Na podstawie art. 9a ustawy z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441, z późn. zm.³⁾) zarządza się, co następuje:

§ 2.Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) gęstościomierz użytkowy - przyrząd pomiarowy stosowany w handlu zbożem do wyznaczania gęstości zboża w stanie zsypnym;

2) gęstościomierz wzorcowy - przyrząd pomiarowy stosowany do sprawdzania innych gęstościomierzy;

3) gęstość zboża w stanie zsypnym - wyrażony w kg/hL, stosunek masy zboża wypełniającego pojemnik pomiarowy, wyrażonej w kg, do pojemności tego pojemnika, wynoszącej 1 hL;

4) błędy graniczne dopuszczalne - określone skrajne wartości błędu gęstościomierza.

§ 4.Gęstościomierze użytkowe 20 L mogą być zaprojektowane i wykonane w inny sposób niż określony w § 3, o ile będą spełniać wymagania, o których mowa w § 10, § 12 pkt 2 i § 14 ust. 1.

§ 5.1. W skład gęstościomierzy 1 L i ¹/₄ L powinny wchodzić:

1) pojemnik o pojemności:

a) 1 L,

b) ¹/₄ L;

2) nóż;

3) krążek;

4) napełniacz;

5) naczynie do nasypywania zboża;

6) waga nieautomatyczna klasy dokładności II:

a) elektroniczna o obciążeniu maksymalnym co najmniej 3 kg lub

b) bez sprężyny w zespole pomiaru obciążenia - prostodźwigniowa równoramienna o obciążeniu maksymalnym co najmniej:

- 1 kg - w gęstościomierzu 1 L,

- 250 g - w gęstościomierzu ¹/₄ L;

7) podstawka pojemnika, zwana dalej „podstawką”;

8) podstawka słupka wagi i komplet odważników klasy dokładności M₁ jeżeli w skład gęstościomierza wchodzi waga, o której mowa w pkt 6 lit. b;

9) drewniana płyta, do której przymocowane są podstawka i podstawka słupka wagi, jeżeli w skład gęstościomierza wchodzi waga, o której mowa w pkt 6 lit. b. Płytą może być wieko skrzynki, o której mowa w ust. 3.

2. Opis i wymiary części gęstościomierzy, o których mowa w ust. 1 pkt 1-5 i 7-9, określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

3. Części gęstościomierzy 1 L i ¹/₄ L powinny być umieszczone w skrzynce z zabezpieczeniami przed ich uszkodzeniem.

§ 6.Gęstościomierze 1 L i ¹/₄ L mogą być zaprojektowane i wykonane w inny sposób niż określony w § 5, o ile będą spełniać wymagania, o których mowa w § 10, § 12 pkt 2 i § 14 ust. 1.

§ 7.Na gęstościomierzach 20 L, 1 L i ¹/₄ L, w widocznym miejscu, powinny być umieszczone w sposób czytelny i trwały:

1) oznaczenia:

a) nadany znak zatwierdzenia typu,

b) znak identyfikacyjny lub nazwa producenta,

c) numer fabryczny i rok produkcji,

d) nominalna pojemność pojemnika;

2) informacja dotycząca zasad obsługi lub odwołanie do instrukcji obsługi.

§ 8.1. Na częściach składowych gęstościomierzy 1 L i ¹/₄ L, wykonanych zgodnie z wymaganiami, o których mowa w § 5, powinny znajdować się następujące oznaczenia i napisy:

1) „1 L” - na pojemniku gęstościomierza 1 L;

2) „¹/₄ L” albo „0,25 L” - na pojemniku gęstościomierza ¹/₄ L;

3) „1350 mL” - na naczyniu do nasypywania zboża gęstościomierza 1 L;

4) „400 mL” - na naczyniu do nasypywania zboża gęstościomierza ¹/₄ L;

5) nazwa lub znak wytwórcy - na pojemniku;

6) numer fabryczny na:

a) pojemniku - nad oznaczeniem pojemności,

b) napełniaczu,

c) krążku - na jednej z podstaw,

d) nożu - na oprawie z prawej strony, obok rączki,

e) podstawce,

f) naczyniu,

g) skrzynce stanowiącej opakowanie gęstościomierza;

7) napis „Wierzch” - na górnej powierzchni noża.

2. W przypadku gdy w skład gęstościomierza wchodzi waga prostodźwigniowa równoramienna, powinna ona posiadać następujące oznaczenia:

1) numer fabryczny gęstościomierza - na szalce odważnikowej wagi;

2) obciążenie maksymalne wagi - na dźwigni.

