POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:

a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe),

b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem,

c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

2) jakie są podsystemy języka:

a) zna podsystem fonetyczny, leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,

b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,

3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:

a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,

b) zna podstawowe procesy słowotwórcze polszczyzny,

c) zna definicję i rozróżnia typy frazeologizmów,

d) zna pojęcie neosemantyzacji,

4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:

a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,

b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),

5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

6) na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny:

a) zna pojęcie dialektu ludowego i gwary ludowej,

b) wie, co to są gwary środowiskowe i zawodowe,

c) zna pojęcie regionalizmu językowego,

7) jakie są style współczesnej polszczyzny:

a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,

b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

8) co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu),

9) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) co to jest stylizacja biblijna,

2) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu,

3) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny,

4) jakie są podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich

10) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,

11) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:

a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,

b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,

12) na czym polega umiejętność publicznego zabierania głosu oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,

13) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną w zależności od sytuacji komunikacyjnej:

a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,

b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,

14) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji,

15) jakie były najważniejsze procesy językowe w historii języka i jakie ślady pozostawiły one we współczesnej polszczyźnie (podstawowe procesy fonetyczne, a także leksykalne - rozwój znaczeniowy wyrazów, zapożyczenia),

16) jakie są językowe rezultaty kontaktów polszczyzny z innymi językami, dawniej i dziś:

a) wie, z jakich języków polszczyzna przede wszystkim zapożyczała środki językowe,

b) zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej (znaczeniowej i strukturalnej),

17) co to znaczy, że język jest wartością, czyli wie, co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie)

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

18) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,

19) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,

20) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,

21) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,

22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego dzieła,

23) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia oraz ich funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

24) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,

25) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),

26) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. teatru, filmu, malarstwa,

27) zjawiska kultury dawnej i współczesnej - ważne dla zrozumienia czytanych utworów,

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

6) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,

7) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych),

8) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę - z sentymentalnym nurtem oświecenia),

9) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

11) określenie „postmodernizm”,

28) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,

29) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,

30) wpływ środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,

31) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej

12) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,

13) związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem,

14) związki zachodzące między różnymi warstwami utworu literackiego

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych,

33) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania,

34) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, rozprawka, referat, recenzja; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa,

35) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),

36) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

15) jakie są podstawowe cechy eseju i tekstu naukowego; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,

5) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

6) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

7) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,

8) wskazać i rozpoznać w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych,

9) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment,

10) wskazać w tekście stylizację; rozpoznać typ stylizacji

11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,

12) rozpoznać funkcje określonych tekstów i wskazać środki językowe służące tym funkcjom,

jak na poziomie podstawowym

13) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

14) we współczesnej polszczyźnie wskazać ślady procesów dawnych; wskazać typy zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania,

15) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki,

16) wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów angloamerykańskich

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,

19) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

20) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

21) nazwać funkcję tekstu,

22) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

23) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

24) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)

W tekstach literackich:

25) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

26) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

27) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu (z zakresu wersyfikacji, stylistyki, kompozycji, genologii),

28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

29) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze),

30) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

31) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,

32) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

33) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,

34) wskazać podstawowe konteksty utworu i wykorzystać je w interpretacji,

35) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

36) rozpoznać konwencję literacką utworu,

37) rozpoznać styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego,

38) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,

39) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

40) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,

41) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

42) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

43) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),

44) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu literackiego,

45) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe,

46) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

47) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz;

1) rozpoznać funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów,

2) wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,

4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,

5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,

6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej,

7) wskazać tradycję literacką,

8) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

9) wskazać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka i stylu czytanych utworów,

11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

12) rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki - w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi,

3) napisać tekst w określonym stylu,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś, stosując określone środki perswazji językowej,

5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) właściwie skonstruować wystąpienie, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,

7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych; wybrać środki językowe, głównie leksykalne i frazeologiczne, stosowne w danej sytuacji,

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość „grzecznościową”,

9) na wybranych przykładach pokazać, że język się zmienia,

10) przekonać słuchacza, że język jest wartością,

11) napisać dłuższy tekst (rozprawkę, recenzję, referat, interpretację utworu literackiego lub jego fragmentu), przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji; dostosować formę do tematu wypowiedzi,

12) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,

13) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,

14) porównywać utwory,

15) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,

16) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

17) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

18) formułować i uzasadniać opinie,

19) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

20) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

21) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (próba eseju, interpretacja porównawcza),

2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów,

4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

22) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii,

23) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

24) wykonać opis bibliograficzny,

25) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

26) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

27) notować, sporządzić plan, konspekt

28) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

29) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:

a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe),

b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem,

c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

2) jakie są podsystemy języka polskiego:

a) zna podsystem leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,

b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,

3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:

a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,

b) zna pojęcie frazeologizmu i rozróżnia typy frazeologizmów,

4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:

a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,

b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),

5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

6) jakie są style współczesnej polszczyzny:

a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,

b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

7) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,

9) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:

a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,

b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,

10) na czym polega umiejętność publicznego wypowiadania się oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu,

2) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny

11) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną lub polskim językiem migowym w zależności od sytuacji komunikacyjnej:

a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,

b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,

12) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

13) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,

14) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,

15) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,

16) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,

17) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu,

18) podstawowe kategorie estetyczne (komizm, tragizm, patos) oraz ich funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

19) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,

20) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),

21) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. filmu, malarstwa,

22) zjawiska kultury dawnej i współczesnej - ważne dla zrozumienia czytanych utworów,

23) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,

24) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,

25) wpływ środków masowego przekazu (prasy, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,

26) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej

jak na poziomie podstawowym oraz:

3) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

4) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,

5) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych),

6) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę - z sentymentalnym nurtem oświecenia),

7) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

8) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

9) określenie „postmodernizm”,

10) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,

11) związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem,

12) związki zachodzące między różnymi warstwami utworu literackiego

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

27) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych,

28) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania,

29) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),

30) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

13) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, interpretacja porównawcza, rozprawka, referat, recenzja; cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,

5) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

6) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,

7) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,

8) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

9) odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów

jak na poziomie podstawowym

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

10) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

11) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,

12) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

13) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

14) nazwać funkcję tekstu,

15) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

16) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)

W tekstach literackich:

17) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

18) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

19) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu z zakresu wersyfikacji, kompozycji, genologii,

20) odczytać treści dosłowne utworu,

21) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze),

22) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,

23) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

24) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,

25) wskazać podstawowe konteksty utworów i wykorzystać je w interpretacji,

26) wskazać przybliżony czas powstania utworu,

27) rozpoznać konwencję literacką utworu,

28) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,

29) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

30) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) rozpoznać funkcję występujących w dziele tematów, toposów, motywów,

2) wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,

4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,

5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,

6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej,

7) wskazać tradycję literacką,

31) dostrzec związki między dziełem literackim i innymi dziełami sztuki,

32) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

33) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),

34) wskazać etyczne wartości utworu literackiego,

35) wskazać wartości uniwersalne i narodowe,

36) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

37) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

8) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

9) wskazać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka i stylu utworów,

11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

12) rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki - w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) stosować zasady poprawności językowej, tworząc teksty własne,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi,

3) napisać tekst jednorodny stylistycznie,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

5) wypowiadać się publicznie, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) właściwie skonstruować wystąpienie, formułować wypowiedzi pisemne, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,

7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych;

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość „grzecznościową”,

9) napisać spójny tekst na określony temat,

10) opracować redakcyjnie tekst,

11) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,

12) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,

13) porównywać utwory,

14) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,

15) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

16) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

17) formułować i uzasadniać opinie,

18) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

19) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

20) wypowiadać się z dbałością o estetykę wypowiedzi

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku,

2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów,

4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

21) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii,

22) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

23) wykonać opis bibliograficzny,

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

24) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

25) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

26) notować, sporządzić plan, konspekt,

27) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

28) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) proste struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów:

a) człowiek - dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje

b) dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania,

c) szkoła - przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne,

d) praca - popularne zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza,

e) życie rodzinne i towarzyskie - okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia,

f) żywienie - artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale gastronomiczne,

g) zakupy i usługi - rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług,

h) podróżowanie i turystyka - środki transportu, baza noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie,

i) kultura - podstawowe dziedziny kultury, twórca i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,

j) sport - popularne dyscypliny sportu, podstawowy sprzęt sportowy, imprezy sportowe,

k) zdrowie - higieniczny tryb życia, podstawowe schorzenia, ich objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia,

l) nauka, technika - odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych,

m) świat przyrody - klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe,

1) różnorodne struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów; ,

a) człowiek - dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, problemy etyczne,

b) dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania,

c) szkoła - przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty,

d) praca - zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy,

e) życie rodzinne i towarzyskie - okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy,

f) żywienie - artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale gastronomiczne, diety,

g) zakupy i usługi - rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, reklamacja, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia,

h) podróżowanie i turystyka - środki transportu, baza noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie,

i) kultura - dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,

j) sport - dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy, sporty ekstremalne,

k) zdrowie - higieniczny tryb życia, schorzenia, ich przyczyny, objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia, system ochrony zdrowia,

n) państwo i społeczeństwo - struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość,

o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany,

2) zasady konstruowania różnych form prostych wypowiedzi:

a) ustnych - formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy,

b) pisemnych - ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego,

3) podstawowe realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego

l) nauka, technika - odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z urządzeń technicznych, współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji,

m) świat przyrody - klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, przestrzeń kosmiczna,

n) państwo i społeczeństwo - struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe, problemy i konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, partie i politycy, kościoły i religie, gospodarka,

o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany,

2) zasady konstruowania różnych form wypowiedzi;

a) ustnych - formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy, zasady prezentacji,

b) pisemnych - ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego, opisu, rozprawki, recenzji, opowiadania,

3) realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego,

4) normy socjokulturowe pomagające w funkcjonowaniu na rynku pracy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) rozumienia ze słuchu tekstu prostego pod względem treści i o niewielkim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora lub nadawcy tekstu,

f) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

g) określania kontekstu sytuacyjnego (miejsca, czasu, warunków, uczestników),

1) rozumienia ze słuchu tekstu bogatego pod względem treści i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora lub nadawcy tekstu,

f) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

g) określania kontekstu sytuacyjnego (miejsca, czasu, warunków, uczestników),

2) rozumienia tekstu czytanego, prostego pod względem treści i stopnia zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora tekstu,

f) rozpoznawania związków między poszczególnymi częściami tekstu,

g) określania kontekstu komunikacyjnego (nadawca - odbiorca, forma wypowiedzi),

h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu

2) rozumienia tekstu czytanego, bogatego pod względem treści i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora tekstu,

f) rozpoznawania związków między poszczególnymi częściami tekstu,

g) określania kontekstu komunikacyjnego (nadawca - odbiorca, forma wypowiedzi),

h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

i) oddzielania faktów od opinii,

j) rozpoznawania różnorodnych struktur leksykalno-gramatycznych w podanym kontekście

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) krótkiej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii,

d) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

1) dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii, projektów, działań,

d) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

e) przedstawianie faktów oraz opinii innych osób,

2) krótkiej wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) wyrażanie stanów emocjonalnych,

d) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii,

e) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

f) wypowiadanie się w określonej formie z zachowaniem podanego limitu słów

2) dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) wyrażanie różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych,

d) przedstawianie i uzasadnianie opinii własnych i innych osób,

e) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

f) wypowiadanie się w określonej formie z zachowaniem podanego limitu słów

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) mówienia, w tym:

a) uczestniczenia w prostej rozmowie -inicjowania jej, podtrzymywania oraz kończenia,

b) uzyskiwania, udzielania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

1) mówienia, w tym:

a) uczestniczenia w dyskusji - udzielania informacji, wyjaśnień, argumentowania, wyrażania i obrony własnych opinii i poglądów,

b) interpretowania i komentowania

c) prowadzenia prostych negocjacji w sytuacjach życia codziennego,

d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

przedstawionych faktów oraz opinii innych osób,

c) dokonywania podsumowania dyskusji, rozmów i wypowiedzi,

d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

2) pisania prostej wypowiedzi, w tym:

a) wyrażania stanów emocjonalnych, będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach,

b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

2) pisania wypowiedzi bogatej pod względem treści i o zróżnicowanych strukturach leksykalno-gramatycznych, w tym:

a) wyrażania stanów emocjonalnych, będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach,

b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) mówienia, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych,

1) mówienia, w tym:

a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych,

b) stosowania zmiany rejestru, stylu lub formy tekstu,

2) pisania, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim

2) pisania, w tym:

a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim,

b) stosowania zmian struktur leksykalno-gramatycznych, rejestru, stylu lub formy tekstu

l. Gramatykę języka łacińskiego:

l. Gramatykę języka greckiego:

W ZAKRESIE MORFOLOGII

1) rzeczownik: formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1.-5.; nieregularności w odmianie rzeczowników: filius, deus, vis, domus, Iuppiter, pluralia tantum; równozgłoskowe nazwy rzek i miejscowości z nominativus singularis na -is,

2) przymiotnik: formy fleksyjne przymiotników deklinacji 1.-3.; regularne, nieregularne i opisowe stopniowanie przymiotników,

3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków

1) rzeczownik: formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1. i 2.; formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 3. o tematach zakończonych na spółgłoskę zwartą, na -ντ-, na -λ, -ν, -ρ, na -ς, na samogłoskę krótką -ι- (πόλις), na dwugłoskę -ευ- (βαοιλεύς); osobliwości w odmianie rzeczowników: πατήρ, μήτηρ, ̉ανήρ, γυνή, imion własnych zakończonych na -ης,
oraz Ζεύς, ̉Άρης; zasady akcentowania rzeczowników,

osobowych, dzierżawczych, wskazujących, określających, względnych, pytających, zwrotnych, nieokreślonych; formy i zasady użycia przymiotników zaimkowych,

4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe,

5) przysłówek: zasady tworzenia przysłówków od przymiotników deklinacji 1.-3.; zasady regularnego i nieregularnego stopniowania przysłówków,

6) czasownik: formy podstawowe czasowników; strona czynna i bierna we wszystkich czasach w indikatiwie i koniunktiwie; infinitivus activi i passivi praesentis, perfecti, futuri; imperativus praesentis activi i passivi; participia: participium praesentis activi, participium perfecti passivi, participium futuri activi, participium futuri passivi (gerundivum); gerundium; supinum; czasowniki nieregularne: „sum” i złożenia; „eo” i złożenia; „volo”, „nolo”, „malo”; „fero”; „fio”; „odi”, „mamini”, „coepi" verba deponentia i semideponentia, verba defectiva; gramatyczna kategoria czasu oraz trybu (funkcje koniunktiwu)

2) przymiotnik: formy fleksyjne przymiotników deklinacji 1.-3. oraz przymiotników kontrahowanych; formy fleksyjne przymiotników μέγας i πολύς, zasady stopniowania przymiotników regularnych i nieregularnych; zasady akcentowania przymiotników,

3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków osobowych, dzierżawczych, wskazujących, względnych, zwrotnych, pytającego τίς, τί i nieokreślonego τις, τι; zasady akcentowania zaimków,

4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe; zasady akcentowania liczebników,

5) przysłówek: zasady tworzenia przysłówków od przymiotników; zasady regularnego i nieregularnego stopniowania przysłówków; zasady akcentowania przysłówków,

6) czasownik: indicativus czasowników I koniugacji - activi, medii-passivi praesentis, activi, medii-passivi imperfecti, activi i medii futuri, activi i medii aoristi sigmatici, imperativus czasowników I koniugacji - activi i medii-passivi praesentis, activi i medii aoristi sigmatici; coniunctivus czasowników I koniugacji - activi i medii-passivi praesentis, activi i medii aoristi sigmatici; infinitivus czasowników I koniugacji - activi, medii-passivi praesentis, activi i medii futuri, activi i medii aoristi sigmatici; participia czasowników I koniugacji - activi, medii-passivi praesentis, activi i medii futuri, activi i medii aoristi sigmatici; indicativus praesentis i imperfecti czasowników
, φημί oraz indicativus perfecti
; przy komentarzu objaśniającym sposoby rozpoznawania i funkcje pozostałych form i kategorii gramatycznych czasownika I i II koniugacji; zasady akcentowania czasowników

W ZAKRESIE SKŁADNI

7) części zdania: podmiot, orzeczenie (proste i złożone), przydawka (przymiotnikowa, dopełniaczowa, przyimkowa), dopełnienie (bliższe i dalsze), okolicznik,

8) związki składniowe w zdaniu: związek zgody, związek rekcji, w tym rekcja czasowników, przyimków, liczebnika milia, związek przynależności,

9) funkcje komunikatywne zdań (zdanie oznajmujące, pytajne, rozkazujące), struktura składniowa zdania w stronie czynnej i biernej, w tym z deponentiami jako orzeczeniami,

10) funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach (tzw. składnia przypadków),

11) funkcje składniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium, gerundium, supinum),

12) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny (accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica activa, coniugatio; periphrastica passiva, accusativus duplex, nominativus duplex, dativus possessivus; składnia nazw miast),

7) części zdania: podmiot, orzeczenie (proste i złożone), przydawka (przymiotnikowa, dopełniaczowa, przyimkowa), dopełnienie (bliższe i dalsze), okolicznik,

8) szyk w zdaniu: przydawkowy i orzeczeniowy,

9) związki składniowe w zdaniu: związek zgody, związek rekcji, w tym rekcja czasowników, przyimków, związek przynależności,

