W dniu 9 grudnia 2004 r. Komisja przyjęła decyzję w sprawie postępowania na podstawie art. 81 Traktatu WE oraz art. 53 Porozumienia EOG. Zgodnie z przepisami art. 30 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 (¹) Komisja publikuje w niniejszym dokumencie nazwy stron oraz zasadniczą treść decyzji, wraz z wszelkimi nałożonymi karami, uwzględniając jednocześnie uzasadniony interes przedsiębiorstw odnośnie do ochrony ich interesów handlowych. Niepoufna wersja pełnego tekstu decyzji jest dostępna w autentycznych językach sprawy oraz w językach roboczych Komisji na internetowej stronie DG COMP pod adresem: http://europa.eu.int/comm/competition

I. STRESZCZENIE NARUSZENIA

1. Wstęp

(1) Niniejsza decyzja jest adresowana do firm Akzo Nobel N.V., Akzo Nobel Nederland B.V., Akzo Nobel Chemical Internationals B.V., Akzo Nobel Chemicals B.V. i Akzo Nobel Functional Chemicals B.V., wspólnie i oddzielnie (zwanej dalej „Akzo Nobel”), BASF A.G. (zwanej dalej „BASF”), Bioproducts Incorporated (zwanej dalej „Bioproducts”), Chinook Group Limited Partnership i Chinook Group Limited, wspólnie i oddzielnie (zwanej dalej „Chinook”), DuCoa L.P. (zwanej dalej „DuCoa”) oraz UCB S.A. (zwanej dalej „UCB”)

(2) Adresaci uczestniczyli w pojedynczym i ciągłym naruszeniu art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (zwanego dalej „Traktatem WE” lub „Traktatem”) oraz, od dnia 1 stycznia 1994 r., art. 53 ust. 1 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanego dalej „Porozumieniem EOG”) obejmującego całe terytorium EOG.

(3) Komisja, po otrzymaniu od amerykańskiego dostawcy, firmy Bioproducts, wniosku o złagodzenie w kwietniu 1999 r. wszczęła dochodzenie w sprawie światowej produkcji chlorku choliny. Dochodzenie obejmowało okres od 1992 do końca 1998 r. (zwany dalej „okresem dochodzenia”).

2. Rynek chlorku choliny

(4) Chlorek choliny należy do rozpuszczalnych w wodzie witamin grupy B kompleks (witamina B4). Stosowany jest głównie w przemyśle produkcji pasz zwierzęcych jako tradycyjny dodatek do paszy, zwłaszcza dla drobiu i trzody chlewnej, służący do zwiększania wzrostu, obniżania wskaźników śmiertelności, podnoszenia wydajności paszy, zwiększania produkcji jaj oraz poprawy jakości mięsa.

(5) Na początku okresu dochodzenia chlorek choliny produkowany był głównie w Europie i Ameryce Północnej (w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie), choć zdolność produkcji chlorku choliny istniała również w Chinach, Indiach, Japonii, Korei i na Tajwanie. Producenci z Ameryki Północnej eksportowali chlorek choliny do Ameryki Środkowej i Południowej, Europy, na Daleki i Południowy Wschód. Producenci europejscy zaczęli eksportować go do Ameryki Środkowej i Południowej, Afryki, na Południowy i Daleki Wschód. Europejscy i północnoamerykańscy producenci posiadali również zakłady produkcyjne w różnych częściach świata i rozszerzali lokalną produkcję w celu obniżenia kosztów transportu i magazynowania oraz w celu lepszej penetracji lokalnych rynków. W szczególności, BASF utworzył zakłady produkcyjne w Meksyku, Brazylii i Tajlandii, Akzo Nobel i UCB w Chinach, DuCoa w Meksyku, a Chinook w Singapurze.

(6) Wielkość światowego rynku chlorku choliny w roku 1997, ostatnim pełnym roku naruszenia, oszacowano na 183,7 mln EUR, z czego na EOG przypadało 52,6 mln euro. W okresie dochodzenia producenci uczestniczący w naruszeniu kontrolowali ponad 80 % światowego rynku. Producenci europejscy związani ze sprawą kontrolowali blisko 80 % terytorium EOG.