3. Oznaczenia i napisy powinny być wytrawione, wygrawerowane albo wybite.

§ 10.1. Błędy graniczne dopuszczalne gęstościomierza, o którym mowa w § 4 lub § 6, określone jako różnica pomiędzy średnią arytmetyczną z 6 wartości gęstości zboża w stanie zsypnym wyznaczonych przy użyciu tego gęstościomierza i średnią arytmetyczną z 6 wartości odniesienia wyznaczonych przy użyciu gęstościomierza wzorcowego, wynoszą ± 0,005 wartości średniej arytmetycznej uzyskanej gęstościomierzem wzorcowym.

2. Wartość graniczna dopuszczalna odchylenia każdej spośród 6 wartości gęstości zboża w stanie zsypnym uzyskanej przy użyciu gęstościomierza, o którym mowa w ust. 1, od ich wartości średniej arytmetycznej wynosi 0,003 tej wartości średniej.

§ 11.1. Błędy graniczne dopuszczalne gęstościomierzy 1 L lub ¹/₄ L, wykonanych zgodnie z wymaganiami, o których mowa w § 5, określone jako różnica pomiędzy średnią arytmetyczną z 10 wskazań gęstościomierza a średnią arytmetyczną z 10 wskazań zastosowanego gęstościomierza wzorcowego, wynoszą:

1) ± 4 g - w przypadku gęstościomierza 1 L;

2) ± 1 g - w przypadku gęstościomierza ¹/₄ L.

2. Wartość graniczna dopuszczalna odchylenia każdego spośród 10 wskazań gęstościomierza, o którym mowa w ust. 1, od ich wartości średniej arytmetycznej wynosi:

1) 2 g - w przypadku gęstościomierza 1 L;

2) 0,6 g - w przypadku gęstościomierza ¹/₄ L.

§ 12.Błędy graniczne dopuszczalne wag nieautomatycznych klasy dokładności II, wchodzących w skład gęstościomierzy, określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać wagi nieautomatyczne, oraz szczegółowego zakresu sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych (Dz. U. Nr 26, poz. 152), a ponadto:

1) w przypadku gęstościomierza wzorcowego 20 L dla obciążeń w zakresie od 10 kg do 20 kg błędy graniczne dopuszczalne wagi wynoszą ± 0,01 % danego obciążenia;

2) w przypadku gęstościomierza, o którym mowa w § 4 lub § 6, względne błędy graniczne dopuszczalne wagi wynoszą ± 0,001;

3) w przypadku gęstościomierzy 1 L i ¹/₄ L, wykonanych zgodnie z wymaganiami, o których mowa w § 5:

a) wartość graniczna rozrzutu wskazań wagi wynosi 50 % wartości błędu granicznego dopuszczalnego dla tego obciążenia,

b) błędy graniczne dopuszczalne wagi, o której mowa w § 5 ust. 1 pkt 6 lit. b, po zrównoważeniu szalką odważnikową pojemnika wraz z krążkiem, wynoszą:

- ± 0,5 mg na każdy gram obciążenia szalki przy obciążeniach 600 g i większych, ± 300 mg przy obciążeniach poniżej 600 g - w przypadku gęstościomierza 1 L,

- ± 0,5 mg na każdy gram obciążenia szalki przy obciążeniach 200 g i większych, ± 100 mg przy obciążeniach poniżej 200 g - w przypadku gęstościomierza ¹/₄ L,

c) czułość wagi, o której mowa w § 5 ust. 1 pkt 6 lit. b, powinna być taka, aby przy pełnym lub połowie pełnego obciążenia dodatkowe obciążenie (równe wartości błędu granicznego dopuszczalnego obliczonego dla tego obciążenia) powodowało wychylenie wskazówki o co najmniej 2 mm.

§ 13.Błędy graniczne dopuszczalne odważników klasy dokładności M₁ określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać odważniki, oraz szczegółowego zakresu sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych (Dz. U. Nr 101, poz. 678), przy czym w przypadku gęstościomierza wzorcowego 20 L suma błędów zastosowanych odważników nie powinna przekraczać ± 0,02 % ich łącznej wartości nominalnej masy.

§ 14.1. Względny błąd graniczny dopuszczalny pojemności pojemnika wchodzącego w skład gęstościomierza, o którym mowa w § 4 lub § 6, wynosi ± 0,002.