10) funkcje komunikatywne zdań (zdanie oznajmujące, pytajne, rozkazujące), struktura składniowa zdania w stronie czynnej i biernej, w tym z deponentiami jako orzeczeniami,

11) funkcja rodzajnika,

12) funkcje składniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium),

13) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla greki (accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, genetivus absolutus, accusativus duplex, nominativus duplex),

14) sposoby wyrażania przeczenia,

15) budowę zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie

13) sposoby wyrażania przeczenia, consecutio temporum,

14) budowę zdań złożonych współrzędnie
i podrzędnie

2. Kulturę i tradycję antyczną - w zakresie wspólnym dla obu języków:

1) religię i mitologię: mity Greków i Rzymian; wierzenia religijne Greków i Rzymian, kult i obrzędowość, genezę teatru i igrzysk olimpijskich; początki chrześcijaństwa,

2) architekturę i sztukę: grecką architekturę sakralną (porządki architektoniczne); rzeźbę grecką okresu klasycznego i hellenistycznego; malarstwo wazowe; architekturę Rzymu - sakralną, użyteczności publicznej, kommemoratywną,

3) filozofię i historię nauki w starożytności: główne kierunki filozoficzne i ich najwybitniejszych przedstawicieli: jońska filozofia przyrody, sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles, kierunki okresu hellenistycznego (epikureizm, stoicyzm, sceptycyzm, cynizm), filozofię w Rzymie; antyczne centra naukowe (Ateny, Aleksandria); najważniejsze wynalazki i osiągnięcia naukowe starożytności,

4) życie polityczne i obywatelskie Greków i Rzymian: formy sprawowania władzy (demokracja ateńska, ustrój polityczny Sparty, tyrania, monarchia, republika, dyktatura, pryncypat i cesarstwo rzymskie), instytucje i urzędy państwowe, podstawowe pojęcia związane z armią grecką i rzymską, strukturę społeczną mieszkańców Grecji i Rzymu (prawa i obowiązki obywateli, niewolnictwo),

5) literaturę (i gatunki literackie) oraz jej najwybitniejszych przedstawicieli: epos (Homer, Wergiliusz), lirykę (Safona, Alkajos, Archiloch, Tyrtajos, Anakreont, Katullus, Owidiusz, Horacy), sielankę (Teokryt, Wergiliusz), satyrę (Horacy), tragedię (Ajschylos, Sofokles, Eurypides), komedię (Arystofanes, Menander, Plaut), historiografię grecką (Herodot) i rzymską (Liwiusz, Tacyt), retorykę i jej najwybitniejszych przedstawicieli (Demostenes i Cyceron), epistolografię (Cyceron, Seneka, Pliniusz Młodszy), początki piśmiennictwa chrześcijańskiego (antyczne przekłady Biblii, autorów polsko-łacińskich: Janicki, Kochanowski, Sarbiewski),

6) życie codzienne Greków i Rzymian: rodzinę i dom (prawa rodziców i prawa dzieci, nazwisko Rzymianina, uroczystości rodzinne: urodziny, ślub, pogrzeb, domy mieszkalne, dzień powszedni Rzymianina), szkołę i wychowanie (kalokagatia - ideał wychowania ateńskiego, wychowanie spartańskie, etapy kształcenia w Rzymie); rozrywki i życie towarzyskie, widowiska teatralne i cyrkowe, termy; przyjęcia i zabawy,

7) historię i geografię Grecji: warunki naturalne i krainy geograficzne, kulturę minojską i mykeńską, Wielką Kolonizację i jej zasięg terytorialny, najważniejsze konflikty polityczne i militarne: wojny perskie, wojna peloponeska, wojny z Macedonią, podboje Aleksandra Wielkiego, utratę niepodległości,

8) historię i geografię Rzymu: rolę Lacjum i Etrurii w rozwoju cywilizacji rzymskiej; konflikty zewnętrzne: wojny punickie, podboje Cezara, zasięg terytorialny imperium i zarząd prowincjami, konflikty wewnętrzne: walki plebejuszy z patrycjuszami, dyktaturę Sulli, powstanie Spartakusa, triumwiraty i wojny domowe w I wieku p.n.e., prześladowania chrześcijan i edykt mediolański, podział cesarstwa, upadek Cesarstwa Zachodniego, najazdy barbarzyńców

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie),

2) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków, rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

3) gramatykę języka mniejszości narodowej w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie,

4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

5) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem,

6) jakie są style współczesnego języka mniejszości narodowej; zna pojęcie stylu językowego; zna pojęcie stylów artystycznych i użytkowych; zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

7) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna),

8) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych,

9) jak poprawnie posługiwać się językiem mniejszości narodowej w zależności od sytuacji komunikacyjnej,

10) pojęcie perswazji i manipulacji językowej,

11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre'u

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka mniejszości narodowej i jak je pomnażać środkami rodzimymi,

2) pojęcie i typy stylizacji językowej,

3) podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich,

4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

5) inne funkcje tekstu: fatyczną, poetycką, kreatywną,

6) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka mniejszości narodowej z innymi językami; zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu podstawowego,

13) wartości narodowe związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo),

14) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki,

15) ogólne pojęcia i zjawiska kultury - dawne i współczesne - ważne dla zrozumienia czytanych utworów literackich,

16) rozumie związek poznanych utworów z życiem narodu i różnych grup wspólnotowych,

17) podstawowe wyróżniki utworu literackiego właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich,

jak na poziomie podstawowym oraz:

7) teksty wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

8) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

9) wartości związane z tradycją literacką,

10) na czym polegają przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich, np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu,

18) podstawowe tematy, motywy, toposy,

19) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,

20) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia, oraz ich cechy artystyczne i funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia utworów literackich,

21) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,

22) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz

pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych,

11) rozumie związki i zależności rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi,

12) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura (teatru, filmu, malarstwa),

13) rozumie związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją, negocjacją),

14) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka; figury retoryczne,

15) rozumie, jakie związki zachodzą między różnymi warstwami utworu literackiego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy wymowy, formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

5) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy tekst jest mówiony, czy pisany,

6) wskazać i rozpoznać w tekście literackim elementy dialektu,

7) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest określony fragment,

8) odróżniać intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec w tekście wypowiedzi ironię, sarkazm, prowokację,

9) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

10) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżniać zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

11) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwa językowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne,

2) w podanym tekście rozpoznać wyrazy zapożyczone

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

12) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

13) odczytać znaczenia frazeologizmów,

jak na poziomie podstawowym

14) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

15) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,

16) wyodrębnić argumenty i wnioski,

17) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

18) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

19) nazwać funkcję tekstu,

20) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu; nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

21) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

22) odtworzyć informacje sformułowane wprost; przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, wskazywać przyczyny i skutki, oddzielać informacje od opinii

W tekstach literackich:

23) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

24) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

25) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

26) dostrzec różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

27) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne,

28) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

29) określić funkcję środków językowych w utworze,

30) określić funkcję aktów mowy,

31) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów, słownictwa środowiskowego w tekście literackim,

32) stosować konteksty właściwe utworów,

33) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

34) rozpoznać konwencję literacką utworu,

35) rozpoznać styl utworu,

36) rozpoznać cechy gatunkowe utworu,

37) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

38) dostrzec cechy wspólne utworów,

39) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

40) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

41) rozpoznać powiązania utworów z historią,

42) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu,

43) dostrzec wartości uniwersalne, narodowe,

44) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

45) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz:

3) określić funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów,

4) określić funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

5) dostrzec związki między różnymi warstwami utworu,

6) dostrzec związki dzieła literackiego z kulturą i filozofią epoki,

7) odczytać znaki tradycji biblijnej, chrześcijańskiej, antycznej,

8) rozpoznać tradycję literacką,

9) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

10) rozpoznać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

11) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów,

12) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

13) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1 ) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi,

3) napisać krótki tekst w określonym stylu,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u,

7) napisać spójny tekst na określony temat,

8) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski,

9) interpretować utwór na podstawie jego analizy,

10) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (rozprawki, recenzji, interpretacji utworu literackiego lub jego fragmentu, interpretacji porównawczej),

2) interpretować funkcję występujących w dziele tematów, motywów,

11) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

12) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

13) formułować i uzasadniać opinie,

14) porównywać dzieła,

15) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

16) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

17) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

3) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

18) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników, encyklopedii,

19) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

20) wykonać opis bibliograficzny,

21) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

22) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

23) notować, sporządzić plan, konspekt,

24) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

25) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie),

2) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

3) gramatykę języka etnicznego w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie,

4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

5) zróżnicowanie dialektalne języka etnicznego i potrafi określić podstawowe różnice między dialektami języka etnicznego,

6) podstawowe cechy stylu pisanego i mówionego (monologowego, dialogowego),

7) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem,

8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna),

9) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych,

10) jak poprawnie posługiwać się językiem etnicznym w zależności od sytuacji komunikacyjnej,

11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre'u

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) najważniejsze cechy dialektu swej okolicy,

2) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka etnicznego i jak je pomnażać środkami rodzimymi,

3) pojęcie i typy stylizacji językowej,

4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

5) pojęcie perswazji i manipulacji językowej,

6) jakie były najważniejsze procesy językowe,

7) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka etnicznego z innymi językami; zna pojęcie zapożyczenia leksykalnego i jego rodzaje

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości etnicznej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu podstawowego,

13) tradycję i kulturę grupy etnicznej,

jak na poziomie podstawowym oraz:

8) teksty wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

14) wartości związane z własnym dziedzictwem kulturowym, np. grupa etniczna, społeczeństwo, mała ojczyzna, ojczyzna, naród,

15) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki,

16) ogólne pojęcia i zjawiska kultury - dawne i współczesne - ważne dla zrozumienia czytanych dzieł,

17) rozumie związek poznanych dzieł z życiem grupy etnicznej i narodu,

18) podstawowe wyróżniki dzieła literackiego właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich,

19) podstawowe tematy, motywy, toposy,

20) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,

21) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironię oraz ich cechy artystyczne i funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,

23) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz

9) rozumie związek poznanych utworów z życiem grupy etnicznej,

10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

11) wartości związane z tradycją literacką,

12) wyróżniki najważniejszych gatunków literackich,

13) rozumie związki i zależności rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi,

14) rozumie związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją, negocjacją),

15) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka; figury retoryczne,

16) rozumie, jakie związki zachodzą między różnymi warstwami dzieła literackiego,

17) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. malarstwa, rzeźby, grafiki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) odczytać tekst napisany w języku etnicznym,

2) przetłumaczyć tekst napisany w języku etnicznym na język polski i odwrotnie,

3) wskazać w tekście określone formy wymowy, formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

4) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form,

5) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne,

6) wskazać ślady procesów dawnych we współczesnym języku etnicznym,

7) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

8) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich odpowiedniki w języku etnicznym,

9) wskazać w tekście stylizację,

10) wskazać istotne cechy języka mówionego, w jego odmianie dialektalnej, i pisanego,

11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia,

12) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

13) odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

14) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwa języka etnicznego z innymi językami

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) wskazać i rozpoznać elementy gwar terytorialnych,

2) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

3) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, wskazać tekst zawierający manipulację językową, pokazać określone środki perswazji językowej,

4) wydobyć w tekście wypowiedzi ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

15) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

16) odczytać znaczenia frazeologizmów,

17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,

19) wyodrębnić argumenty i wnioski,

20) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

21) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

22) nazwać funkcję tekstu,

23) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu; nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

24) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

25) odtworzyć informacje sformułowane wprost; przetworzyć informacje: np. porządkować i hierarchizować; wskazywać przyczyny i skutki, oddzielać informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym

W tekstach literackich:

26) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

27) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

29) dostrzec różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

30) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. antyczne, biblijne,

31) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

32) określić funkcję środków językowych w utworze,

33) określić funkcję aktów mowy,

34) określić odmianę dialektalną języka etnicznego, jaką napisany jest dany utwór, i określić związek między językiem utworu i opisywanymi realiami,

35) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów, słownictwa środowiskowego w tekście literackim,

36) stosować konteksty właściwe utworów,

37) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

38) rozpoznać konwencję literacką utworu,

39) rozpoznać styl utworu,

40) rozpoznać cechy gatunkowe utworu,

41) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

42) dostrzec cechy wspólne i różne utworów,

43) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

44) dostrzec w dziele wartości charakterystyczne dla epoki,

45) rozpoznać powiązania utworów z historią,

46) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu,

47) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe,

48) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

49) powiązać odczytanie dzieła z historią regionu, Polski i Europy (tradycją etniczną, narodową, europejską),

50) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) określić funkcję występujących w dziele tematów, toposów, motywów,

6) określić funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. antycznego, biblijnego,

7) dostrzec związki między różnymi warstwami dzieła,

8) dostrzec związki dzieła z kulturą i filozofią epoki,

9) odczytać znaki tradycji antycznej, biblijnej, chrześcijańskiej,

10) rozpoznać tradycję literacką,

11) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

12) rozpoznać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

13) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów,

14) dostrzec strukturę artystyczną dzieła,

15) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) napisać spójny tekst na określony temat,

2) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

3) stosować techniki przekładu,

4) nadać przekładowi spójność i poprawność stylistyczną,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu

5) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi,

6) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

7) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u,

9) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski,

10) interpretować utwór na podstawie jego analizy,

11) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,

12) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

13) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

14) formułować i uzasadniać opinie,

15) porównywać utwory,

16) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

17) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

18) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

(rozprawki, recenzji, interpretacji utworu literackiego lub jego fragmentu, interpretacji porównawczej)

2) interpretować funkcję występujących w dziele tematów, motywów,

3) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

19) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników, encyklopedii,

20) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

21) wykonać opis bibliograficzny,

22) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

23) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

24) notować, sporządzić plan, konspekt,

25) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

26) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

w wymiarze dziejów świata:

1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie,

2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust,

3) przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) trwałe osiągnięcia cywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,

2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie,

3) powstanie i rozwój religii monoteistycznych,

4) kręgi cywilizacji średniowiecznych; Europa a inne cywilizacje,

5) znaczenie chrześcijaństwa w cywilizacjach średniowiecznej Europy,

4) rola państwa jako podstawowej formy zorganizowania społeczeństw i przemiany państw,

w wymiarze dziejów Europy:

5) fundamenty Europy; jedność i różnorodność oraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej,

6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkład w historię, współistnienie i konflikty pomiędzy państwami,

7) przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich,

w wymiarze historii Polski:

8) przemiany form państwa polskiego,

9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiej świadomości narodowej i politycznej,

10) rola Polski w dziejach gospodarki i struktur społecznych Europy,

11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok,

12) wielokulturowość w dziejach Polski, współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła katolickiego

6) funkcjonowanie władzy i struktura społeczeństw średniowiecznych,

7) powstanie i rozwój Polski w wiekach średnich oraz znaczenie chrześcijaństwa dla powstania i rozwoju państwowości i kultury polskiej,

8) cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do oświecenia,

9) nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartości,

10) przeobrażenia chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku,

11) powstanie nowożytnej państwowości,

12) uwarunkowania potęgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

13) rewolucja przemysłowa i jej następstwa,

14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,

15) przemiany świadomości Europejczyków,

16) procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku,

17) społeczeństwo polskie bez własnego państwa,

18) I i II wojna światowa - geneza, charakter i następstwa konfliktów,

19) systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter,

20) funkcjonowanie demokracji w XX wieku,

21) ewolucja stosunków międzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce,

22) rewolucja techniczna w XX wieku,

23) przemiany w sferze kultury; sobór watykański II i encykliki papieskie,

24) Rzeczpospolita między okresem zniewolenia a niepodległością

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) umieszcza opisywane wydarzenia w czasie i w przestrzeni,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) przeprowadza hierarchizację faktów,

4) uwzględnia zmiany zachodzące w czasie,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych epok i okresów historycznych,

7) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej - wyszukuje informacje

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej - wyszukuje i interpretuje informacje zgodnie z warsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego (polityką, gospodarką, kulturą) w przeszłości

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między wydarzeniami historycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między zjawiskami i procesami,

2) krytycznie analizuje i ocenia różne interpretacje historii

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

w wymiarze dziejów świata:

1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie,

2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust,

3) przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej,

4) rola państwa jako podstawowej formy zorganizowania społeczeństw i przemiany państw,

w wymiarze dziejów Europy:

5) fundamenty Europy; jedność i różnorodność oraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej,

6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkład w historię, współistnienie i konflikty pomiędzy państwami,

7) przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich,

w wymiarze historii Polski:

8) przemiany form państwa polskiego,

9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiej świadomości narodowej i politycznej,

10) rola Polski w dziejach gospodarki i struktur społecznych Europy,

11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok,

12) wielokulturowość w dziejach Polski, współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła katolickiego

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) trwałe osiągnięcia cywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,

2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie,

3) powstanie i rozwój religii monoteistycznych,

4) kręgi cywilizacji średniowiecznych; Europa a inne cywilizacje,

5) znaczenie chrześcijaństwa w cywilizacjach średniowiecznej Europy,

6) funkcjonowanie władzy i struktura społeczeństw średniowiecznych,

7) powstanie i rozwój Polski w wiekach średnich oraz znaczenie chrześcijaństwa dla powstania i rozwoju państwowości i kultury polskiej,

8) cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do oświecenia,

9) nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartości,

10) przeobrażenia chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku,

11) powstanie nowożytnej państwowości,

12) uwarunkowania potęgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

13) rewolucja przemysłowa i jej następstwa,

14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,

15) przemiany świadomości Europejczyków,

16) procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku,

17) społeczeństwo polskie bez własnego państwa,

18) I i II wojna światowa - geneza, charakter i następstwa konfliktów,

19) systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter,

20) funkcjonowanie demokracji w XX wieku,

21) ewolucja stosunków międzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce,

