Rozdział 1

Przepisy ogólne

§ 1. Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) „audyt" - systematyczną, niezależną kontrolę procedur i dokumentacji badania klinicznego prowadzoną przez sponsora, jako element systemu zapewnienia jakości, w celu ustalenia, czy badanie jest lub było prowadzone zgodnie z protokołem badania klinicznego, a dane uzyskane w związku z badaniem są lub były zbierane, analizowane i raportowane zgodnie z protokołem i standardowymi procedurami postępowania;

2) „badanie wieloośrodkowe" - badanie kliniczne, prowadzone w oparciu o jeden protokół, które odbywa się w kilku różnych ośrodkach badawczych, stąd też prowadzone jest przez więcej niż jednego badacza;

3) „ciężkie niepożądane zdarzenie natury medycznej" - każde zdarzenie niepożądane występujące u uczestnika badania, które powoduje zgon, zagrożenie życia, konieczność hospitalizacji lub jej przedłużenie, trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu lub wadę wrodzoną lub uszkodzenie okołoporodowe lub które w ocenie lekarza zostanie uznane za ważne z medycznego punktu widzenia;

4) „dokumenty źródłowe" - oryginalne dokumenty, dane i zapisy (np. historia choroby, wyciąg z dokumentacji zbiorczej wewnętrznej szpitala, dokumentacja wynikająca z protokołu badania klinicznego, wyniki badań laboratoryjnych, karty zleceń lekarskich, wydruki wyników badań z automatycznych urządzeń medycznych lub ich kopie po sprawdzeniu i poświadczeniu ich zgodności - mające związek z prowadzonym badaniem klinicznym;

5) „karta obserwacji klinicznej (CRF)" - dokument w wersji drukowanej lub elektronicznej służący do zapisu wymaganych przez protokół informacji dotyczących uczestnika badania celem ich raportowania sponsorowi;

6) „koordynator badania" - badacza lub osobę odpowiedzialną za koordynację działań badaczy z innych ośrodków badawczych, biorących udział w badaniu wieloośrodkowym;

7) „monitorowanie" - czynności prowadzone na zlecenie sponsora polegające na ocenie postępu badania klinicznego i zapewnieniu zgodności sposobu jego prowadzenia w szczególności z protokołem, standardowymi procedurami postępowania, Dobrą Praktyką Kliniczną;

8) „organizacja prowadząca badanie kliniczne na zlecenie (CRO)" - osobę lub instytucję (o charakterze akademickim, komercyjnym lub innym), której sponsor na zasadzie umowy zleca wykonanie określonych zadań, związanych z badaniem klinicznym;

9) „podstawowa dokumentacja badania klinicznego" - dokumenty badania, na których podstawie można odtworzyć sposób prowadzenia badania klinicznego, a także ocenić jakość uzyskanych danych;

10) „produkt badany" - wykorzystywany w badaniu klinicznym przyszły produkt leczniczy, produkt leczniczy bądź też farmaceutyczna postać placebo, która stanowi punkt odniesienia dla oceny przyszłego produktu leczniczego lub produktu leczniczego;

11) „sponsor" - osobę, przedsiębiorstwo, organizację lub instytucję odpowiedzialną za rozpoczęcie, zarządzanie lub finansowanie badania klinicznego;

12) „standardowe procedury postępowania (SOP)" - szczegółowe, pisemne instrukcje, opracowane przez sponsora w celu ujednolicenia sposobu wykonywania określonych czynności związanych z badaniem klinicznym;

13) „uczestnik badania" - osobę (pacjenta lub zdrowego ochotnika) poddającą się badaniu klinicznemu;

14) „ustawa" - ustawę z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne;

15) „współbadacz" - osobę należącą do zespołu prowadzącego badanie kliniczne, nadzorowaną przez badacza i wyznaczoną przez niego do wykonywania czynności istotnych z punktu widzenia prowadzonego badania lub podejmowania istotnych, związanych z badaniem decyzji;

16) „wsteczna weryfikacja zmian danych" - sposób prowadzenia dokumentacji badania klinicznego umożliwiający wsteczne odtworzenie przebiegu badania i wszelkich związanych z nim zdarzeń i decyzji;

Rozdział 2

Obowiązki badacza

§ 3. 1. Za przeprowadzanie badania klinicznego w danej jednostce odpowiada badacz, którym jest lekarz medycyny, a w przypadku gdy badanie dotyczy badania nad produktami stomatologicznymi - lekarz stomatolog, posiadający odpowiednio wysokie kwalifikacje.

