Akt prawny
archiwalny
Wersja archiwalna od 2004-05-01 do 2008-09-25
Wersja archiwalna od 2004-05-01 do 2008-09-25
archiwalny
Alerty
ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 223/2003
z dnia 5 lutego 2003 r.
w sprawie wymogów w zakresie etykietowania związanych z ekologiczną metodą produkcji pasz, mieszanek paszowych i materiałów paszowych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91
(Tekst mający znaczenie dla EOG)
(ostatnia zmiana: DUUEL. z 2004 r., Nr 122, poz. 10)
Alerty
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH,
uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską,
uwzględniając rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych(1), ostatnio zmienione rozporządzeniem Komisji (WE) nr 473/2002(2), w szczególności jego art. 1 ust. 3 i art. 13 tiret drugie,
a także mając na uwadze, co następuje:
(1) Na mocy art. 1 ust. 3 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 musi być przyjęte rozporządzenie przewidujące wymogi odnośnie etykietowania jak również wymogi odnośnie kontroli i środków ostrożności dla pasz, mieszanek paszowych i materiałów paszowych na tyle na ile wymogi te są związane z ekologiczną metodą produkcji.
(2) Rynek żywności dla zwierząt domowych i rynek pasz dla zwierząt futerkowych są oddzielone od rynku pasz dla innego hodowlanego inwentarza żywego. Ponadto, zasad etykietowania, produkcji i kontroli przewidzianych odpowiednio w art. 5, 6, 8 i 9 rozporządzenia (EWG) No 2092/91 nie stosuje się do zwierząt lub produktów akwakultury. Niniejsze rozporządzenie powinno być stosowane jedynie do pasz dla chowanego ekologicznie inwentarza żywego z wyłączeniem pożywienia dla zwierząt domowych, paszy dla zwierząt futerkowych i paszy dla zwierząt akwakultury.
(3) Szczególne środki dotyczące etykietowania pasz dla chowanego ekologicznie inwentarza żywego, muszą pozwalać producentom na rozpoznanie paszy jak może być zastosowana zgodnie z przepisami dotyczącymi ekologicznej metody produkcji. Oznaczenie odnoszące się do ekologicznej metody produkcji nie powinno być przedstawiane w sposób przyciągający do niej więcej uwagi niż do opisu lub nazwy paszy wspomnianej odpowiednio w dyrektywie Rady 79/373/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie obrotu mieszankami paszowymi(3), ostatnio zmienionej dyrektywą 2002/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady(4) i dyrektywą Rady 96/25/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie obrotu materiałami paszowymi, zmieniająca dyrektywy 70/524/EWG, 74/63/EWG, 82/471/EWG i 93/74/EWG oraz uchylająca dyrektywę 77/101/EWG(5), ostatnio zmienioną dyrektywą 2001/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady(6).
(4) Procent materiałów paszowych produkowanych ekologicznie, procent produktów przechodzących konwersję i całkowity procent pasz pochodzenia rolniczego powinien być ponadto wskazany jako waga suchej materii tak, aby producenci mogli dostosować się do zasad dziennego racjonowania ustanowionych w części B załącznika I do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91. Dlatego część B załącznika I do tego rozporządzenia powinna być również zmieniona.
(5) Pewna liczba znaków towarowych produktów przeznaczonych na paszę dla zwierząt, które nie spełniają wymogów rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 nosi oznaczenia, które mogą być uważane przez podmioty gospodarcze za odniesienie do ekologicznej metody produkcji. Należy przyjąć okres przejściowy, aby pozwolić posiadaczom tych znaków towarowych na przyjęcie tych nowych zasad. Jednakże, ten okres przejściowy powinien być przyznany tylko dla znaków towarowych noszących powyższe oznaczenia, gdy wniosek o rejestrację został złożony przed opublikowaniem rozporządzenia Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. uzupełniającego rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych w celu włączenia produkcji zwierzęcej (7) i gdzie podmiot gospodarczy został należycie poinformowany o fakcie, że produkty nie zostały wytworzone ekologiczną metodą produkcji.
