Na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (Dz. U. Nr 63, poz. 636, z późn. zm.²⁾) zarządza się, co następuje:

§ 2.Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) ciepłomierz - przyrząd pomiarowy służący do pomiaru ciepła oddanego przez przepływającą wodę, będącą ciekłym nośnikiem ciepła w obiegu wymiany ciepła;

2) przelicznik wskazujący - przyrząd pomiarowy odbierający sygnały pary czujników temperatury i przetwornika przepływu, przetwarzający je oraz obliczający i wskazujący wartość liczbową ciepła przekazanego w obiegu wymiany ciepła;

3) para czujników temperatury - przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnały wyjściowe, będące funkcją temperatury nośnika ciepła na wejściu i na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

4) przetwornik przepływu - przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnał wyjściowy, będący funkcją objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła, mierzonych na wejściu lub na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

5) górna granica zakresu temperatury t_max - największą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

6) dolna granica zakresu temperatury t_min - najmniejszą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

7) różnica temperatury ∆t - różnicę temperatury nośnika ciepła na wejściu obiegu wymiany ciepła i temperatury nośnika ciepła na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

8) minimalna różnica temperatury ∆t_min - najmniejszą wartość różnicy temperatury, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

9) maksymalna różnica temperatury ∆t_max - największą wartość różnicy temperatury występującą przy maksymalnej mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

10) przepływ q - strumień objętości lub strumień masy nośnika ciepła;

11) przepływ minimalny q_i - najmniejszą wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

12) przepływ nominalny q_p - największą wartość przepływu, dopuszczalną podczas działania ciągłego, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

13) przepływ maksymalny q_s - największą wartość przepływu, dopuszczalną w krótkich okresach czasu, nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

14) maksymalna moc cieplna P_s - największą wartość mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych.

§ 4.1. Ciepłomierz i przelicznik wskazujący powinien zawierać liczydło ciepła wskazujące wartość ciepła w dżulach albo watogodzinach, albo ich wielokrotnościach dziesiętnych.

2. Nazwa lub oznaczenie jednostki miary ciepła powinny być umieszczone w taki sposób, aby wartość liczbowa wskazywana na liczydle ciepła i jednostka mogły być odczytywane jednocześnie.

3. Cyfry wskazujące części całkowite wartości liczbowej ciepła powinny mieć te same wymiary.

4. Cyfry wskazujące części dziesiętne wartości liczbowej ciepła powinny być:

1) oddzielone od innych przecinkiem lub kropką;

2) wyraźnie wyróżnione, w szczególności: ramką, wymiarami lub kolorem.

5. Wysokość cyfr liczydła ciepła nie powinna być mniejsza niż 4 mm.

§ 5.1. Liczydło ciepła powinno być tak skonstruowane, aby ciągła praca ciepłomierza i przelicznika wskazującego, w czasie 3000 godzin przy maksymalnej mocy cieplnej P_s, nie powodowała powtórzenia się wskazania tego liczydła.

2. Ciepło zmierzone przez ciepłomierz przy maksymalnej mocy cieplnej P_s, w czasie 1 godziny, powinno powodować zmianę wskazania liczydła ciepła co najmniej o wartość 1 działki elementarnej, rozumianej jako najmniejszy przyrost wskazania tego liczydła, który można odczytać bez interpolacji.

§ 6.1. Liczydło ciepła powinno być:

1) elektroniczne - wyświetlacz albo

2) elektromechaniczne o konstrukcji bębenkowej, z podziałką cyfrową lub cyfrowo-kreskową, o zakresie od 0 do 9.

2. W liczydłach ciepła elektronicznych wskazanie wartości ciepła powinno być widoczne w sposób ciągły albo powracać samoczynnie po przełączeniu wyświetlacza na inne wskazanie lub pojawiać się jako pierwsze po wywołaniu wskazania na samoczynnie wygaszonym wyświetlaczu.