2. Błąd graniczny dopuszczalny pojemności pojemnika wchodzącego w skład gęstościomierza 1 L i ¹/₄ L, wykonanego zgodnie z wymaganiami, o których mowa w § 5, wynosi:

1) ± 2 mL - w przypadku gęstościomierza 1 L;

2) ± 1 mL - w przypadku gęstościomierza ¹/₄ L.

§ 17.1. W celu wyznaczenia charakterystyk metrologicznych, o których mowa w § 9 i 10, porównuje się wartości średnie arytmetyczne z 6 wskazań uzyskanych, dla tej samej próbki zboża, gęstościomierzem sprawdzanym „B” i gęstościomierzem wzorcowym „K”.

2. Pomiary porównawcze wskazań gęstościomierzy „B” i „K” należy przeprowadzić w następującej kolejności:

3. Gęstościomierze „B” i „K” należy napełniać w równych odstępach czasu.

4. Jeżeli wartości graniczne dopuszczalne, o których mowa w § 9 albo § 10, są przekroczone, należy zboże pozostawić na kolejne 10 godzin w miejscu wykonywania pomiarów, po czym powtórzyć sprawdzenie, o którym mowa w ust. 2.

5. Jeżeli przekroczona jest tylko wartość graniczna dopuszczalna, o której mowa w § 9 ust. 1 albo § 10 ust. 1, gęstościomierz należy adiustować. Po adiustacji należy powtórzyć sprawdzenie, o którym mowa w ust. 2.

6. Wskazania gęstościomierza 20 L, wykonanego zgodnie z wymaganiami, o których mowa w § 3, można adiustować, przemieszczając rozpraszacz.

§ 18.1. W celu wyznaczenia charakterystyk metrologicznych, o których mowa w § 11, porównuje się wartości średnie arytmetyczne z 10 wskazań, uzyskanych dla tej samej próbki zboża, gęstościomierzem sprawdzanym „B” i gęstościomierzem wzorcowym „K”.

2. Pomiary porównawcze wskazań gęstościomierzy „B” i „K” należy przeprowadzić w kolejności, o której mowa w § 17 ust. 2, wykonując 10 pomiarów.

3. W jednej serii porównań można równocześnie sprawdzać do 5 gęstościomierzy o tej samej pojemności. Każdą serię porównań należy rozpoczynać od napełnienia gęstościomierza wzorcowego. Końcowe napełnienie w danej serii porównań może być jednocześnie napełnieniem początkowym w następnej serii.

4. Gęstościomierze należy napełniać w równych odstępach czasu, zgodnie z poniższym schematem:

1) 1. seria porównań - K B₁ B₂ B₃ B₄ B₅;

2) 2. seria porównań - K B₅ B₄ B₃ B₂ B₁;

3) 3. seria porównań - K B₁ B₂ B₃ B₄ B₅;

4) 4. seria porównań - K B₅ B₄ B₃ B₂ B₁;

5) 5. seria porównań - K B₁ B₂ B₃ B₄ B₅;

6) 6. seria porównań - K B₅ B₄ B₃ B₂ B₁;

7) 7. seria porównań - K B₁ B₂ B₃ B₄ B₅;

8) 8. seria porównań - K B₅ B₄ B₃ B₂ B₁;

9) 9. seria porównań - K B₁ B₂ B₃ B₄ B₅;

10) 10. seria porównań - K B₅ B₄ B₃ B₂ B₁ K.

5. W przypadku sprawdzania kilku gęstościomierzy w celu wyznaczenia charakterystyk metrologicznych, o których mowa w § 11, porównuje się wartości średnie arytmetyczne z 10 wskazań uzyskanych gęstościomierzem sprawdzanym i 11 wskazań uzyskanych gęstościomierzem wzorcowym.

Załączniki do rozporządzenia Ministra Gospodarki
z dnia 31 stycznia 2008 r. (poz. 151)

Załącznik nr 1

OPIS I WYMIARY CZĘŚCI GĘSTOŚCIOMIERZA ZBOŻOWEGO WZORCOWEGO 20 L

1. Urządzenie napełniające powinno odpowiadać następującym wymaganiom:

1) lej powinien mieć kształt stożka ściętego o przekroju kołowym, przedłużonego cylindrycznym pierścieniem wzmacniającym u góry, a u dołu stożkową dyszą wylotową wyposażoną w urządzenie zamykające;

2) wymiary leja powinny wynosić:

a) wysokość pierścienia wzmacniającego: 120 mm ± 2 mm,

b) wysokość części stożkowej leja: 240 mm ± 1 mm,

c) długość osi dolnej stożkowej dyszy wylotowej: 80 mm ± 0,5 mm,

d) całkowita długość osi leja: 440 mm ± 3 mm,

e) średnica wewnętrzna pierścienia wzmacniającego: 390 mm ± 1 mm,

f) średnica wewnętrzna stożkowej dyszy wylotowej:

- u góry: 84,5 mm ± 0,5 mm,

- u dołu: 86,5 mm ± 0,5 mm,

g) różnica średnic stożkowej dyszy wylotowej: 2 mm ± 0,5 mm;

3) lej powinien być u dołu zakończony współosiowym napełniaczem;

4) dno napełniacza powinno być zamykane za pomocą umocowanej na zawiasach klapy;

5) średnica wewnętrzna napełniacza powinna wynosić 295 mm ± 1 mm;

6) oś leja powinna pokrywać się z osią pojemnika podczas napełniania;

7) średnica pręta osadzonego w osi leja powinna wynosić 11 mm ± 0,2 mm;

8) na pręcie powinien być osadzony współosiowo rozpraszacz wchodzący do napełniacza u dołu leja;

9) położenie rozpraszacza powinno być regulowane w kierunku pionowym.

2. Rozpraszacz powinien mieć następujące wymiary:

1) promień kanału: 16 mm ± 0,5 mm;

2) wysokość części cylindrycznej: 5 mm ± 0,5 mm;

3) średnica części cylindrycznej: 33 mm ± 0,2 mm.

3. Nóż odcinający powinien być wykonany ze stali o grubości zabezpieczającej przed odkształceniem w czasie użytkowania, wyciętej w kształcie litery „V”.

4. Odległość pomiędzy dolną powierzchnią noża odcinającego i krawędzią pojemnika powinna wynosić 0,5 mm ± 0,2 mm.

5. Podczas napełniania pojemnika pomiarowego jego górna krawędź powinna znajdować się w płaszczyźnie poziomej.

6. Rama powinna być wyposażona w urządzenie poziomujące składające się z:

1) poziomnicy lub pionu sznurkowego o długości co najmniej 500 mm;

2) nóżek regulacyjnych.

Opis do rysunku nr 1

1 - pojemnik

2 - napełniacz

3 - lej

4 - urządzenie zamykające

5 - rozpraszacz

6 - dysza wylotowa

7 - nóż odcinający

8 - nóżki regulacyjne

9 - rama

Załącznik nr 2

OPIS I WYMIARY CZĘŚCI GĘSTOŚCIOMIERZY 1 L i ¹/₄ L

1. Pojemnik powinien:

1) być wykonany z rury mosiężnej ciągnionej bez szwu;

2) być podzielony szczeliną poprzeczną na pojemnik właściwy (część dolna) i króciec (część górna);

3) umożliwiać umieszczenie w nim krążka, gdy nóż jest wsunięty w szczelinę.

2. Szerokość szczeliny powinna być tak dobrana, aby nóż:

1) przemieszczał się bez oporów;

2) nie wypadał przy pochyleniu pojemnika.

3. Pojemnik właściwy i króciec powinny być ze sobą połączone za pomocą dwóch przeciwległych klamer:

1) trwale przymocowanych z zewnątrz;

2) przystosowanych do oprawy noża.

4. Króciec gęstościomierza z wagą prostodźwigniową równoramienną powinien być zaopatrzony w ruchomy pałąk przystosowany do zawieszania pojemnika na wieszaku wagi.

5. Brzeg pojemnika właściwego powinien być wzmocniony z zewnątrz trwale przymocowanym pierścieniem.

6. Dno pojemnika powinno:

1) być płaskie i trwale przymocowane do ścianki pojemnika w sposób zabezpieczający przed zmianą położenia;

2) mieć otwory rozmieszczone w równomiernych odstępach na współśrodkowych okręgach w sposób określony w tabeli nr 1.

Tabela nr 1

7. Dno pojemnika, dolny pierścień obejmujący obrzeże pojemnika i trzy nóżki powinny stanowić całość.

8. Nóżki pojemnika powinny zapewniać pionowe, koncentryczne i nieruchome jego ustawienia na podstawie przez niewielki obrót pojemnika wokół osi.

9. Między dnem pojemnika a jego podstawką powinna znajdować się 6 mm szczelina umożliwiająca swobodny odpływ powietrza uchodzącego z pojemnika przez otwory w dnie podczas spadania krążka ze zbożem.

10. Ograniczenie pojemności pomiarowej pojemnika u dołu stanowi górna powierzchnia krążka umieszczonego na dnie pojemnika, a u góry - płaszczyzna brzegu pojemnika pokrywająca się z dolną powierzchnią noża znajdującego się w szczelinie.