2. W przypadku gdy badanie przeprowadza zespół, badaczem jest jeden z członków zespołu spełniający warunki, o których mowa w ust. 1.

Rozdział 3

Obowiązki sponsora

§ 10. 1. Sponsor odpowiada za właściwe zorganizowanie i kierowanie badaniem klinicznym, a w szczególności:

1) dokonuje wyboru badacza i ośrodka badawczego;

2) w przypadku badania wieloośrodkowego, jeżeli uzna za celowe, podejmuje decyzję o wyborze koordynatora badania lub utworzeniu komitetu koordynującego;

3) dostarcza badaczowi i ośrodkowi badawczemu protokół i aktualną broszurę badacza przed zawarciem z nim pisemnej umowy, o której mowa w § 12 ust. 1;

4) przed rozpoczęciem badania dostarcza badaczowi dokumentację wymaganą przez komisję bioetyczną, a także przedstawia wymaganą dokumentację, w celu oceny merytorycznej badania klinicznego oraz uzyskania wpisu badania klinicznego do Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych;

5) w przypadku podjęcia decyzji o przerwaniu badania klinicznego informuje niezwłocznie badaczy, ośrodki badawcze, komisje bioetyczne i Urząd.

2. Sponsor na każdym etapie badania przeprowadza kontrolę jakości zgodnie z standardowymi procedurami postępowania tak, aby prowadzenie badania oraz pozyskiwanie, dokumentowanie, raportowanie i analizowanie danych odbywało się zgodnie z protokołem badania klinicznego.

3. Sponsor zapewnia monitorowanie we wszystkich ośrodkach badawczych w trakcie i po zakończeniu badania klinicznego, uwzględniając w szczególności, czy:

1) chronione są prawa i dobro uczestników badania;

2) zbierane dane są dokładne, kompletne i możliwe do weryfikacji na podstawie dokumentów źródłowych;

3) badanie jest lub było prowadzone zgodnie z protokołem badania klinicznego, zaakceptowanymi zmianami do protokołu oraz z przepisami rozporządzenia.

4. W celu wykonania czynności wymienionych w ust. 3, sponsor dokonuje wyboru osób monitorujących badanie kliniczne, uwzględniając ich kwalifikacje.

5. Po wykonaniu czynności, o których mowa w ust. 3, osoba monitorująca badanie kliniczne sporządza pisemny raport, zawierający w szczególności:

1) datę wizyty, identyfikację ośrodka badawczego, nazwisko osoby monitorującej i nazwisko badacza lub innych osób, z którymi się kontaktowano;

2) streszczenie obejmujące zakres wykonanej pracy oraz stwierdzenia osoby monitorującej dotyczące zauważonych błędów, odchyleń i niedociągnięć, wnioski i opis działań podjętych, planowanych lub zalecanych dla zapewnienia prowadzenia badania klinicznego w zgodności z protokołem;

3) wnioski z przeprowadzonej wizyty wraz z propozycją podjęcia dalszych działań.

6. Raport, o którym mowa w ust. 5, osoba monitorująca przygotowuje i przedkłada sponsorowi po każdej związanej z badaniem klinicznym wizycie lub kontakcie z ośrodkiem badawczym.

7. Sponsor może przeprowadzić niezależny i nie-związany z rutynowym monitorowaniem czy inną kontrolą jakości audyt.

8. W celu przeprowadzenia audytu sponsor dokonuje wyboru wykwalifikowanych audytorów, niezależnych i niezwiązanych bezpośrednio z prowadzeniem badań klinicznych.

9. W uzasadnionych przypadkach, na wniosek Prezesa Urzędu, sponsor dostarcza świadectwo audytu.

10. Sponsor odpowiada za zapewnienie udziału w organizacji i przeprowadzeniu badania klinicznego wykwalifikowanych osób, a w szczególności:

1) konsultantów medycznych kompetentnych we wszystkich medycznych zagadnieniach związanych z badaniem klinicznym;

2) osób nadzorujących planowanie i przebieg badania klinicznego.

11. Sponsor na żądanie osób upoważnionych do inspekcji badań klinicznych ma obowiązek umożliwić zarówno monitorowanie, jak i audyt badania przez osoby upoważnione, przedstawić im dokumentację związaną z prowadzonym badaniem i udzielać wyjaśnień dotyczących prowadzonego badania.

12. Sponsor powiadamia komisję bioetyczną i Urząd o przerwaniu współpracy z badaczem z powodu poważnych lub powtarzających się uchybień ze strony badacza.