3. W liczydłach ciepła elektromechanicznych o konstrukcji bębenkowej:

1) ostatni bębenek powinien się poruszać w sposób ciągły, w kierunku od dołu ku górze, natomiast pozostałe bębenki powinny się poruszać skokowo;

2) zmiana wskazania bębenka powinna się dokonać całkowicie, podczas gdy następny bębenek zmienia wskazanie z „9” na „0”.

§ 7.1. Konstrukcja ciepłomierza i przelicznika wskazującego powinna uniemożliwiać zmianę wskazania liczydła ciepła przez osoby nieuprawnione.

2. W przypadku przerwy w zasilaniu elektrycznym ostatnie wskazanie liczydła ciepła i czas jego zapisu powinny być przechowywane w pamięci ciepłomierza i przelicznika wskazującego w czasie nie krótszym niż 1 rok i dostępne po ponownym podłączeniu zasilania.

§ 8.Ciepłomierz i jego elementy powinny być tak skonstruowane i wykonane, aby możliwe było nałożenie cech zabezpieczających uniemożliwiających:

1) dostęp do zespołów pomiarowych i elementów adiustacji - przed zamontowaniem ciepłomierza;

2) dostęp do zasilania elektrycznego i połączeń elektrycznych między elementami ciepłomierza składanego i hybrydowego - po zamontowaniu ciepłomierza;

3) demontaż ciepłomierza z rurociągu.

§ 9.Ciepłomierze i przeliczniki wskazujące, których parametry mające wpływ na wynik pomiaru są programowane po zamontowaniu, powinny spełniać następujące warunki:

1) możliwość zmiany parametrów powinna być zabezpieczona kodem cyfrowym lub kluczem do zamka mechanicznego;

2) co najmniej ostatnia operacja zmiany parametrów powinna być przechowywana w pamięci ciepłomierza lub przelicznika wskazującego;

3) zapis w pamięci powinien zawierać wartości wprowadzonych parametrów, datę i znak identyfikujący osobę dokonującą zmiany;

4) czas przechowywania w pamięci ostatniego zapisu nie powinien być krótszy niż 5 lat.

§ 10.W przelicznikach wskazujących, które mogą być stosowane do jednoczesnego pomiaru ciepła w kilku obiegach wymiany ciepła, przy współdziałaniu z przetwornikami przepływu i parami czujników temperatury, zamontowanymi w każdym z tych obiegów, wskazania ciepła oddanego w każdym z obiegów powinny być wyraźnie wyróżnione.

§ 11.W miejscu zamontowania ciepłomierza ruch cieplny cieczy w rurociągu za zamkniętym zaworem lub przepływ przez sprawny, zamknięty zawór, nie powinny powodować zmiany wskazania ciepłomierza.

§ 12.Ciepłomierz, przelicznik wskazujący i przetwornik przepływu powinny mieć sygnał testowy, wykorzystywany podczas sprawdzania tego przyrządu pomiarowego, będący:

1) wskazaniem cyfrowym ciepła, objętości lub masy;

2) wskazaniem cyfrowym, którego wartość poprawną oblicza się według wzoru podanego przez producenta;

3) wyjściem elektrycznych impulsów o określonej wartości, wyrażonej w liczbie impulsów na jednostkę ciepła, objętości lub masy, lub

4) wyjściem sygnału cyfrowego do dalszego przetwarzania.

§ 13.W ciepłomierzu składanym para czujników temperatury powinna:

1) mieć charakterystykę termometryczną platynowych czujników termometrów rezystancyjnych Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000; czujniki temperatury o innej charakterystyce termometrycznej mogą być zastosowane jedynie w ciepłomierzach zespolonych i w ciepłomierzach hybrydowych, w których czujniki są trwale połączone z przelicznikiem wskazującym;

2) być typu:

a) głowicowego, z zaciskami do podłączenia elektrycznych przewodów zewnętrznych, albo

b) bezgłowicowego, z trwale podłączonymi elektrycznymi kablami zewnętrznymi, o jednakowej dla obu czujników długości i powierzchni przekroju przewodów, które powinny być zakończone zaciskanymi, nielutowanymi końcówkami;