3. Opis kartelu

(7) Jeżeli chodzi o EOG, to kartel chlorku choliny działał na dwóch różnych, lecz ściśle związanych ze sobą poziomach - światowym i europejskim. Na poziomie światowym wszyscy producenci będący przedmiotem tego postępowania uczestniczyli w działaniach antykonkurencyjnych dotyczących EOG w okresie od czerwca 1992 do kwietnia 1994 r. Działania te obejmowały ustalanie i podnoszenie cen światowych, rozdzielanie rynków światowych, kontrolę dystrybutorów i przetwórców oraz wymianę poufnych informacji handlowych.

(8) Producenci północnoamerykańscy nie uczestniczyli w szeregu dalszych antykonkurencyjnych spotkań odbywających się ściśle w gronie producentów europejskich i mających na celu skoordynowanie ich działań na rynku europejskim. Spotkania te miały miejsce w okresie od marca 1994 do października 1998 r. Działania obejmowały ustalanie i podwyższanie cen (zarówno dla EOG jako całości, dla konkretnych rynków krajowych, jak i dla indywidualnych klientów), rozdzielanie indywidualnych klientów pomiędzy uczestniczące przedsiębiorstwa, przydzielanie udziałów rynkowych każdemu przedsiębiorstwu dla rynku EOG jako całości, kontrolę dystrybutorów i przetwórców oraz wymianę poufnych informacji handlowych.

(9) Komisja stwierdziła, że ustalenia na poziomach światowym i europejskim stanowiły wspólnie część ogólnego planu, który ustalał kierunki działania członków kartelu na terytorium EOG i ograniczał ich indywidualne zachowania handlowe w celu realizowania wspólnego antykonkurencyjnego celu gospodarczego, a mianowicie zakłócenia normalnych warunków konkurencji w EOG dla chlorku choliny. Producenci północnoamerykańscy brali udział w tym planie przez pewien czas (od października 1992 do kwietnia 1994 r., tj. przez okres jednego roku i sześciu miesięcy), a producenci europejscy przez cały okres (od października 1992 do września 1998 r., tj. przez pięć lat i jedenaście miesięcy).

II. GRZYWNY

1. Okres przedawnienia

(10) Producenci południowoamerykańscy zaprzestali współudziału w naruszeniu pod koniec międzynarodowego spotkania, które odbyło się w dniach od 14 do 20 kwietnia 1994 r. Pierwsze działanie podjęte przez Komisję w celu zbadania naruszenia miało miejsce dnia 26 maja 1999 r. Ponieważ działanie to podjęte zostało ponad pięć lat po tym, jak producenci południowoamerykańscy zakończyli swój udział w naruszeniu (²), nie można nałożyć grzywien na północnoamerykańskich producentów, Bioproducts, Chinook i DuCoa.

2. Podstawowa suma

Waga

(11) Naruszenie w tym przypadku polegało głównie na tajnej zmowie pomiędzy członkami kartelu w celu ustalania cen w EOG, popartego podziałem rynku i działaniami uzgodnionymi wymierzonymi przeciwko występującym tam konkurentom. Tego rodzaju ograniczenia horyzontalne należą, z samej swej natury, do najcięższych rodzajów naruszeń art. 81 ust. 1 Traktatu oraz art. 53 ust. 1 Porozumienia EOG. Biorąc pod uwagę charakter popełnionego naruszenia oraz fakt, że dotyczyło ono całości wspólnego rynku oraz całości EOG, po jego utworzeniu, Komisja uznaje, że Akzo Nobel, BASF i UCB dopuściły się bardzo poważnego naruszenia art. 81 ust. 1 Traktatu oraz art. 53 ust. 1 Porozumienia EOG. W opinii Komisji czynniki te są tego rodzaju, iż naruszenie to należy kwalifikować jako bardzo poważne, nawet jeśli nie można zmierzyć faktycznych skutków naruszenia.