(6) Minimalne wymogi kontroli i środki ostrożności, stosowane do jednostek dla przetwórstwa pasz, wymagają wprowadzenia specjalnych środków, które powinny być włączone do załącznika III do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91.
(7) Zasada oddzielenia całego sprzętu używanego w jednostkach przetwórczych ekologicznych mieszanek paszowych od sprzętu używanego w tej samej jednostce do konwencjonalnych mieszanek paszowych jest uważana za skuteczny środek zapobiegania obecności produktów i substancji niedozwolonych w ekologicznej metodzie produkcji. Ta zasada powinna, więc być włączona jako przepis do załącznika III do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91. Przewiduje się jednak, że natychmiastowe wprowadzenie tego przepisu będzie miało ważny wpływ na przemysł produkujący mieszanki paszowe w kilku Państwach Członkowskich i w następstwie na sektor rolnictwa ekologicznego. Z tego powodu i w celu pozwolenia sektorowi ekologicznemu na dostosowanie się do nowych wymogów oddzielnych linii produkcyjnych, należy przewidzieć możliwość odstępstw od tego przepisu na okres pięciu lat. Ponadto, kwestia ta powinna zostać w bliskiej przyszłości ponownie, dokładnie zbadana na podstawie dalszych informacji i uzyskanego doświadczenia.
(8) Dlatego rozporządzenie (WE) nr 2092/91 powinno zostać zmienione.
(9) Środki przewidziane w niniejszym rozporządzeniu są zgodne z opinią Komitetu, określonego w art. 14 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91,
PRZYJMUJE NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
Artykuł 1
Niniejsze rozporządzenie stosuje się do pasz, mieszanek paszowych i materiałów paszowych określonych w art. 1 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (EWG) nr 2092/91, jeśli te produkty zawierają lub mają zawierać odniesienie do ekologicznej metody produkcji. Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do pokarmu dla zwierząt domowych, paszy dla zwierząt futerkowych lub paszy dla zwierząt akwakultury.
Artykuł 2
Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się definicje ustanowione w art. 4 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91.
Ponadto:
1. „materiały paszowe z ekologicznej metody produkcji” oznaczają ekologicznie wyprodukowane materiały paszowe lub powstałe z takich materiałów,
2. „materiały paszowe z produktów przechodzących konwersję na rolnictwo ekologiczne” oznacza przechodzące konwersję materiały paszowe lub produkty powstałe z takich materiałów.
Artykuł 3
1. Etykietowanie, reklama i dokumentacja handlowa odnoszące się do produktów określonych w art. 1 mogą odnosić się do ekologicznych metod produkcji tylko, gdy:
a) produkt został wyprodukowany, przygotowany lub przywieziony przez podmiot gospodarczy, który podlega środkom kontroli ustanowionym w art. 8 i 9 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91;
b) produkty i materiały z których się one składają i wszelkie inne substancje stosowane w przygotowaniu tych produktów nie były poddane obróbce związanej z wykorzystaniem promieniowania jonizującego;
c) warunki określone w części B ppkt. 4.12, 4.13, 4.14, 4.16, 4.17 i 4.18 załącznika I do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 są spełniane zgodnie z wymogami;
d) materiały paszowe z ekologicznej metody produkcji nie wchodzą w skład produktu równocześnie z tymi samymi materiałami paszowymi wyprodukowanymi środkami konwencjonalnymi;
e) materiały paszowe z produktów przechodzących konwersję na rolnictwo ekologiczne nie wchodzą w skład produktu równocześnie z tymi samymi materiałami paszowymi produkowanymi środkami konwencjonalnymi.
