego, m.in. poprzez wspólne identyfikowanie zagrożeń i luk oraz dzielenie się ustaleniami i wiedzą specjalistyczną, oraz w miarę potrzeb ustanawiać protokoły i metody pracy na potrzeby współpracy i wymiany informacji w celu zapobiegania incydentom zakłócającym wybory, ochrony przed nimi, reagowania na nie, łagodzenia ich skutków i powracania do sprawnego działania po ich wystąpieniu. W przypadku gdy organy egzekwowania prawa nie są częścią krajowych sieci wyborczych, państwa członkowskie mogłyby rozważyć ustanowienie stałego podmiotu łączącego krajowe sieci wyborcze z odpowiednimi krajowymi organami egzekwowania prawa, z pełnym poszanowaniem wartości demokratycznych. Krajowe sieci wyborcze mogłyby współpracować w tym celu z innymi zainteresowanymi stronami, takimi jak badacze, środowisko akademickie, obserwatorzy wyborów i obrońcy praw człowieka. Powinny one również współpracować z parlamentami narodowymi i wspólnie z nimi wspierać podnoszenie świadomości na temat znaczenia ochrony integralności procesów wyborczych, w tym przed ryzykiem ingerencji. Aby krajowe sieci wyborcze mogły odpowiednio wypełniać swoją rolę i prowadzić działalność, państwa członkowskie powinny zapewnić im niezbędne ramy, zasoby i środki.

(61)

Przed kolejnymi wyborami do Parlamentu Europejskiego i w dalszej perspektywie państwa członkowskie powinny wzmocnić współpracę między swoimi krajowymi sieciami wyborczymi, zwłaszcza w ramach europejskiej sieci współpracy w zakresie wyborów. W tym celu powinny wykorzystywać mechanizmy wspierające sprawną wymianę informacji na temat kwestii mających wpływ na wybory,