11. Wymiary pojemnika określono w tabeli nr 2.

Tabela nr 2

12. Chropowatość R_a wewnętrznej szlifowanej powierzchni ścianki pojemnika przy legalizacji pierwotnej nie powinna przekraczać 0,63 um.

13. Nóż powinien:

1) być wykonany ze stali hartowanej;

2) być osadzony w oprawie z uchwytem;

3) mieć wcięcie kątowe, zapewniające przecinanie ziaren niepowodujące wstrząsów pojemnika;

4) mieć płaskie i równoległe powierzchnie.

14. Krawędź tnąca ostrza powinna znajdować się w połowie grubości noża.

15. Twardość ostrza noża przy legalizacji pierwotnej powinna wynosić od 40 HRC do 45 HRC.

16. Wymiary noża określono w tabeli nr 3.

Tabela nr 3

17. Krążek powinien:

1) być wykonany z mosiądzu;

2) mieć kształt prostego walca o:

a) średnicy:

- 87,5 mm - w gęstościomierzu 1 L,

- 52,5 mm - w gęstościomierzu ¹/₄ L,

b) wysokości:

- 40 mm - w gęstościomierzu 1 L,

- 23 mm - w gęstościomierzu ¹/₄ L;

3) mieć płaskie i równoległe względem siebie podstawy;

4) mieć wewnątrz usztywnienie uniemożliwiające jego zniekształcenie podczas wybijania cechy zabezpieczającej.

18. Masa krążka powinna mieścić się w zakresie:

1) od 448 g do 450 g - w gęstościomierzu 1 L;

2) od 89 g do 90 g - w gęstościomierzu ¹/₄ L.

19. Napełniacz powinien być wykonany z rury mosiężnej i zaopatrzony u dołu w przylutowany kołnierz dostosowany wymiarami i wykrojami do króćca pojemnika.

20. Wymiary napełniacza określono w tabeli nr 4.

Tabela nr 4

21. Chropowatość R_a wewnętrznej szlifowanej powierzchni ścianki napełniacza przy legalizacji pierwotnej nie powinna przekraczać 0,63 um.

22. Naczynie do nasypywania zboża, zwane dalej „naczyniem”, powinno:

1) być wykonane z rury metalowej;

2) mieć przylutowane dno;

3) mieć pierścień usztywniający górny brzeg;

4) nasuwać się na napełniacz;

5) wsuwać się do pojemnika.

23. Wewnętrzna średnica naczynia powinna wynosić:

1) 86 mm w gęstościomierzu 1 L;

2) 52 mm w gęstościomierzu ¹/₄ L.

24. Na wewnętrznej powierzchni ścianki naczynia, w odległości od 1 cm do 3 cm od brzegu, powinna być wykonana na całym obwodzie kreska ustalająca granicę jego pojemności, wynoszącą:

1) 1350 mL ± 10 mL w gęstościomierzu 1 L;

2) 400 mL ± 5 mL w gęstościomierzu ¹/₄ L.

25. Podstawka pojemnika, zwana dalej „podstawką”, powinna być:

1) metalowa;

2) wykonana tak, aby można było umocować na niej pojemnik koncentrycznie i nieruchomo;

3) przymocowana na płycie.

26. Wymiary podstawki powinny wynosić:

1) średnica zewnętrzna:

a) 125 mm - w gęstościomierzu 1 L,

b) 84 mm - w gęstościomierzu ¹/₄ L;

2) średnica walcowego występu centrującego:

a) 79,8 mm - w gęstościomierzu 1 L,

b) 49,8 mm - w gęstościomierzu ¹/₄ L.

27. Płyta, do której przymocowana jest podstawka, powinna być pozioma i odporna na ugięcia i wstrząsy pochodzące od uderzeń krążka o dno pojemnika.

28. W gęstościomierzu z wagą prostodźwigniową równoramienną:

1) masa szalki odważnikowej wagi powinna równoważyć pojemnik wraz z krążkiem;

2) komplet odważników klasy dokładności M₁ powinien zawierać odważniki o następujących wartościach nominalnych masy:

a) 200 g, 200 g, 200 g, 100 g, 50 g, 50 g, 20 g, 20 g, 10 g, 5 g, 2 g, 2 g, 1 g i 500 mg - w gęstościomierzu 1 L,

b) 100 g, 50 g, 20 g, 20 g, 10 g, 5 g, 2 g, 2 g, 1 g i 500 mg - w gęstościomierzu ¹/₄ L.