13. Dla właściwego prowadzenia dokumentacji badania klinicznego sponsor zobowiązany jest do:

1) uzyskania pisemnej zgody badacza na bezpośredni dostęp do dokumentów źródłowych, na wniosek komisji bioetycznej;

2) sprawdzenia uzyskania świadomej zgody pacjenta na bezpośredni dostęp do dokumentów źródłowych, na wniosek komisji bioetycznej;

3) przechowywania podstawowej dokumentacji badania klinicznego, o której mowa w załączniku do rozporządzenia, w czasie kiedy zgłoszony wniosek o dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego jest w trakcie rozpatrywania w jakimkolwiek państwie na świecie i co najmniej przez 2 lata od uzyskania ostatniego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w którymkolwiek państwie w Europie lub przynajmniej dwa lata od oficjalnego wstrzymania wszelkich badań klinicznych z danym produktem leczniczym lub przyszłym produktem leczniczym;

4) poinformowania badaczy o ustaniu konieczności przechowywania przez niego dokumentacji badania klinicznego.

14. Jeżeli do przetwarzania danych uzyskanych w związku z badaniem klinicznym wykorzystywane są metody oparte o systemy informatyczne, sponsor zapewnia:

1) pisemną instrukcję stosowania informatycznego systemu przechowywania danych;

2) udokumentowanie, że informatyczne systemy przechowywania danych zostały wprowadzone po dokonaniu oceny bezpieczeństwa i funkcjonalności;

3) dostęp do informatycznego systemu przechowywania danych i zmiany danych w taki sposób, aby możliwa była wsteczna weryfikacja zmiany danych;

4) listę osób upoważnionych do wprowadzania zmian w bazie danych oraz uniemożliwia dostęp do danych osobom nieupoważnionym;

5) system tworzenia zapasowych kopii zgromadzonych danych;

6) kodowanie danych w czasie ich wprowadzania i przetwarzania w badaniach klinicznych prowadzonych metodą ślepej próby.

15. W przypadku gdy zgromadzone dane ulegną przetworzeniu, sponsor zapewnia możliwość porównania danych przetworzonych z danymi oryginalnymi.

16. Sponsor zapewnia, że przetwarzanie danych osobowych uzyskanych w związku z badaniem klinicznym odbywać się będzie zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 i Nr 153, poz. 1271).

17. W przypadku podjęcia przez sponsora decyzji o przerwaniu badania klinicznego o decyzji tej informuje on niezwłocznie badacza, ośrodki badawcze, komisje bioetyczne i Urząd.

18. Sponsor sporządza raport o zakończeniu albo przerwaniu badania klinicznego i dostarcza go wszystkim badaczom, ośrodkom badawczym, komisjom bioetycznym i Urzędowi.

19. Sponsor jest zobowiązany do:

1) określenia warunków przechowywania produktu badanego;

2) opakowania produktu badanego, w sposób zapobiegający jego zanieczyszczeniu lub pogorszeniu jego właściwości w czasie transportu i przechowywania;

3) dostarczenia badaczowi standardowych procedur postępowania;

4) prowadzenia szczegółowej dokumentacji dotyczącej transportu, odbioru, przekazania, zwrotu i zniszczenia produktu badanego;

5) zapewnienia systemu usuwania i niszczenia niewykorzystanych partii produktu badanego w sposób udokumentowany;

6) zapewnienia warunków koniecznych dla zachowania przez produkt badany wszelkich swoich właściwości przez cały okres ważności.

20. Sponsor zapewnia prowadzenie badania klinicznego w oparciu o dane na temat bezpieczeństwa i skuteczności produktu badanego, usprawiedliwiające stosowanie go u danej populacji ludzi, z zachowaniem planowanej drogi podawania, określonego dawkowania i okresu leczenia.

21. Sponsor dokonuje bieżącej oceny bezpieczeństwa produktu badanego, a w szczególności:

1) niezwłocznie powiadamia badaczy, komisje bioetyczne i Urząd o nowych informacjach, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo uczestników badania, przebieg badania lub zmianę opinii komisji bioetycznej lub konieczność uzyskania stosownych zmian w Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych;

2) uaktualnia broszurę badacza co najmniej raz w roku;

3) zgłasza do komisji bioetycznych i Urzędu informacje o wszystkich ciężkich niepożądanych działaniach produktu leczniczego lub przyszłego produktu leczniczego, które są jednocześnie niespodziewanymi niepożądanymi działaniami produktu leczniczego lub przyszłego produktu leczniczego w terminie 15 dni od daty ich powzięcia;

4) sporządza i przekazuje komisjom bioetycznym oraz Urzędowi;

a) sprawozdanie z postępu badania klinicznego - raz w roku w przypadku badań trwających dłużej niż 1 rok,

b) raport końcowy - sporządzony po zakończeniu badania klinicznego.