Zróżnicowane traktowanie

(12) W kategorii bardzo poważnych naruszeń skala możliwych grzywien umożliwia zastosowanie zróżnicowanego traktowania w stosunku do przedsiębiorstw, aby uwzględnić faktyczną zdolność gospodarczą sprawców naruszenia do spowodowania znaczącej szkody dla konkurencji. Biorąc pod uwagę fakt, iż naruszenie rozpoczęło się na poziomie światowym z udziałem firm północnoamerykańskich, które uzgodniły, między innymi, wycofanie się z rynku europejskiego, Komisja uważa za stosowne, aby posłużyć się w tym przypadku udziałami w światowym rynku przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu, tak aby określić ich odpowiednią wagę. Chinook był największym na świecie przedsiębiorstwem działającym na tym rynku, posiadając udział rynkowy wynoszący 19,3 %. Dlatego zaliczony jest do pierwszej kategorii. DuCoa, z udziałem rynkowym 16,3 %, umieszczony jest w drugiej kategorii. UCB, Bioproducts i Akzo Nobel, z udziałem w rynku, odpowiednio, 13,4 %, 12,2 % i 12,0 % umieszczone są w trzeciej kategorii. I wreszcie BASF, z udziałem rynkowym 9,1, zaliczony jest do czwartej kategorii.

Dostateczny efekt odstraszający

(13) W kategorii bardzo poważnych naruszeń skala możliwych grzywien umożliwia również ustalenie grzywien na poziomie, który zapewni, że będą one miały dostateczny efekt odstraszający, przy uwzględnieniu wielkości poszczególnych przedsiębiorstw. Mając to na względzie, Komisja odnotowuje, że w roku 2003, będącym ostatnim rokiem budżetowym poprzedzającym niniejszą decyzję, obrót UCB wyniósł 3 mld euro, obrót Akzo Nobel 13 mld euro, zaś obrót BASF 33,4 mld euro. Komisja uznaje za stosowne pomnożenie grzywny dla Akzo Nobel o współczynnik równy 1,5, a dla BASF o współczynnik równy 2.

Czas trwania naruszenia

(14) Akzo Nobel N.V wraz Akzo Nobel Nederland B.V., Akzo Nobel Chemicals International B.V., Akzo Nobel Chemicals B.V. i Akzo Nobel Functional Chemicals B.V., BASF A.G oraz UCB S.A uczestniczyły w naruszeniu co najmniej od dnia 13 października 1992 r. do dnia 30 września 1998 r., czyli przez okres pięciu lat i jedenastu miesięcy.

3. Okoliczności obciążające

Recydywa

(15) W czasie gdy wystąpiło naruszenie, BASF podlegał już poprzednim zakazującym postanowieniom Komisji z powodu działań kartelowych, zawartym w decyzjach 69/243/WE (³) i 94/599/WE (⁴). Fakt, iż BASF powtórzył ten sam rodzaj zachowania, aczkolwiek w innym sektorze niż ten, w którym uprzednio zostały wymierzone mu kary, pokazuje, że pierwsze kary nie skłoniły BASF do zmiany zachowania w całym przedsięwzięciu. Stanowi to dla Komisji okoliczność obciążającą. Ta okoliczność obciążająca uzasadnia zwiększenie o 50 % podstawowej sumy grzywny, jaka ma być nałożona na BASF. Stawka 50 % jest normalną stawką stosowaną przez Komisję w przypadkach związanych z recydywą.

4. Okoliczności łagodzące

Wczesne zaprzestanie naruszenia

(16) BASF oraz UCB domagają się zmniejszenia kary z racji wczesnego zaprzestania naruszenia. Naruszenia kartelowe są z samej swej natury ciężkimi naruszeniami antymonopolowymi. Uczestnicy tych naruszeń zazwyczaj bardzo dobrze zdają sobie sprawę, że zaangażowani są w działalność niezgodną z prawem. W opinii Komisji w takich przypadkach rozmyślnego zachowania niezgodnego z prawem fakt, iż firma zaprzestaje tego zachowania przed interwencją Komisji, nie zasługuje na jakąkolwiek szczególną nagrodę poza tym, że okres naruszenia tejże firmy będzie krótszy niż byłby w przeciwnym wypadku.