2. Bez uszczerbku dla przepisów art. 4 i 5, odniesienia do ekologicznej metody produkcji określone w ust. 1 dokonuje się wyłącznie poprzez następujące wskazanie:
a) „wyprodukowane ekologicznie”, gdzie zawartość ekologicznie wytworzonego materiału paszowego wynosi co najmniej 95% suchej masy produktu;
b) „może być stosowane w produkcji ekologicznej zgodnie z rozporządzeniem (EWG) nr 2092/91” w przypadku gdy produkt zawiera zmienne ilości materiałów paszowych z ekologicznej metody produkcji i/lub materiałów paszowych z produktów przechodzących konwersję na rolnictwo ekologiczne i/lub materiałów konwencjonalnych.
Artykuł 4
1. Oznaczenia określone w art. 3 ust. 2:
a) muszą być oddzielone od sformułowań określonych w art. 5 dyrektywy 79/373/EWG lub w art. 5 ust. 1 dyrektywy 96/25/WE;
b) nie mogą być przedstawione w kolorze, formacie lub rodzaju czcionki który przyciąga do nich więcej uwagi niż opis lub nazwa paszy zwierzęcej określone odpowiednio w art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 79/373/EWG lub art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 96/25/WE;
c) musi im towarzyszyć, w tym samym polu widzenia, oznakowanie wagi suchej masy określające:
(i) procent materiałów paszowych z ekologicznej metody produkcji,
(ii) procent materiałów paszowych z produktów przechodzących konwersję na rolnictwo ekologiczne,
(iii) całkowity procent paszy dla zwierząt pochodzenia rolniczego,
d) musi im towarzyszyć nazwa i/lub numer kodu jednostki kontrolującej lub organu kontroli, któremu podlega podmiot gospodarczy który wykonał przetworzenie końcowe;
e) musi im towarzyszyć wykaz nazw materiałów paszowych z ekologicznej metody produkcji;
f) musi im towarzyszyć wykaz nazw materiałów paszowych z produktów przechodzących konwersję na rolnictwo ekologiczne.
2. Oznaczeniu określonemu w art. 3 ust. 2 może również towarzyszyć odniesienie do wymogu stosowania pasz zgodnie z zasadami ustanowionymi w części B załącznika I do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 w sprawie składu dziennych racji.
3. Państwa Członkowskie podejmują decyzję w sprawie nazwy i/lub numeru kodu dla jednostki kontrolującej lub organu kontroli określonych w ust. 1 lit. d i odpowiednio zawiadamiają Komisję.
Artykuł 5
Znaki towarowe i opisy handlowe noszące oznaczenia określone w art. 2 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 mogą być stosowane tylko wtedy, jeżeli zawartość materiału paszowego z ekologicznej metody produkcji wynosi, co najmniej 95% suchej masy produktu.
Artykuł 6
Bez względu na art. 3, 4 i 5, znaki towarowe noszące oznaczenia określone w art. 2 rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 mogą być nadal używane do dnia 1 lipca 2006 r. w etykietowaniu i reklamie produktów określonych w art. 1, które nie są zgodne z niniejszym rozporządzeniem, jeżeli spełnione zostaną następujące warunki.
a) o rejestrację znaku towarowego wystąpiono przed dniem 24 sierpnia 1999 r. i znak towarowy jest zgodny z dyrektywą Rady 89/104/EWG(8); i
b) znak towarowy jest już powielany z wyraźnym, widocznym i czytelnym oznaczeniem że produkty nie są wytwarzane zgodnie z ekologiczną metodą produkcji jak ustanowiono w rozporządzenie (EWG) nr 2092/91.
Dla Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji, ostateczną datą wystąpienia o rejestrację, określoną w ust. 1 lit. a, jest dzień 1 maja 2004 r. [1]
Artykuł 7
W części B załącznika I i załącznika III do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 wprowadza się zmiany zgodnie z załącznikiem do niniejszego rozporządzenia.