3) być przeznaczona do montażu w osłonach lub bez osłon - w zależności od konstrukcji czujnika;

4) mieć określoną przez producenta minimalną głębokość zanurzenia, rozumianą jako taka głębokość zanurzenia w cieczy termostatycznej o temperaturze (80 ± 5) °C, przy temperaturze otoczenia (25 ± 5) °C, że dalsze zanurzanie czujnika w cieczy nie powoduje wzrostu jego rezystancji o wartość większą od odpowiadającej 0,1 °C;

5) mieć określony przez producenta czas odpowiedzi t_0,5, rozumiany jako czas potrzebny do osiągnięcia przez czujnik 50 % wartości całkowitej zmiany rezystancji, spowodowanej skokową zmianą temperatury;

6) mieć rezystancję izolacji między obudową każdego z czujników, bez osłony, i każdym z jego przyłączy, zacisków w czujniku głowicowym lub przewodów zewnętrznych w czujniku bezgłowicowym, przy obu polaryzacjach napięcia probierczego, nie mniejszą niż:

a) 100 MΩ w temperaturze od 15 °C do 35 °C, przy wilgotności względnej od 25 % do 75 % i przy napięciu probierczym stałym 100 V,

b) 10 MΩ przy górnej granicy zakresu temperatury t_max i przy napięciu probierczym stałym 10 V.

§ 14.W parze czujników temperatury typu bezgłowicowego dla czujników:

1) Pt 100, podłączonych dwuprzewodowe - wartość długości kabli zewnętrznych nie powinna przekraczać dla kabli o powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych wynoszącej:

a) 0,22 mm² - 2,5 m,

b) 0,25 mm² - 3,0 m,

c) 0,50 mm² - 5,0 m,

d) 0,75 mm² - 7,5 m,

e) 1,50 mm² - 15,0 m;

2) Pt 500, podłączonych dwuprzewodowe - wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być 5 razy większa od odpowiednich wartości, o których mowa w pkt 1;

3) Pt 1000, podłączonych dwuprzewodowe - wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być odpowiednio 10 razy większa od wartości, o których mowa w pkt 1;

4) podłączonych czteroprzewodowo - wartość powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych nie powinna być mniejsza niż 0,14 mm².

§ 15.Dla ciepłomierzy i przetworników przepływu o średnicach nominalnych DN nie większych niż 250 mm wartości przepływu nominalnego q_p , w zależności od średnicy nominalnej DN ciepłomierza i przetwornika przepływu, nie powinny przekraczać następujących wartości:

1) 0,6 m³/h, 1,0 m³/h lub 1,5 m³/h dla DN 15;

2) 2,5 m³/h dla DN 20;

3) 3,5 m³/h dla DN 25;

4) 6,0 m³/h dla DN 32;

5) 10 m³/h dla DN 40;

6) 15 m³/h dla DN 50;

7) 25 m³/h dla DN 65;

8) 40 m³/h dla DN 80;

9) 60 m³/h dla DN 100;

10) 100 m³/h dla DN 125;

11) 150 m³/h dla DN 150;

12) 250 m³/h dla DN 200;

13) 400 m³/h dla DN 250.

§ 16.Dla ciepłomierzy i przetworników przepływu o średnicach nominalnych DN większych niż 250 mm wartości przepływu nominalnego q_p powinny być tak dobrane, aby prędkość przepływu wody nie przekraczała 3 m/s.

§ 17.Wartość maksymalnej mocy cieplnej P_s powinna być podana przez producenta, jeżeli nie odpowiada ona różnicy temperatury ∆t_max i przepływowi q_s.

§ 18.Ciśnienie nominalne, będące największym nadciśnieniem nośnika ciepła w miejscu zainstalowania ciepłomierza, przy którym może on działać w sposób ciągły, nie powinno być mniejsze od 10 barów.