22. Sponsor zapewnia odszkodowanie za szkody poniesione przez uczestników badania klinicznego w wyniku prowadzonego badania.

Rozdział 4

Umowy dotyczące prowadzenia badań klinicznych

§ 12. 1. Sponsor zawiera z badaczem i z ośrodkiem badawczym umowy na piśmie dotyczące prowadzenia badania klinicznego.

2. Umowa dotycząca prowadzenia badania zawarta między sponsorem a badaczem zobowiązuje strony w szczególności do:

1) przestrzegania protokołu badania klinicznego;

2) przestrzegania zasad zbierania i raportowania danych;

3) umożliwienia bezpośredniego dostępu do dokumentów źródłowych przedstawicielom sponsora, osobom prowadzącym audyt lub inspekcję badań klinicznych;

4) przechowywania przez badacza wszystkich istotnych, związanych z badaniem dokumentów, do chwili powiadomienia przez sponsora o ustaniu takiej konieczności;

5) zachowania poufności danych osobowych uczestników badania klinicznego uzyskanych w związku z prowadzeniem tego badania.

3. Wszelkie zobowiązania finansowe dotyczące badania klinicznego określają umowy zawarte między badaczem, ośrodkiem badawczym, sponsorem.

4. Sponsor na podstawie umowy zawartej z odpowiednim podmiotem może przekazać niektóre lub wszystkie swoje obowiązki i zadania, określone w rozporządzeniu, temu podmiotowi, w tym organizacjom prowadzącym badania kliniczne na zlecenie; zawarcie takiej umowy nie zwalnia sponsora z odpowiedzialności związanej z prowadzeniem badania klinicznego.

5. Do umów, o których mowa w ust. 1, 3 i 4, w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu, mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.

Rozdział 5

Protokół badania klinicznego

§ 13. 1. Protokół badania klinicznego zawiera następujące dane:

1) tytuł badania klinicznego, datę sporządzenia protokołu oraz jego numer; wszelkie zmiany protokołu muszą być opatrzone kolejnym numerem i datą ich wprowadzenia;

2) nazwę i adres sponsora oraz badacza lub badaczy, z zastrzeżeniem ust. 2;

3) imiona i nazwiska oraz tytuły lub stopnie naukowe osób opracowujących protokół badania klinicznego oraz upoważnionych do dokonywania zmian;

4) imię i nazwisko, adres, numer telefonu konsultanta medycznego, uczestniczącego w przygotowywaniu protokołu badania klinicznego oraz w prowadzeniu badania klinicznego;

5) adres i numer telefonu ośrodka badawczego, z zastrzeżeniem ust. 2;

6) nazwę i adres laboratorium analitycznego oraz innych medycznych i technicznych działów lub instytucji zaangażowanych w prowadzenie badania klinicznego;

7) nazwę i opis produktu badanego;

8) dane na temat potencjalnych korzyści oraz ryzyka dla uczestników badania;

9) opis i uzasadnienie drogi podania produktu badanego, określonego dawkowania, sposobu dawkowania oraz okres leczenia i przewidywany czas udziału uczestników badania w badaniu klinicznym, z uwzględnieniem kolejności i czasu trwania wszystkich okresów badania oraz okresu obserwacji po zakończeniu badania, jeżeli dotyczy;

10) opis postaci produktu badanego i szczegółów dotyczących jego pakowania i etykietowania;

11) opis i liczebność populacji, na której będzie prowadzone badanie kliniczne ze szczegółowym uwzględnieniem kryteriów doboru uczestników badania, jak również kryteriów wyłączenia uczestników z badania klinicznego;

12) szczegółowy opis założeń badania klinicznego i postawionych celów;

13) plan badania klinicznego, z uwzględnieniem szczegółowego opisu mierników pierwszorzędowych i drugorzędowych, służących do oceny wyników badania, po jego zakończeniu oraz określenie metod statystycznych, które będą użyte do oceny wyników wraz z planowanym poziomem istotności statystycznej;

14) kryteria zakończenia badania klinicznego;

15) opis metody prowadzenia badania klinicznego oraz działań podjętych dla wyeliminowania możliwości nieobiektywnej oceny wyników;