22) rewolucja techniczna w XX wieku,

23) przemiany w sferze kultury; sobór watykański II i encykliki papieskie,

24) Rzeczpospolita między okresem zniewolenia a niepodległością

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wie, kiedy i gdzie miało miejsce wydarzenie historyczne,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) porządkuje fakty według ich ważności,

4) nazywa zmiany występujące w kolejnych epokach historycznych,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje charakterystyczne cechy epok i okresów historycznych,

7) korzysta z różnorodnych, dostosowanych do potrzeb osób niesłyszących, źródeł wiedzy historycznej - wyszukuje informacje

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej - wyszukuje i interpretuje informacje zgodnie z warsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego (polityką, gospodarką, kulturą) w przeszłości

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między wydarzeniami historycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między zjawiskami i procesami,

2) krytycznie analizuje i ocenia różne interpretacje historii

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne - formy, prawidłowości, instytucje,

2) społeczeństwo polskie - struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo - geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja - zasady, wartości, procedury, instytucje,

6) polityka - ideologie i doktryny polityczne, partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej - konstytucja, organy władzy, samorząd terytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie - formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo - funkcje, źródła, dziedziny, hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie we współczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchy społeczne,

2) wartości społeczne - konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie - dynamika przemian, modernizacja,

4) historyczne i współczesne formy państw,

5) modele ustrojowe państw demokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej - zasady funkcjonowania organów władzy publicznej,

8) zasady tworzenia i egzekwowania prawa,

9) prawa człowieka - generacje, procedury ich ochrony,

10) elementy prawa cywilnego, karnego i administracyjnego,

11) zjednoczona Europa - szansę i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej polityki zagranicznej,

13) wyzwania współczesności - globalizacja, migracje, ochrona środowiska naturalnego, genetyka

14) Unia Europejska - instytucje, zasady działania,

15) stosunki, organizacje i instytucje międzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata - konflikty, terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne,

17) planowanie własnej kariery zawodowej w związku z uwarunkowaniami pojawiającymi się na rynku pracy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,

2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji o życiu społecznym i politycznym,

3) odróżnia informacje o faktach od opinii,

4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życia publicznego w czasie i przestrzeni,

5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń i procesów,

6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne odnoszące się do danego problemu,

8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnego typu pisma

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) dokonuje krytycznej analizy materiałów źródłowych,

2) analizuje stanowiska różnych stron debaty publicznej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne, społeczne,

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko w sprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemów społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz i obywateli z punktu widzenia różnych wartości (np. demokracji, tolerancji),

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiu publicznym (np. przemówienie, głos w dyskusji, petycja, list do redakcji, posła, radnego)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) charakteryzuje dylematy życia zbiorowego we współczesnym świecie,

2) przedstawia propozycje planowania działań zmierzających do rozwiązania problemów społecznych i politycznych,

3) ocenia współczesne wydarzenia z punktu widzenia kultury i etyki życia publicznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne - formy , prawidłowości, instytucje,

2) społeczeństwo polskie - struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo - geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja - zasady, wartości, procedury, instytucje,

6) polityka - ideologie i doktryny polityczne, partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej - konstytucja, organy władzy, samorząd terytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie - formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo - funkcje, źródła, dziedziny, hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie we współczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

14) Unia Europejska - instytucje, zasady działania

15) stosunki, organizacje i instytucje międzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata - konflikty, terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchy społeczne,

2) wartości społeczne - konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie - dynamika przemian, modernizacja,

4) historyczne i współczesne formy państw,

5) modele ustrojowe państw demokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej - zasady funkcjonowania organów władzy publicznej,

8) zasady tworzenia i egzekwowania prawa,

9) prawa człowieka - generacje, procedury ich ochrony,

10) elementy prawa cywilnego, karnego i administracyjnego,

11) zjednoczona Europa - szanse i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej polityki zagranicznej,

13) wyzwania współczesności - globalizacja, migracje, ochrona środowiska naturalnego, genetyka

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,

2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji o życiu społecznym i politycznym,

3) odróżnia informacje o faktach od opinii,

4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życia publicznego w czasie i przestrzeni,

5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń i procesów,

6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej (uwzględnia problemy osób niesłyszących), regionu, kraju i świata,

7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne odnoszące się do danego problemu,

8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnego typu pisma

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) dokonuje krytycznej analizy materiałów źródłowych,

2) analizuje stanowiska różnych stron debaty publicznej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne, społeczne,

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko w sprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemów społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz i obywateli z punktu widzenia różnych wartości (np. demokracji, tolerancji),

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) charakteryzuje dylematy życia zbiorowego we współczesnym świecie,

2) przedstawia propozycje planowania działań zmierzających do rozwiązania problemów społecznych i politycznych z uwzględnieniem potrzeb osób niesłyszących,

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiu publicznym (np. głos w dyskusji, petycja, list do redakcji, posła, radnego)

3) ocenia współczesne wydarzenia z punktu widzenia kultury i etyki życia publicznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) terminy i pojęcia muzyczne określające:

a) elementy muzyki,

b) sposoby porządkowania materiału dźwiękowego (strój, skala, tonalność, metrorytmika, faktura) i jego zapis,

c) elementy dzieła muzycznego i sposoby jego kształtowania,

d) techniki kompozytorskie,

e) funkcje muzyki, gatunki i formy muzyczne,

f) rodzaje obsady wykonawczej,

2) twórczość wybranych kompozytorów,

3) cechy stylu muzycznego:

a) epok historycznych i szkół kompozytorskich,

b) wybranych kompozytorów,

4) chronologię w odniesieniu do:

a) epok, okresów, stylów i kierunków w muzyce,

b) szkół kompozytorskich i ugrupowań artystycznych,

c) postaci kompozytorów i wybitnych wykonawców,

d) dzieł muzycznych oraz gatunków, form i technik kompozytorskich,

e) obsady wykonawczej (instrumenty muzyczne, zespoły)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) twórczość kompozytorów reprezentatywnych dla epoki, stylu, ugrupowania artystycznego,

2) chronologię w odniesieniu do postaci teoretyków

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) przedstawia wiedzę o dziejach muzyki w oparciu o znajomość:

a) dzieł muzycznych,

b) twórczości i biografii wybranych kompozytorów,

2) analizuje (słuchowo, wzrokowo lub słuchowo-wzrokowo) utwory muzyczne z określeniem:

a) technik kompozytorskich,

b) cech gatunków i form muzycznych,

c) cech stylu muzycznego,

3) analizuje teksty literackie o muzyce (teoretyczne, historyczne) z określeniem problemu (przedmiotu) omawianego w tekście

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) przedstawia wiedzę o dziejach muzyki w oparciu o znajomość problemów i procesów historycznych,

2) analizuje utwory muzyczne z określeniem:

a) funkcji i przeobrażeń gatunków i form muzycznych,

b) cech zapisu muzycznego,

3) analizuje teksty literackie o muzyce (teoretyczne, historyczne, krytyczne) z określeniem:

a) problemu (przedmiotu) omawianego w tekście,

b) kontekstu historycznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) określa powiązania, wpływy, różnice i podobieństwa:

a) dzieł, form i gatunków muzycznych,

b) technik kompozytorskich,

2) postrzega związki kultury muzycznej z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz ocenia wybrane zjawiska w historii muzyki:

1) określa powiązania, wpływy, różnice i podobieństwa stylów indywidualnych, lokalnych i historycznych,

2) postrzega związki kultury muzycznej z wydarzeniami politycznymi i społecznymi,

3) prezentuje indywidualny i krytyczny pogląd na muzyczną twórczość i kulturę epok minionych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) epoki, style, kierunki i dzieła sztuki w zakresie sztuk plastycznych oraz ich chronologię:

a) rozróżnia epoki, style i kierunki sztuk plastycznych oraz umieszcza je we właściwym porządku chronologicznym,

b) identyfikuje dzieła sztuki, przyporządkowuje je właściwym autorom oraz wskazuje czas i miejsce, z którymi są związane,

2) podstawowe gatunki, techniki oraz terminy sztuk plastycznych:

a) rozróżnia gatunki sztuki oraz techniki sztuk plastycznych,

b) poprawnie stosuje terminy z zakresu sztuk plastycznych,

3) podstawowe tematy ikonograficzne

jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wyjaśnia związki i różnice między epokami, stylami i kierunkami sztuki,

2) opisuje dzieła sztuki pod względem formy i treści,

3) rozumie powiązania i zależności między zjawiskami artystycznymi, miejscem i czasem ich powstania - dostrzega i określa zależności dzieła sztuki od jego funkcji i środowiska powstania,