§ 19.Maksymalna strata ciśnienia ∆p_max będąca wartością straty ciśnienia nośnika ciepła występującą przy przepływie nominalnym q_p tego nośnika przez ciepłomierz i przetwornik przepływu, nie powinna być większa od 0,25 bara.

§ 20.Zespoły ciepłomierza i jego elementu powinny być wykonane z materiałów odpornych na korozję w warunkach właściwego użytkowania i transportu, z uwzględnieniem zarówno wpływu czynników zewnętrznych, jak i wpływu nośnika ciepła.

§ 21.Obudowa ciepłomierza i jego elementu powinna zabezpieczać układy elektroniczne przed przedostaniem się nośnika ciepła oraz wody i pyłu z otoczenia.

§ 22.1. Na ciepłomierzu zespolonym i hybrydowym powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny w szczególności:

1) nazwa lub znak producenta;

2) znak fabryczny;

3) rok produkcji i numer fabryczny;

4) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C:

a) t_min i t_max ciepłomierza i przelicznika wskazującego,

b) t_min i t_max lub t_max przetwornika przepływu;

5) wartości graniczne zakresu różnicy temperatury, oznaczonej symbolem Dt lub DQ i wyrażonej w K lub °C: Dt_min i Dt_max;

6) wartości graniczne przepływu: q_i, q_p i q_s; jeżeli q_s = q_p , to wartości q_s nie podaje się;

7) miejsce pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; wejście obiegu wymiany ciepła powinno się oznaczać wyrazem „zasilanie”, a wyście obiegu wymiany ciepła - wyrazem „powrót”;

8) wartość ciśnienia nominalnego, jeżeli jest ona większa niż 10 barów;

9) oznaczenie kierunku przepływu nośnika ciepła w postaci strzałki.

2. Na przeliczniku wskazującym powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny w szczególności oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7, oraz:

1) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C: t_min i t_max;

2) rodzaj czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000;

3) charakterystyka wyjścia przetwornika przepływu, rozumiana jako zależność sygnału wyjściowego przetwornika przepływu od objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła.

3. Na obu czujnikach wchodzących w skład pary czujników temperatury powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 5 i w ust. 2 pkt 1, oraz oznaczenia rodzaju czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000, jeżeli znak fabryczny nie zawiera oznaczenia rodzaju czujnika.

4. Na przetworniku przepływu powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, 6, 8, 9 i w ust. 2 pkt 3, oraz wartości graniczne zakresu temperatury dopuszczalnej dla przetwornika przepływu, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C: t_min i t_max lub t_max.

§ 24.Błędy względne procentowe oraz błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza i jego elementów oraz wzory, według których oblicza się te błędy, określa załącznik do rozporządzenia.

§ 25.1. Dla ciepłomierzy i ich elementów, których typy zostały zatwierdzone od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., podczas legalizacji:

1) błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, wynoszą:

a) E_Ld = ± 1,5 % dla Dt_min £ Dt < 20 °C,

b) E_Ld = ± 0,75 % dla 20 °C £ Dt £ Dt_max ;

2) błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, wynoszą:

a) E_Td = ± 3,5 % dla Dt_min £ Dt < 10 °C,

b) E_Td = ± 2,5 % dla 10 °C £ Dt < 20 °C,

c) E_Td = ± 1,25 % dla 20 °C £ Dt £ Dt_max;

3) błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, wynoszą:

a) E_Pd = ± 5 % dla q_min £ q < q_t, gdzie q_min - przepływ minimalny, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych, q_t - przepływ pośredni, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której wartość błędu E_Pd nie przekracza ± 3 %,

b) E_Pd = ± 3 % dla q_t £ q £ q_max, gdzie q_max - przepływ maksymalny, rozumiany jako największa wartość przepływu, dopuszczalna w krótkich okresach czasu (nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie), przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

4) błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

2. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego, w którym typ przynajmniej jednego z elementów został zatwierdzony od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., ustala się zgodnie z ust. 1.