Artykuł 8
Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Niniejsze rozporządzenie stosuje się od dnia 6 sierpnia 2003 r.
Niniejsze rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.
Sporządzono w Brukseli, dnia 5 lutego 2003 r.
(1) Dz.U. L 198 z 22.7.1991, str. 1.
(2) Dz.U. L 75 z 16.3.2002, str. 21.
(3) Dz.U. L 86 z 6.4.1979, str. 30.
(4) Dz.U. L 63 z 6.3.2002, str. 23.
(5) Dz.U. L 125 z 23.5.1996, str. 35.
(6) Dz.U. L 234 z 1.9.2001, str. 55.
(7) Dz.U. L 222 z 24.8.1999, str. 1.
ZAŁĄCZNIK
1. W części B załącznika I do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 na końcu ppkt. 4.4 dodaje się zdanie w brzmieniu:
„Liczby te będą wyrażone w procentach suchej masy pasz pochodzenia rolniczego.”
2. W załączniku III do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 wprowadza się następujące zmiany:
2.1. W pkt. 2 przepisów ogólnych tekst otrzymuje brzmienie:
„podmioty gospodarcze już działające w dniu wymienionym w art. 2 rozporządzenia (WE) nr 2491/2001 również podlegają przepisom określonym w pkt. 3 i przepisom o kontroli wstępnej przewidzianym w sekcjach A, B, C, D i E przepisów szczegółowych niniejszego załącznika.”
2.2. W pkt. 4 przepisów ogólnych tekst otrzymuje brzmienie:
„odpowiedzialny podmiot gospodarczy musi zgłosić wszelkie zmiany w opisie lub środkach praktycznych określonych w pkt. 3 i w przepisach o wstępnej kontroli przewidzianych w sekcjach A, B, C, D i E przepisów szczegółowych niniejszego załącznika do jednostki kontrolującej lub organu kontroli w odpowiednim czasie.”
2.3. Po „artykule 11” w pkt. 3 akapit trzeci tiret pierwszym przepisów ogólnych dodaje się wyrazy w brzmieniu:
„i/lub rozporządzenia (WE) nr 223/2003.”
2.4. Na końcu w pkt. 6 tiret drugie przepisów ogólnych dodaje się, co następuje:
„i gdzie dotyczy, skład mieszanki paszowej.”
2.5. Pkt. 7 lit. b przepisów ogólnych otrzymuje brzmienie:
„nazwa produktu lub opis mieszanki paszowej wraz z odniesieniem do ekologicznej metody produkcji zgodnie z, gdzie stosowne, art. 5 niniejszego rozporządzenia lub art. 3 rozporządzenia (WE) nr 223/2003.”
2.6. W części C tytuł przepisów szczegółowych otrzymuje brzmienie:
„C. Przywóz roślin, produktów roślinnych, inwentarza żywego, produktów inwentarza żywego i środków spożywczych zawierających rośliny i/lub produkty inwentarza żywego, pasz zwierzęcych, mieszanek paszowych i materiałów paszowych z państw trzecich.”
2.7. Dodaje się część E w brzmieniu:
„E - JEDNOSTKI PRZETWÓRCZE DLA PASZ ZWIERZĘCYCH, MIESZANEK PASZOWYCH I MATERIAŁÓW PASZOWYCH
Niniejsza sekcja dotyczy wszelkich jednostek zaangażowanych w przetworzenie, jak określono w art. 4 pkt. 3, produktów określonych w art. 1 ust. 1 lit. c) na własny rachunek lub w imieniu strony trzeciej.