Niewprowadzenie w życie

(17) Akzo Nobel, BASF i UCB twierdzą, iż naruszenie lub jego elementy nie zostały wprowadzone w życie, nie zostały w pełni wprowadzone w życie lub nie zostały skutecznie wprowadzone w życie. W opinii Komisji ustalenia, w zakresie, w jakim odnosiły się do rynku EOG, zostały wprowadzone w życie, przynajmniej przez europejskich producentów. Zostały one w szczególności wprowadzone w życie w odniesieniu do istotnych elementów cen i przydzielenia klientów w Europie oraz kontroli przetwórców, nawet jeśli takie wprowadzenie w życie mogło nie przynieść pełnego sukcesu w osiągnięciu faktycznego wpływu na rynek ze względu na konkurencję pozostającą na tym rynku. Żaden z trzech producentów, których dotyczy sprawa, nie wykazał żadnej oznaki, iż ma pragnienie i podjął jakiekolwiek działanie w celu rozmyślnego powstrzymania się od wprowadzenia w życie porozumień, jakie zawarł w odniesieniu do EOG w ciągu okresu, w którym stosował się do nich.

Długość czasu trwania dochodzenia

(18) BASF twierdzi, że powinno zostać przyznane zmniejszenie kary z powodu długiego czasu trwania dochodzenia. Komisja zauważa, iż generalnie nie ma wymogu, aby Komisja zmniejszyła grzywnę ze względu na długi czas dochodzenia. Stosują się tu normalne okresy przedawnienia określone w art. 25 rozporządzenia (WE) nr 1/2003. W szczególności ust. 5 tegoż artykułu stwierdza, że okres przedawnienia upływa najpóźniej w dniu, w którym upłynął okres równy podwójnemu okresowi przedawnienia bez nałożenia przez Komisję grzywny lub okresowej kary pieniężnej. Okres ten w niniejszym postępowaniu jest daleki od upłynięcia.

Sytuacja kryzysowa

(19) BASF twierdzi, że powinno zostać przyznane zmniejszenie kary z powodu rzekomego faktu, iż przemysł chlorku choliny znajdował się w sytuacji kryzysowej. Komisja zauważa, że fakt, iż przedsiębiorstwo może nie odnieść zysków z pewnej działalności handlowej, nie stanowi przyzwolenia na wejście przez nie w tajną zmowę z konkurentami, aby oszukiwać klientów i innych konkurentów. Zgodnie z ogólną zasadą kartele ryzykują wejściem w grę nie wówczas, gdy przedsiębiorstwa odnoszą duże zyski, ale dokładnie wtedy, gdy sektor napotyka na problemy.

Środki dyscyplinarne oraz program przestrzegania

(20) BASF twierdzi, że powinien otrzymać zmniejszenie kary z powodu podjęcia środków dyscyplinarnych wobec pracowników zaangażowanych w naruszenie oraz z powodu wprowadzenia programu przestrzegania. Choć Komisja z zadowoleniem przyjmuje środki podejmowane przez przedsiębiorstwa w celu uniknięcia naruszeń kartelu w przyszłości, to środki takie nie mogą zmieniać rzeczywistości naruszenia oraz potrzeby nałożenia na niego odpowiednich sankcji w niniejszej decyzji.

Skuteczna współpraca poza zakresem zawiadomienia o złagodzeniu z 1996 r.

(21) UCB było pierwszym przedsiębiorstwem, które dobrowolnie poinformowało Komisję o fakcie, że poza spotkaniami na poziomie światowym producenci europejscy odbyli szereg spotkań pomiędzy sobą na poziomie europejskim. Dowody w sprawie tych spotkań dostarczone dobrowolnie przez UCB pozwoliły Komisji określić czas trwania naruszenia na pięć lat i jedenaście miesięcy. Gdyby Komisja pozostała świadoma jedynie ustaleń na poziomie światowym, to czas trwania naruszenia wynosiłby jeden rok miesięcy i sześć miesięcy. Aby nagrodzić UCB za to wydłużenie czasu trwania, Komisja uważa za odpowiednie przyznanie UCB zmniejszenia kary z tytułu okoliczności łagodzących wynoszące 25,8 % sumy podstawowej. Zmniejszenie to odpowiada zwiększeniu sumy podstawowej o 40 % wynikającemu z czasu trwania naruszenia wynoszącego pięć lat i jedenaście miesięcy zamiast jednego roku i sześciu miesięcy.