3. Wartości błędów względnych procentowych ciepłomierzy i ich elementów, których typy zostały zatwierdzone od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., wyznaczone podczas legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych, o których mowa w ust. 1.

Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 13 lutego 2004 r. (poz. 332)

BŁĘDY WZGLĘDNE PROCENTOWE ORAZ BŁĘDY GRANICZNE DOPUSZCZALNE WZGLĘDNE CIEPŁOMIERZA I JEGO ELEMENTÓW ORAZ WZORY, WEDŁUG KTÓRYCH
OBLICZA SIĘ TE BŁĘDY

1. Błąd względny procentowy ciepłomierza e_q określa się według wzoru:

gdzie: Q_i - wartość wskazana ciepła,

Q_c - wartość poprawna ciepła.

2. Wartość poprawna ciepła Q_c wynosi:

3. W warunkach ustalonych, w szczególności przy sprawdzaniu ciepłomierza, wartość poprawną ciepła oblicza się według wzoru:

gdzie: m - masa nośnika ciepła,

V - objętość nośnika ciepła,

Dt - różnica temperatury,

k - współczynnik cieplny, będący funkcją właściwości fizycznych nośnika ciepła, zależną od temperatury na wejściu i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła, ciśnienia nośnika ciepła oraz miejsca pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; współczynnik cieplny powinien być wyznaczany według wzorów podanych w ust. 15-18.

4. Wartości błędu względnego procentowego ciepłomierza, o którym mowa w ust. 1, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości błędów granicznych dopuszczalnych względnych ciepłomierza, o których mowa w ust. 7-8.

5. Błędy względne procentowe elementów ciepłomierza E_N oblicza się według wzoru:

gdzie: X_i - wartość wskazana lub zmierzona wielkości wyjściowej (sygnału będącego funkcją objętości, masy, przepływu, różnicy temperatury lub ciepła),

X_c - wartość poprawna wskazania lub wyniku pomiaru wielkości wyjściowej,

N - symbol elementu ciepłomierza, przyjmujący oznaczenia: L - przelicznik wskazujący, T - para czujników temperatury, P - przetwornik przepływu.

6. Wartości błędów względnych procentowych, o których mowa w ust. 5, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych względnych, o których mowa w ust. 9-12.

7. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza E_Qd, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt i przepływu q, oblicza się według wzoru:

8. Wartość E_Qdnie powinna przekraczać ± 10 %.

9. Błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, oblicza się według wzoru:

10. Błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, oblicza się według wzoru:

11. Błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, oblicza się według wzoru:

12. Wartość E_Pd nie powinna przekraczać ± 5 %.

13. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego oblicza się według wzoru:

14. Błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

15. Wartości współczynnika cieplnego k dla wody, wyrażone w dla ciśnienia p = 16 bar, w zależności od wartości temperatury na wejściu obiegu wymiany ciepła t₁, wyrażonej w °C, i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła t₂, wyrażonej w °C, oraz miejsca montażu przetwornika przepływu, oblicza się według wzoru:

gdzie: v - objętość właściwa wody, wyrażona w m³/kg, w temperaturze t₁ lub t_2' w zależności od miejsca montażu przetwornika przepływu,

h₁ - entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₁,

h₂ - entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₂.

16. Wartość v oblicza się według wzoru:

17. Wartości h₁ i h₂ w temperaturach, odpowiednio, t₁ i t₂. oblicza się według wzoru:

18. Wartości temperatury T i ciśnienia p powinny spełniać następujące warunki:

273,15 K £ T £ 623,15 K,

p_s (T) £ p £ 100 MPa, gdzie p_s (T) - ciśnienie nasycenia pary wodnej w temperaturze T.

19. Wartości odniesienia k, h₁, h₂ i v dla p= 16 bar, t₁ = 70 °C i t₂ = 30 °C, w zależności od temperatury w miejscu montażu przetwornika przepływu, określa tabela nr 2.