1. WSTĘPNA KONTROLA
Pełen opis jednostki określonej w pkt. 3 przepisów ogólnych niniejszego załącznika musi:
- wskazywać obiekty stosowane do przyjmowania, przetwarzania i składowania produktów przeznaczonych na paszę dla zwierząt przed i po działaniach ich dotyczących,
- wskazywać obiekty stosowane do składowania innych produktów używanych do przygotowania pasz,
- wskazywać obiekty stosowane do składowania produktów do czyszczenia i dezynfekcji,
- wskazywać w miarę potrzeby opis mieszanki paszowej, którą podmiot gospodarczy zamierza produkować, zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 79/373/EWG i gatunki lub klasę inwentarza żywego, dla którego przeznaczona jest mieszanka paszowa,
- wskazywać w miarę potrzeby nazwę materiałów paszowych, które podmiot gospodarczy zamierza przetworzyć.
Środki, jakie mają zostać podjęte przez podmioty gospodarcze, określone w pkt. 3 przepisów ogólnych niniejszego załącznika, w celu zagwarantowania zgodność z niniejszym rozporządzeniem muszą obejmować:
- w szczególności wskazanie środków ostrożności, jakie mają zostać podjęte w celu zmniejszenia ryzyka skażenia przez niezatwierdzone substancje lub produkty, wprowadzenie działań w celu czyszczenia i monitorowanie ich skuteczności,
- rozpoznanie wszystkich elementów ich działalności istotne dla zagwarantowania w każdym momencie, że produkty określone w art. 1 ust. 1 lit. c) przetworzone w takich jednostkach spełniają wymogi niniejszego rozporządzenia i rozporządzenia (WE) nr 223/2003,
- ustanowienie i zrealizowanie systemu zgodności z i aktualizacji właściwych procedur, opartych na zasadach systemu HACCP (Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli).
Jednostka kontrolująca lub organ kontroli stosują te procedury do dokonania ogólnej oceny zagrożeń towarzyszących każdej jednostce przetwórczej i do sporządzenia planu kontroli. Ten plan kontroli musi przewidywać minimalną ilość próbek losowych w zależności od potencjalnych zagrożeń.
2. Dokumentacja księgowa
Do celów prawidłowej kontroli działań, dokumentacja księgowa określona w pkt. 6 przepisów ogólnych niniejszego załącznika będzie obejmować informacje o pochodzeniu, charakterze i ilościach materiałów paszowych, dodatkach, sprzedaży i wyrobach gotowych.
3. Jednostki przetwórcze
Przetwarzając produkty, podmioty gospodarcze muszą zapewnić, że:
a) pasze wyprodukowane ekologicznie lub pasze z nich pochodzące, pasze przechodzące konwersję lub pasze z nich pochodzące i pasze konwencjonalne są fizycznie skutecznie oddzielone;
b) cały sprzęt używany w jednostkach przetwórczych do mieszanek paszowych objętych niniejszym rozporządzeniem jest całkowicie oddzielony od sprzętu używanego do mieszanek paszowych nie objętych niniejszym rozporządzeniem.
Bez względu na przepisy lit. b akapit pierwszy do dnia 31 grudnia 2007 r., działania mogą być prowadzone przy użyciu tego samego sprzętu pod warunkiem, że:
- zagwarantowane jest chronologiczne oddzielenie a odpowiednie działania w celu czyszczenia, których skuteczność została sprawdzona, zostały dokonane przed rozpoczęciem przetwarzania produktów objętych niniejszym rozporządzeniem; podmioty gospodarcze muszą rejestrować te działania,
- podmioty gospodarcze zapewnią, że wprowadziły wszystkie właściwe środki w zależności od zagrożeń oszacowanych zgodnie z pkt. 1 i w miarę potrzeby zagwarantują, że produkty, które nie odpowiadają wymogom niniejszego rozporządzenia nie mogą być wprowadzone do obrotu z oznaczeniem odnoszącym się do rolnictwa ekologicznego.
Odstępstwo przewidziane w akapicie drugim zależy od wcześniejszego upoważnienia przez jednostkę kontrolującą lub organ kontroli. Takie upoważnienie mogłoby być przewidziane dla jednej lub więcej czynności przetwarzania.