16) rodzaj leczenia, które ma być prowadzone, z uwzględnieniem wszystkich produktów badanych oraz czasu obserwacji po zakończeniu badania klinicznego dla każdej badanej grupy;

17) rodzaj dozwolonego leczenia, z uwzględnieniem produktów leczniczych do stosowania w sytuacjach nagłych oraz niedozwolonego leczenia przed i w trakcie badania klinicznego;

18) wyszczególnienie parametrów określających skuteczność produktu badanego oraz metody, czas oceny, rejestracji i analizy tych parametrów;

19) wyszczególnienie parametrów określających bezpieczeństwo produktu badanego oraz metody, czas oceny, rejestracji i analizy tych parametrów;

20) opis sposobów rejestrowania niepożądanych zdarzeń natury medycznej i chorób towarzyszących oraz sporządzania pisemnych raportów; rodzaj i czas trwania obserwacji osób uczestniczących w badaniu klinicznym, po wystąpieniu niepożądanego zdarzenia natury medycznej;

21) opis zasad wstrzymywania lub przerywania części badania, całego badania lub udziału w nim konkretnej osoby;

22) procedury związane z kontrolą zgodności ilościowej produktu badanego, w tym także placebo i preparatu kontrolnego, jeżeli dotyczy;

23) opis przechowywania kodów przydzielonych uczestnikowi badania zgodnie z zasadą losowego doboru uczestnika badania do grupy kontrolnej lub badanej i procedury ujawniania tych zasad;

24) informacje, które będą zapisywane bezpośrednio w karcie obserwacji klinicznej, które należy traktować jako dokumenty źródłowe;

25) opis zagadnień etycznych dotyczących badania klinicznego;

26) opis sposobów zapewnienia jakości i jej kontroli;

27) opis zasad finansowania i ubezpieczenia, jeżeli nie zostały zawarte w osobnym dokumencie;

28) opis zasad publikowania danych, jeżeli nie zostały określone w osobnym dokumencie;

29) wykaz piśmiennictwa z danymi istotnymi dla badania klinicznego, które stanowią podstawy teoretyczne protokołu badania klinicznego.

2. W przypadku badań wieloośrodkowych informacje dotyczące poszczególnych badaczy lub ośrodków badawczych mogą być wyszczególnione na osobnej stronie protokołu lub umieszczone w odrębnym porozumieniu.

Rozdział 6

Broszura badacza

§ 14. 1. Broszura badacza zawiera dane kliniczne i niekliniczne produktu badanego, istotne z punktu widzenia badania klinicznego prowadzonego na ludziach.

2. Informacje zawarte w broszurze badacza powinny być przedstawione w sposób zwięzły, zrozumiały i obiektywny, niemający na celu promocji produktu badanego, pozwalający na oszacowanie stosunku korzyści do ryzyka oraz słuszności założeń badania klinicznego.

3. Treść broszury badacza wymaga uzyskania akceptacji przez konsultanta medycznego.

4. Broszura badacza zawiera następujące informacje:

1) nazwę sponsora i dane identyfikacyjne produktu badanego oraz datę wydania broszury;

2) o fizycznych, farmaceutycznych, farmakologicznych, toksykologicznych, farmakokinetycznych, metabolicznych i klinicznych właściwościach badanego produktu;

3) nazwę chemiczną produktu badanego, wszystkie jego aktywne składniki, grupę farmakologiczną, przesłanki do prowadzenia badań klinicznych i ogólne zasady oceny produktu badanego;

4) dotyczące właściwości fizycznych, chemicznych i farmaceutycznych oraz postaci i składu produktu badanego;

5) dotyczące badania nieklinicznego;

6) dotyczące farmakologii nieklinicznej;

7) o farmakokinetyce i metabolizmie produktu badanego u zwierząt doświadczalnych;

8) toksykologiczne;

9) pochodzące z badań u ludzi;

10) o farmakokinetyce i metabolizmie produktu badanego u ludzi;

11) dotyczące bezpieczeństwa i skuteczności produktu badanego;

12) zebrane po uzyskaniu pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu badanego;

13) dotyczące podsumowania danych oraz wskazówki dla badacza;

14) dotyczące piśmiennictwa.

5. Po dopuszczeniu produktu badanego do obrotu broszura badacza może być zastąpiona podstawową informacją o produkcie leczniczym, zawierającą aktualną i szczegółową informację o wszystkich istotnych dla badacza cechach badanego produktu leczniczego zgodnie z informacją zawartą w Charakterystyce Produktu Leczniczego.