4) dokonuje analizy formalnej dzieła sztuki (np. w architekturze: układ przestrzenny, plan, bryła, konstrukcja, dekoracja; w rzeźbie: bryła, kompozycja, faktura; w malarstwie: kompozycja, kolor, światłocień, perspektywa)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) opisuje dzieła sztuki pod względem formy i treści na tle zjawisk artystycznych i prądów epoki,

2) rozumie powiązania i zależności między zjawiskami artystycznymi, miejscem i czasem ich powstania - dostrzega i określa zależności dzieła sztuki od sytuacji społeczno-politycznej, ośrodków kulturotwórczych, centrów religijnych oraz instytucji życia artystycznego,

3) wykazuje różnice i podobieństwa między dziełami sztuki powstałymi w różnych epokach,

4) interpretuje podstawowe tematy i treści dzieła sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

przeprowadza analizę porównawczą dzieł na podstawie podanych przykładów

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) przeprowadza analizę porównawczą dzieł, stylów i kierunków na podstawie podanych lub samodzielnie dobranych przykładów,

2) krytycznie ocenia dzieła lub zjawiska w sztuce pod względem artystycznym oraz uzasadnia swoje zdanie,

3) wartościuje zjawiska artystyczne i dzieła sztuki, uwzględniając treści oraz środki wyrazu, uzasadniając swoje zdanie na podstawie trafnie dobranych przykładów

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) podstawowe terminy i pojęcia z dziedziny teorii i historii tańca, dotyczące:

a) ruchu tanecznego,

b) dzieła tanecznego (jego form i treści),

c) warsztatu tancerza i choreografa,

2) dzieła taneczne charakterystyczne dla poszczególnych epok, twórczość wybitnych choreografów i tancerzy,

3) polskie tańce narodowe w aspekcie artystycznym,

4) polskie tańce regionalne w aspekcie artystycznym i geograficznym (na podstawie wybranych regionów: Kaszub, Kurpiów, Wielkopolski, Łowickiego, Śląska i Podhala),

5) cechy charakterystyczne epok, stylów i kierunków w sztuce tańca

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) terminy i pojęcia z dziedziny teorii, historii i estetyki tańca, dotyczące:

a) technik tańca,

b) dzieła tanecznego (jego tematu, funkcji: widowiskowej, rekreacyjnej, terapeutycznej, integrującej, edukacyjnej),

c) procesu powstawania dzieła tanecznego (technik i konwencji wypowiedzi artystycznej),

d) warsztatu pedagoga tańca,

e) kanonów estetycznych sztuki tańca,

2) strukturę organizacyjną i zasady funkcjonowania teatru jako miejsca działalności artystycznej choreografa i tancerza,

3) dzieła taneczne charakterystyczne dla poszczególnych stylów i kierunków tańca,

4) twórczość wybitnych teoretyków tańca,

5) polskie tańce narodowe w aspekcie społecznym i historycznym,

6) polskie tańce regionalne w aspekcie społecznym i historycznym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ruch taneczny,

2) dzieło taneczne (jego formę i treść),

3) związki tańca z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) techniki tańca,

2) dzieło taneczne (kanony estetyczne, sposoby interpretacji),

3) epoki, style, kierunki, fakty, konwencje, zjawiska artystyczne w dziedzinie sztuki tańca,

4) uwarunkowania społeczne i historyczno-kulturowe sztuki tańca

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dzieła taneczne,

2) osiągnięcia artystyczne wybitnych tancerzy i choreografów,

3) związki zjawisk artystycznych w dziedzinie tańca z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz prezentuje uargumentowany pogląd na kulturę taneczną i twórczość w dziedzinie tańca:

1) porównuje dzieła taneczne, epoki, style, kierunki, osiągnięcia artystyczne tancerzy (sposoby interpretacji), choreografów, pedagogów tańca,

2) krytycznie ocenia dzieła taneczne, epoki, style, kierunki, osiągnięcia artystyczne tancerzy (sposoby interpretacji), choreografów, pedagogów tańca,

3) omawia związki zjawisk artystycznych w dziedzinie tańca z wydarzeniami społeczno-politycznymi,

4) formułuje własne opinie

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) liczby i ich zbiory:

a) co to jest zbiór, suma, iloczyn i różnica zbiorów,

b) podstawowe prawa rachunku zdań,

c) co to jest zbiór liczb rzeczywistych i jego podzbiory, liczby naturalne (liczby pierwsze), liczby całkowite, wymierne i niewymierne, rozwinięcie dziesiętne liczby rzeczywistej,

d) prawa dotyczące działań arytmetycznych na liczbach rzeczywistych,

e) definicję potęgi o wykładniku wymiernym oraz prawa działań na potęgach o wykładniku wymiernym,

f) co to jest oś liczbowa i co to jest układ współrzędnych na płaszczyźnie,

g) definicję przedziału liczbowego na osi oraz definicję sumy, iloczynu i różnicy przedziałów,

h) definicję wartości bezwzględnej liczby rzeczywistej i jej interpretację geometryczną,

i) pojęcie błędu przybliżenia oraz zasady szacowania wartości liczbowych,

j) co to jest procent i jak wykonuje się obliczenia procentowe

1) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) zasadę indukcji matematycznej,

b) metody rozwiązywania i interpretację geometryczną równań i nierówności z wartością bezwzględną,

c) prawa działań na potęgach o wykładniku rzeczywistym

2) funkcje i ich własności:

a) definicję funkcji oraz definicję wykresu funkcji liczbowej,

b) pojęcia: dziedzina funkcji, miejsce zerowe, zbiór wartości, wartość najmniejsza i największa funkcji w danym przedziale, monotoniczność funkcji,

c) jak wykonać przesunięcia wykresu funkcji wzdłuż osi x oraz osi y

2) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) definicję i własności funkcji równowartościowej,

b) definicję i własności funkcji parzystej, nieparzystej i okresowej,

c) definicję przekształcenia wykresu funkcji przez zamianę skali i przez symetrię względem osi

3) wielomiany i funkcje wymierne:

a) definicję i własności funkcji liniowej,

b) definicję i własności funkcji kwadratowej, jej wykres i miejsca zerowe,

c) definicję wielomianu i prawa dotyczące działań na wielomianach: dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie,

d) sposoby rozkładu wielomianu na czynniki,

e) twierdzenie Bézouta,

f) definicję funkcji homograficznej i jej własności,

g) zasady wykonywania działań na wyrażeniach wymiernych,

h) sposoby rozwiązywania równań wielomianowych oraz równań i nierówności z funkcją homograficzną

3) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) wzory Viète'a,

b) sposoby rozwiązywania równań i nierówności kwadratowych z parametrem,

c) definicję funkcji wymiernej oraz metody rozwiązywania równań i nierówności wymiernych,

d) co to jest dwumian Newtona

4) funkcję wykładniczą i logarytmiczną:

a) definicje, własności i wykresy funkcji logarytmicznej i wykładniczej,

b) metody rozwiązywania równań i nierówności wykładniczych i logarytmicznych

4) funkcje trygonometryczne:

a) definicje funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym,

b) pojęcie miary łukowej kąta oraz definicje, własności i wykresy funkcji trygonometrycznych dowolnego kąta,

c) co to są tożsamości trygonometryczne

5) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) wzory redukcyjne,

b) sposoby rozwiązywania równań trygonometrycznych

5) ciągi liczbowe:

a) definicję ciągu liczbowego,

b) definicję ciągu arytmetycznego i geometrycznego, wzór na n-ty wyraz, wzór na sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego i geometrycznego,

c) co to jest procent składany, oprocentowanie lokat i kredytów

6) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) przykłady ciągów zdefiniowanych rekurencyjnie,

b) definicję granicy ciągu liczbowego oraz sposoby obliczania granic ciągów,

c) pojęcie sumy szeregu geometrycznego

7) ciągłość i pochodną funkcji:

a) pojęcie funkcji ciągłej,

b) pojęcie pochodnej, jej interpretację geometryczną i fizyczną,

c) wzory do obliczania pochodnych wielomianów i funkcji wymiernych,

d) związek pochodnej z istnieniem ekstremum i z monotonicznością funkcji

6) planimetrię:

a) własności czworokątów wypukłych, twierdzenie o okręgu wpisanym w czworokąt i okręgu opisanym na czworokącie,

b) związki miarowe w figurach płaskich z zastosowaniem trygonometrii,

c) pojęcie osi symetrii i środka symetrii figury,

d) twierdzenie Talesa i jego związek z podobieństwem,

e) cechy podobieństwa trójkątów

8) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) twierdzenie sinusów i cosinusów,

b) pojęcia: symetria osiowa, przesunięcie, obrót, symetria środkowa oraz własności tych przekształceń,

c) definicję wektora, sumy wektorów i iloczynu wektora przez liczbę,

d) definicję i własności jednokładności

7) geometrię analityczną:

a) różne typy równania prostej na płaszczyźnie oraz opis półpłaszczyzny za pomocą nierówności,

b) pojęcie odległości na płaszczyźnie kartezjańskiej

9) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) równanie okręgu i nierówność opisującą koło,

b) wzajemne położenie prostej i okręgu oraz pary okręgów na płaszczyźnie

8) stereometrię:

a) rozróżnia: graniastosłupy, ostrosłupy, walce, stożki i kule,

b) pojęcie kąta nachylenia prostej do płaszczyzny i kąta dwuściennego,

c) związki miarowe w bryłach z zastosowaniem trygonometrii

10) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) co to są przekroje płaskie graniastosłupów i ostrosłupów,

b) pojęcie wielościanu foremnego

9) rachunek prawdopodobieństwa:

a) pojęcia kombinatoryczne: permutacje, kombinacje, wariacje z powtórzeniami i bez powtórzeń,

b) pojęcie prawdopodobieństwa i jego własności,

c) elementy statystyki opisowej: średnia arytmetyczna, średnia ważona, mediana, wariancja i odchylenie standardowe (liczone z próby)

11) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) pojęcie prawdopodobieństwa warunkowego oraz twierdzenie o prawdopodobieństwie całkowitym,

b) co to są zdarzenia niezależne,

c) schemat Bernoulliego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) umie poprawnie interpretować tekst matematyczny:

a) stosuje podaną definicję, twierdzenie lub wzór do rozwiązania problemu matematycznego,

b) stosuje przedstawiony algorytm do rozwiązania problemu praktycznego lub teoretycznego

1) jak na poziomie podstawowym

2) posiada wiedzę i sprawność w zakresie rozwiązywania zadań matematycznych:

a) posługuje się znaną definicją lub twierdzeniem,

b) odczytuje informacje ilościowe oraz jakościowe z tabel, diagramów i wykresów,

c) posługuje się odpowiednimi miarami oraz przybliżeniami dziesiętnymi liczb rzeczywistych, stosuje zapis funkcyjny

2) jak na poziomie podstawowym oraz zapisuje proste zależności i formułuje wnioski wynikające z podanych zapisów matematycznych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) analizuje sytuacje problemowe:

a) podaje opis matematyczny danej sytuacji (także praktycznej) w postaci wyrażenia algebraicznego, funkcji, równania, nierówności, przekształcenia geometrycznego i wykorzystuje go do rozwiązania problemu,

b) dobiera odpowiedni algorytm do wskazanej sytuacji problemowej i ocenia przydatność otrzymanych wyników,

c) przetwarza informacje przedstawione w postaci wyrażenia algebraicznego, równania, wzoru, wykresu funkcji lub opisu słownego w inną postać ułatwiającą rozwiązanie problemu,

d) stosuje definicje i twierdzenia do rozwiązywania problemów

1) jak na poziomie podstawowym oraz interpretuje jakościowo informacje przedstawione w formie tabel, diagramów, wykresów, ustala zależności między nimi i wykorzystuje je do analizy sytuacji problemowych i rozwiązywania problemów

2) potrafi argumentować i prowadzić rozumowanie typu matematycznego:

a) interpretuje treść zadania, zapisuje warunki i zależności między obiektami matematycznymi, analizuje i interpretuje otrzymane wyniki,

b) formułuje i uzasadnia wnioski oraz opisuje je w sposób czytelny i poprawny językowo

2) jak na poziomie podstawowym oraz przeprowadza dowód twierdzenia

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1. posługuje się pojęciami i wielkościami fizycznymi do opisywania zjawisk związanych z:

1) ruchem, jego powszechnością i względnością:

a) ruchem i jego względnością,

b) maksymalną szybkością przekazu informacji,

c) efektami relatywistycznymi

1) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z ruchem i siłami:

a) matematycznym opisem ruchu,

b) przyczynami zmian ruchu, oporami ruchu,

c) energią mechaniczną i zasadami zachowania w mechanice,

d) ruchem postępowym i obrotowym

2) oddziaływaniami w przyrodzie:

a) podstawowymi rodzajami oddziaływań w przyrodzie,

b) polami sił i ich wpływem na charakter ruchu

2) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z polowym opisem oddziaływań:

a) polem grawitacyjnym i ruchem mas w polu grawitacyjnym,

b) polem elektrycznym i ruchem cząstek w polu elektrycznym,

c) polem magnetycznym i ruchem cząstek w polu magnetycznym

3) makroskopowymi właściwościami materii a jej budową mikroskopową:

a) oscylatorem harmonicznym i przykładami występowania ruchu drgającego w przyrodzie,

b) związkami między mikroskopowymi i makroskopowymi właściwościami ciał oraz ich wpływem na właściwości mechaniczne, elektryczne, magnetyczne, optyczne i przewodnictwo elektryczne

3) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z fizycznymi podstawami mikroelektroniki i telekomunikacji:

a) modelami przewodnictwa, własnościami przewodników, dielektryków i półprzewodników, diodą, tranzystorem,

b) właściwościami magnetycznymi materii,

c) analogowym i cyfrowym zapisem sygnałów

4) obwodami prądu stałego:

a) przemianami energii w obwodach prądu stałego,

b) źródłami napięcia

5) polem elektromagnetycznym:

a) indukcją elektromagnetyczną,

b) elektrycznymi obwodami drgającymi, obwodami LC,

c) falami elektromagnetycznymi i ich właściwościami

4) porządkiem i chaosem w przyrodzie:

a) procesami termodynamicznymi, ich przyczynami i skutkami oraz zastosowaniami,

b) drugą zasadą termodynamiki, odwracalnością procesów termodynamicznych,

c) konwekcją, przewodnictwem cieplnym

6) jak na poziomie podstawowym oraz związanych ze zjawiskami termodynamicznymi:

a) zasadami termodynamiki, ich statystyczną interpretacją oraz przykładami zastosowań,

b) opisem przemian gazowych i przejściami fazowymi

7) zjawiskami hydrostatycznymi i aerostatycznymi oraz ich zastosowaniem

5) światłem i jego rolą w przyrodzie:

a) widmem fal elektromagnetycznych, światłem jako falą,

b) odbiciem i załamaniem światła, rozszczepieniem światła białego, barwą światła,

c) szybkością światła,

d) dyfrakcją, interferencją i polaryzacją światła,

e) kwantowym modelem światła, zjawiskiem fotoelektrycznym i jego zastosowaniem,

f) budową atomu i wynikającą z niej analizą widmową,

g) laserami i ich zastosowaniem

6) energią, jej przemianami i transportem:

a) równoważnością masy i energii,

b) rozszczepieniem jądra atomowego i jego zastosowaniem,

c) rodzajami promieniowania jądrowego i jego zastosowaniami

7) budową i ewolucją Wszechświata:

a) modelami kosmologicznymi i ich obserwacyjnymi podstawami,

b) galaktykami i ich układami,

c) ewolucją gwiazd

8) jednością mikro- i makroświata:

a) falami materii,

b) dualizmem korpuskularno-falowym materii,

c) zasadą nieoznaczoności,

d) pomiarami w fizyce

9) narzędziami współczesnej fizyki i ich rolą w badaniu mikro- i makroświata:

a) metodami badawczymi współczesnych fizyków,

b) obserwatoriami astronomicznymi

2. na podstawie znanych zależności i praw wyjaśnia przebieg zjawisk oraz wyjaśnia zasadę działania urządzeń technicznych

2. jak na poziomie podstawowym oraz przewiduje przebieg zjawisk

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce fizycznej lub astronomicznej,

b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) uzupełnia brakujące elementy (schematu, rysunku, wykresu, tabeli), łącząc posiadane i podane informacje

2) jak na poziomie podstawowym

3) selekcjonuje i ocenia informacje

3) jak na poziomie podstawowym

4) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) formułuje opis zjawiska lub procesu fizycznego, rysuje schemat układu doświadczalnego lub schemat modelujący zjawisko,

b) rysuje wykres zależności dwóch wielkości fizycznych (dobiera odpowiednio osie współrzędnych, skalę wielkości i jednostki, zaznacza punkty, wykreśla krzywą),

c) oblicza wielkości fizyczne z wykorzystaniem znanych zależności fizycznych

4) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) zaznacza niepewności pomiarowe,

b) oblicza i szacuje wielkości fizyczne z wykorzystaniem znanych zależności fizycznych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) interpretuje informacje przedstawione w formie tekstu, tabeli, wykresu, schematu

jak na poziomie podstawowym oraz formułuje i uzasadnia opinie i wnioski

2) stosuje pojęcia i prawa fizyczne do rozwiązywania problemów praktycznych

3) buduje proste modele fizyczne i matematyczne do opisu zjawisk

4) planuje proste doświadczenia i analizuje opisane wyniki doświadczeń

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) zna i rozumie prawa, pojęcia i zjawiska chemiczne, posługuje się terminologią i symboliką chemiczną związaną z:

a) budową atomu, izotopami i promieniotwórczością naturalną,

b) wiązaniami chemicznymi,

c) molem substancji chemicznej,

d) pierwiastkami i związkami chemicznymi,

e) typami reakcji chemicznych,

f) roztworami wodnymi i ich stężeniem,

g) dysocjacją jonową i reakcjami zobojętniania i strącania osadów,

h) reakcjami utleniania i redukcji,

i) węglowodorami i ich pochodnymi

1) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) budową atomu w jakościowym ujęciu mechaniki kwantowej, izotopami i promieniotwórczością sztuczną,

b) szybkością reakcji chemicznych, katalizą,

c) układami koloidalnymi,

d) elektrolitami, dysocjacją jonową oraz reakcjami zachodzącymi w roztworach wodnych,

e) ogniwami galwanicznymi i elektrolizą,

f) szeregiem homologicznym,

g) izomerią związków organicznych

2) opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i związków chemicznych oraz ich zastosowania:

a) właściwości fizyczne i chemiczne metali i niemetali (sodu, potasu, magnezu, wapnia, glinu, cynku, żelaza, miedzi, wodoru, tlenu, azotu, chloru, bromu, węgla, krzemu, fosforu, siarki),

b) właściwości fizyczne i chemiczne tlenków wymienionych w lit. a metali i niemetali, wodorków niemetali (tlenu, azotu, chloru, bromu, siarki), najważniejszych zasad, kwasów i soli, węglowodorów i ich pochodnych,

c) zastosowania poznanych substancji chemicznych i zagrożenia powodowane niewłaściwym ich wykorzystaniem

2) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) właściwości fizyczne i chemiczne metali (chromu, manganu, srebra),

b) właściwości fizyczne i chemiczne tlenków wymienionych w lit. a metali, wodorków, wodorotlenków, kwasów i soli, węglowodorów i ich pochodnych

3) przedstawia i wyjaśnia zjawiska i procesy chemiczne:

a) zapisuje równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej,

b) interpretuje jakościowo i ilościowo równania reakcji chemicznych,

c) opisuje efekty energetyczne przemian,

d) określa czynniki wpływające na przebieg reakcji chemicznych

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce chemicznej,

b) tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) uzupełnia brakujące informacje na podstawie analizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku i tekstu

2) jak na poziomie podstawowym

3) selekcjonuje, porównuje informacje

3) jak na poziomie podstawowym

4) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) konstruuje schematy, rysunki, tabele, wykresy,

b) formułuje opisy przedstawionych zjawisk lub procesów

4) jak na poziomie podstawowym

5) wykonuje obliczenia chemiczne:

a) z zastosowaniem pojęcia mola i objętości molowej,

b) stechiometryczne,

c) związane ze stężeniem procentowym i stężeniem molowym roztworu

5) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) związane z izotopami i przemianami promieniotwórczymi,

b) z zastosowaniem warunków standardowych i warunków normalnych,

c) związane z rozpuszczalnością, przeliczaniem stężeń,

d) związane z SEM ogniwa oraz z zastosowaniem praw elektrolizy,

e) związane ze stałą równowagi, stałą i stopniem dysocjacji, prawem rozcieńczeń Ostwalda, pH roztworu,

f) związane z szybkością reakcji chemicznej,

g) związane z efektami energetycznymi przemian

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe w zakresie: podobieństw i różnic we właściwościach pierwiastków, zależności między budową substancji a jej właściwościami oraz przemian chemicznych

1) jak na poziomie podstawowym

2) planuje typowe eksperymenty i przewiduje obserwacje

2) planuje eksperymenty i przewiduje obserwacje

3) interpretuje informacje oraz formułuje wnioski

3) interpretuje informacje oraz formułuje wnioski i uzasadnia opinie

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka:

a) opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zależności pomiędzy poszczególnymi strukturami,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur

1) jak na poziomie podstawowym oraz opisuje budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów:

a) opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elementy jego budowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zależności pomiędzy strukturami należącymi do różnych poziomów organizacji życia,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur lub obiektów biologicznych

2) przedstawia związki między strukturą i funkcją w organizmie człowieka:

a) określa cechy budowy człowieka, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje w organizmie człowieka

2) jak na poziomie podstawowym oraz przedstawia związki pomiędzy strukturą i funkcją na różnych poziomach organizacji życia:

a) określa cechy budowy, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje

3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizmem i środowiskiem:

a) analizuje wpływ człowieka na środowisko,

b) opisuje elementy środowiska i wyjaśnia relacje pomiędzy nimi,

c) określa wpływ czynników środowiska na stan zdrowia i czynności życiowe człowieka

3) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) charakteryzuje środowiska życia organizmów,

b) określa związek między środowiskiem życia a budową i czynnościami życiowymi organizmów,

c) wyjaśnia podobieństwa i różnice w przystosowaniach organizmów do różnych środowisk

4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne:

a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych na ilustracji,

b) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące w organizmie człowieka lub środowisku, określa ich znaczenie,

c) opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczenia cech wynikające z nich konsekwencje dla człowieka

4) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące na różnych poziomach organizacji życia, określa ich znaczenie,

b) opisuje i wyjaśnia zjawiska: zmienności, dziedziczenia i ewolucji oraz relacje między nim

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce biologicznej,

b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) selekcjonuje, porównuje informacje:

a) porządkuje informacje według wskazanego kryterium,

b) określa podobieństwa i różnice,

c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porównywania

2) jak na poziomie podstawowym

3) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek,

b) redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) planuje działania na rzecz własnego zdrowia i ochrony środowiska:

a) określa obiekt (przedmiot), zakres, cel działania,

b) opisuje możliwy do realizacji sposób działania, dobiera odpowiednie metody i środki, przewiduje skutki,

c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje), które mogą udzielić wsparcia,

d) planuje przebieg obserwacji

1) jak na poziomie podstawowym oraz planuje działania, eksperymenty i obserwacje - formułuje problem badawczy, stawia hipotezę, dobiera obiekt i metodę, planuje przebieg obserwacji lub eksperymentu

2) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy prezentowanymi faktami:

a) objaśnia i komentuje informacje, określa tendencje zmian, wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe,

b) odnosi się krytycznie do tekstu lub danych, np. oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójności, błędy logiczne, niewłaściwą metodykę,

c) wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka

2) jak na poziomie podstawowym oraz wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów

3) formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadnia opinie na podstawie analizy informacji:

a) dobiera racjonalne argumenty,

b) konstruuje samodzielną wypowiedź poprawną pod względem logicznym i merytorycznym

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi - zjawiska, procesy, wzajemne zależności, zmienność środowiska w czasie i przestrzeni, równowaga ekologiczna,

2) funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz wzajemne zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka,

3) typy gospodarowania w środowisku i ich następstwa,

4) przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi,

5) problemy demograficzne społeczeństw,

6) współczesne migracje ludności,

7) procesy przekształcania sieci osadniczej,

8) przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne świata, takie jak: modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja,

9) konflikty zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne; procesy przechodzenia od izolacji do integracji; zagadnienia współpracy między społecznościami; procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzględnieniem roli Polski),

10) możliwości rozwoju turystyki i rekreacji wynikające z uwarunkowań przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i kulturowych

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) metody badań geograficznych,

2) system przyrodniczy Ziemi,

3) system społeczno-gospodarczy świata:

a) ludność,

b) gospodarcza działalność człowieka i współczesne tendencje gospodarki światowej,

c) rozwój społeczno-gospodarczy,

d) wybrane zagadnienia geografii politycznej (w tym elektoralnej),

4) relacje człowiek a środowisko:

a) zmiany tych relacji na różnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zmiany poglądów na temat tych relacji,

b) globalne i regionalne problemy środowiskowe, przykłady międzynarodowej i regionalnej współpracy w ich rozwiązywaniu,

c) geograficzne uwarunkowania stanu zdrowotnego ludności na wybranych przykładach

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje, selekcjonuje, porównuje, interpretuje, grupuje informacje według określonych kryteriów,

2) wskazuje możliwości zastosowania informacji geograficznych w celu rozwiązywania zadań praktycznych,

3) przedstawia zjawiska, procesy i zależności na przykładzie wskazanego obszaru, korzystając z podanych źródeł informacji geograficznych

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) pozyskuje informacje geograficzne:

a) planuje tok postępowania określającego sposób pozyskania informacji,

b) ocenia wiarygodność i przydatność informacji z różnych źródeł,

c) klasyfikuje informacje,

d) prognozuje na podstawie informacji,

e) abstrahuje w oparciu o informacje,

f) przetwarza informacje,

2) uogólnia treści geograficzne,

3) określa relacje między sferami Ziemi, ich zależności od czynników zewnętrznych i wewnętrznych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) przedstawia na wybranych przykładach przestrzenne powiązania i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka,

2) charakteryzuje na przykładach wybranych obszarów problemy istniejące w środowisku geograficznym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym w różnych skalach w znanych sytuacjach

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) formułuje wnioski dotyczące powiązań i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka w skalach od lokalnej do globalnej,

2) ocenia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy międzynarodowej