Komisja rozpocznie badanie przepisów lit. b) akapit pierwszy przed dniem 31 grudnia 2003 r. Biorąc pod uwagę wyniki tego badania, data 31 grudnia 2007 r. może zostać zmieniona, jeżeli będzie to konieczne.
4. Wizyty kontrolne
Dodatkowo do pełnej rocznej wizyty, jednostka kontrolująca lub organ kontroli musi przeprowadzać wizyty ukierunkowane oparte na ogólnej ocenie potencjalnych zagrożeń niezgodności z niniejszym rozporządzeniem; jednostka kontrolująca lub organ kontroli przykładają szczególną wagę do krytycznych punktów kontroli wskazanych podmiotowi gospodarczemu, w celu ustalenia czy działania nadzoru i sprawdzania są wykonywane tak jak powinny. Wszystkie pomieszczenia używane przez podmiot gospodarczy do prowadzenia jego działalności mogą być kontrolowane tak często jak wymagają tego istniejące zagrożenia.
5. Transport produktów do innych jednostek produkcyjnych / przetwórczych lub pomieszczeń składowych
Podmioty gospodarcze muszą zapewnić, że spełnione zostały następujące warunki:
a) w czasie transportu pasze wyprodukowane ekologicznie lub pasze z nich pochodzące, pasze przechodzące konwersję lub pasze z nich pochodzące i pasze konwencjonalne muszą być fizycznie skutecznie oddzielone;
b) pojazdy i/lub pojemniki które transportowały produkty które nie są objęte niniejszym rozporządzeniem mogą być wykorzystane do transportu produktów objętych niniejszym rozporządzeniem jeżeli:
- właściwe działania w celu czyszczenia, których skuteczność została sprawdzona, zostały wprowadzone przed rozpoczęciem transportu produktów objętych niniejszym rozporządzeniem; podmioty gospodarcze muszą rejestrować te czynności,
- podmioty gospodarcze zapewnią, że wprowadziły wszystkie właściwe działania w celu czyszczenia w zależności od zagrożeń oszacowanych zgodnie z pkt. 1 i w miarę potrzeby, zagwarantują, że produkty, które nie odpowiadają wymogom niniejszego rozporządzenia nie mogą być wprowadzone do obrotu z oznaczeniem odnoszącym się do rolnictwa ekologicznego,
- jednostka kontrolująca lub organ kontroli podmiotu gospodarczego zostały poinformowane o takich operacjach transportowych i zgodziły się na to. Taka zgoda może zostać udzielona na jedno lub więcej działań transportowych;
c) wyroby gotowe określone w niniejszym rozporządzeniu są transportowane fizycznie oddzielnie lub chronologicznie od innych wyrobów gotowych;
d) w czasie transportu, ilość produktów na początku i każda oddzielna ilość dostarczona w trakcie przesyłki dostaw musi być zarejestrowana.
6. Przyjmowanie produktów
W momencie przyjęcia produktu określonego w art. 1, podmioty gospodarcze muszą sprawdzić szczelność opakowania lub pojemnika tam gdzie to jest wymagane i obecność oznaczeń określonych w pkt. 7 przepisów ogólnych niniejszego załącznika. Podmioty gospodarcze muszą dokonać porównania informacji na etykiecie określonej w pkt. 7 przepisów ogólnych z informacją na towarzyszących dokumentach. Wynik tej weryfikacji musi być wyraźnie podany w rachunkach księgowych określonych w pkt. 6 przepisów ogólnych.”
[1] Art. 6 w brzmieniu ustalonym przez art. 5 rozporządzenia Komisji (WE) nr 746/2004 z dnia 22 kwietnia 2004 r. dostosowującego niektóre rozporządzenia dotyczące produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz odnośnego znakowania produktów rolnych i środków spożywczych z powodu przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Dz.Urz.UE L 122 z 26.04.2004, str. 10). Zmiana weszła w życie 1 maja 2004 r.