5. Zastosowanie Zawiadomienia o złagodzeniu z 1996 r.

Znaczące zmniejszenie grzywny („Sekcja D”: zmniejszenie od 10 % do 50 %)

(22) Akzo Nobel, BASF i UCB współpracowali z Komisją na różnych etapach dochodzenia z myślą o uzyskaniu korzystnego potraktowania określonego w zawiadomieniu o złagodzeniu z 1996 r., które stosuje się do niniejszego postępowania (⁵).

BASF

(23) BASF było trzecią firmą, która dobrowolnie przedstawiła dowody w sprawie ustaleń światowych. W chwili gdy BASF przedstawiło swoje dowody, Komisja dysponowała już dowodami dotyczącymi tych ustaleń, przedstawionymi przez Chinook i przez Bioproducts. Niezależnie od wartości dowodów przedstawionych przez Chinook, dowody Bioproducts stanowiły same w sobie decydujący dowód na istnienie kartelu w rozumieniu sekcji B zawiadomienia o złagodzeniu z 1996 r. Dlatego gdy BASF przedłożyło swoje dowod y nie było ono pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło Komisji decydującego dowodu na istnienie kartelu. W rezultacie sekcje B i C zawiadomienia o złagodzeniu z 1996 r. nie stosują się do BASF ani do pozostałych dwóch producentów europejskich.

(24) Co do ich wagi, to można powiedzieć, że dowody przedstawione przez BASF, które ograniczały się tylko do ustaleń światowych, istotnie przyczyniły się do ustalenia istnienia naruszenia w rozumieniu sekcji D zawiadomienia o złagodzeniu z 1996 r., które przewiduje możliwe zmniejszenia kary wynoszące od 10 % do 50 %. Jednak wartość tych przedstawionych dowodów pozostawała dość ograniczona, biorąc pod uwagę obszerne dowody dotyczące światowych ustaleń będące już w posiadaniu Komisji.

(25) Po otrzymaniu przedstawienia zarzutów BASF poinformowało Komisję, że zasadniczo nie kwestionuje faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty, z wyjątkiem pewnych poprawek odnoszących się do faktów, które Komisja zaakceptowała.

(26) Biorąc pod uwagę różne elementy wspomnianej współpracy, Komisja uważa, że BASF jest uprawnione do obniżenia o 20 % grzywny, jaka zostałaby nałożona w przeciwnym wypadku.

UCB

(27) UCB dobrowolnie poinformowało Komisję o dziewięciu spotkaniach kartelu, które odbywały się na poziomie europejskim od marca 1994 r. do października 1998 r. Przedsiębiorstwo to wymieniło uczestników i dostarczyło zwięzłego ogólnego opisu treści tych spotkań. Dołączyło również ówczesne sprawozdania z pierwszych dwóch spośród tych spotkań kartelu, które miały miejsce w 1994 r. W chwili gdy UCB przedstawiło swoje dowody, Komisja nie wiedziała o żadnych spotkaniach na poziomie europejskim. Wspólnie dowody te stanowiły znaczący merytoryczny wkład w ustalenie naruszenia, nawet jeśli nie przedstawiono żadnych pisemnych dowodów za okres od 1995 do 1998 r. pochodzących z tamtego okresu.

(28) Po otrzymaniu przedstawienia zarzutów UCB poinformowało Komisję, że zasadniczo nie kwestionuje faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty, z wyjątkiem pewnych poprawek dotyczących faktów, które Komisja zaakceptowała. Jednakże w tym samym przedłożonym oświadczeniu UCB stwierdziło, że choć uczestniczyło w szeregu spotkań na poziomie światowym, to nigdy nie było stroną żadnego porozumienia na poziomie światowym. W swojej decyzji Komisja odrzuciła to stwierdzenie jako bezpodstawne. Dlatego, ponieważ po otrzymaniu przedstawienia zarzutów UCB faktycznie zakwestionowało zasadniczy element faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty, nie otrzymuje ono zmniejszenia kary z tytułu niekwestionowania faktów, na których Komisja opiera swoje zarzuty.

(29) Biorąc pod uwagę różne elementy wspomnianej współpracy, Komisja uważa, że UCB jest uprawnione do zmniejszenia o 30 % grzywny, jaka zostałaby nałożona w przeciwnym wypadku.

Akzo Nobel

(30) W styczniu 2002 Akzo Nobel przedstawiło dobrowolne sprawozdanie dotyczące ustaleń europejskich. Sprawozdanie to podawało szczegółowy opis treści ustaleń na poziomie europejskim, wraz ze znaczną ilością informacji, których nie dostarczyło UCB. Jednakże fakt, iż Akzo Nobel złożyło to sprawozdanie dwa i pół roku po tym, jak UCB przedstawiło swoje informacje na temat tych ustaleń, powinien być wzięty pod uwagę przy przyznawaniu zmniejszenia kary z tytułu złagodzenia.

(31) Po otrzymaniu przedstawienia zarzutów Akzo Nobel poinformowało Komisję, że zasadniczo nie kwestionuje faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty, z wyjątkiem pewnych poprawek odnoszących się do faktów, które Komisja zaakceptowała.

(32) Biorąc pod uwagę różne elementy wspomnianej współpracy, Komisja uważa, że Akzo Nobel jest uprawnione do zmniejszenia o 30 % grzywny, jaka zostałaby nałożona w przeciwnym wypadku. Ocena ta uwzględnia to, że z jednej strony sprawozdanie Akzo Nobel dotyczące ustaleń europejskich było dla Komisji mniej więcej tak samo cenne, jak informacje i dowody w sprawie tychże ustaleń dostarczone wcześniej przez UCB, lecz wpłynęły dwa i pół roku później oraz, z drugiej strony, to, że Akzo Nobel, w przeciwieństwie do UCB, nie zakwestionowało faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty. W rezultacie obydwa przedsiębiorstwa zasługują na takie samo procentowe zmniejszenie wysokości kary.

6. Decyzja

(33) Następujące przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 ust. 1 Traktatu oraz - od dnia 1 stycznia 1994 r. - art. 53 ust. 1 Porozumienia EOG poprzez uczestniczenie, w podanych okresach, w zespole porozumień i praktyk uzgodnionych polegających na ustalaniu cen, podziale rynku i uzgodnionych działaniach wymierzonych przeciwko konkurentom w sektorze chlorku choliny rynku w EOG:

a) Akzo Nobel N.V, wraz z Akzo Nobel Nederland B.V., Akzo Nobel Chemicals International B.V., Akzo Nobel Chemicals B.V. i Akzo Nobel Functional Chemicals B.V., od dnia 13 października 1992 do dnia 30 września 1998 r.;

b) BASF A.G., od dnia 13 października 1992 do dnia 30 września 1998 r.;

c) Bioproducts Incorporated, od dnia 13 października 1992 do dnia 14 kwietnia 1994 r.;

d) Chinook Group Limited Partnership, wraz z Chinook Group Limited, od dnia 13 października 1992 do dnia 14 kwietnia 1994 r.;

e) DuCoa, L.P., od dnia 13 października 1992 do dnia 14 kwietnia 1994 r.;

f) UCB S.A., od dnia 13 października 1992 do dnia 30 września 1998 r.

(34) Z tytułu tych naruszeń nałożone zostały następujące grzywny:

(35) Przedsiębiorstwa wymienione w motywie 33 powyżej niezwłocznie zaprzestaną naruszenia, o ile jeszcze tego nie uczyniły. Powstrzymają się również od powtórzenia jakiegokolwiek czynu lub zachowania, takiego jak naruszenie stwierdzone w niniejszym przypadku oraz od jakiegokolwiek czynu lub zachowania mającego takim sam lub podobny przedmiot bądź skutek.