POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:

a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe),

b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem,

c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

2) jakie są podsystemy języka:

a) zna podsystem fonetyczny, leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,

b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,

3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:

a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,

b) zna podstawowe procesy słowotwórcze polszczyzny,

c) zna definicję i rozróżnia typy frazeologizmów,

d) zna pojęcie neosemantyzacji,

4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:

a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,

b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),

5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

6) na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny:

a) zna pojęcie dialektu ludowego i gwary ludowej,

b) wie, co to są gwary środowiskowe i zawodowe,

c) zna pojęcie regionalizmu językowego,

7) jakie są style współczesnej polszczyzny:

a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,

b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

8) co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu),

9) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) co to jest stylizacja biblijna,

2) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu,

3) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny,

4) jakie są podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich

10) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,

11) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:

a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,

b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,

12) na czym polega umiejętność publicznego zabierania głosu oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,

13) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną w zależności od sytuacji komunikacyjnej:

a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,

b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,

14) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji,

15) jakie były najważniejsze procesy językowe w historii języka i jakie ślady pozostawiły one we współczesnej polszczyźnie (podstawowe procesy fonetyczne, a także leksykalne – rozwój znaczeniowy wyrazów, zapożyczenia),

16) jakie są językowe rezultaty kontaktów polszczyzny z innymi językami, dawniej i dziś:

a) wie, z jakich języków polszczyzna przede wszystkim zapożyczała środki językowe,

b) zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej (znaczeniowej i strukturalnej),

17) co to znaczy, że język jest wartością, czyli wie, co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie)

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

18) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,

19) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,

20) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,

21) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,

22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego dzieła,

23) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia oraz ich funkcje – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

24) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,

25) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),

26) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. teatru, filmu, malarstwa,

27) zjawiska kultury dawnej i współczesnej – ważne dla zrozumienia czytanych utworów,

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

6) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,

7) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych),

8) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę – z sentymentalnym nurtem oświecenia),

9) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

11) określenie „postmodernizm”,

28) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,

29) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,

30) wpływ środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,

31) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej

12) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,

13) związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem,

14) związki zachodzące między różnymi warstwami utworu literackiego

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych,

33) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania,

34) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, rozprawka, referat, recenzja; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa,

35) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),

36) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

15) jakie są podstawowe cechy eseju i tekstu naukowego; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,

5) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

6) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

7) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,

8) wskazać i rozpoznać w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych,

9) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment,

10) wskazać w tekście stylizację; rozpoznać typ stylizacji

11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,

12) rozpoznać funkcje określonych tekstów i wskazać środki językowe służące tym funkcjom,

jak na poziomie podstawowym

13) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

14) we współczesnej polszczyźnie wskazać ślady procesów dawnych; wskazać typy zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania,

15) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki,

16) wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów angloamerykańskich

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,

19) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

20) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

21) nazwać funkcję tekstu,

22) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

23) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

24) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)

W tekstach literackich:

25) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

26) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

27) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu (z zakresu wersyfikacji, stylistyki, kompozycji, genologii),

28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

29) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze),

30) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

31) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,

32) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

33) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,

34) wskazać podstawowe konteksty utworu i wykorzystać je w interpretacji,

35) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

36) rozpoznać konwencję literacką utworu,

37) rozpoznać styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego,

38) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,

39) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

40) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,

41) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

42) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

43) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),

44) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu literackiego,

45) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe,

46) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

47) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz;

1) rozpoznać funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów,

2) wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,

4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,

5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,

6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej,

7) wskazać tradycję literacką,

8) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

9) wskazać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka i stylu czytanych utworów,

11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

12) rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki – w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi,

3) napisać tekst w określonym stylu,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś, stosując określone środki perswazji językowej,

5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) właściwie skonstruować wystąpienie, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,

7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych; wybrać środki językowe, głównie leksykalne i frazeologiczne, stosowne w danej sytuacji,

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość „grzecznościową”,

9) na wybranych przykładach pokazać, że język się zmienia,

10) przekonać słuchacza, że język jest wartością,

11) napisać dłuższy tekst (rozprawkę, recenzję, referat, interpretację utworu literackiego lub jego fragmentu), przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji; dostosować formę do tematu wypowiedzi,

12) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,

13) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,

14) porównywać utwory,

15) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,

16) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

17) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

18) formułować i uzasadniać opinie,

19) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

20) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

21) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (próba eseju, interpretacja porównawcza),

2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów,

4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

22) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii,

23) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

24) wykonać opis bibliograficzny,

25) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

26) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

27) notować, sporządzić plan, konspekt

28) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

29) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:

a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe),

b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem,

c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

2) jakie są podsystemy języka polskiego:

a) zna podsystem leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,

b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,

3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:

a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,

b) zna pojęcie frazeologizmu i rozróżnia typy frazeologizmów,

4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:

a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,

b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),

5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

6) jakie są style współczesnej polszczyzny:

a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,

b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

7) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,

9) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:

a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,

b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,

10) na czym polega umiejętność publicznego wypowiadania się oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu,

2) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny

11) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną lub polskim językiem migowym w zależności od sytuacji komunikacyjnej:

a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,

b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,

12) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

13) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,

14) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,

15) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,

16) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,

17) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu,

18) podstawowe kategorie estetyczne (komizm, tragizm, patos) oraz ich funkcje – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

19) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,

20) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),

21) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. filmu, malarstwa,

22) zjawiska kultury dawnej i współczesnej – ważne dla zrozumienia czytanych utworów,

23) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,

24) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,

25) wpływ środków masowego przekazu (prasy, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,

26) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej

jak na poziomie podstawowym oraz:

3) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

4) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,

5) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych),

6) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę – z sentymentalnym nurtem oświecenia),

7) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

8) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

9) określenie „postmodernizm”,

10) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,

11) związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem,

12) związki zachodzące między różnymi warstwami utworu literackiego

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

27) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych,

28) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania,

29) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),

30) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

13) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, interpretacja porównawcza, rozprawka, referat, recenzja; cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,

5) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

6) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,

7) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,

8) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

9) odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów

jak na poziomie podstawowym

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

10) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

11) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,

12) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

13) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

14) nazwać funkcję tekstu,

15) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

16) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)

W tekstach literackich:

17) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

18) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

19) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu z zakresu wersyfikacji, kompozycji, genologii,

20) odczytać treści dosłowne utworu,

21) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze),

22) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,

23) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

24) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,

25) wskazać podstawowe konteksty utworów i wykorzystać je w interpretacji,

26) wskazać przybliżony czas powstania utworu,

27) rozpoznać konwencję literacką utworu,

28) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,

29) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

30) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) rozpoznać funkcję występujących w dziele tematów, toposów, motywów,

2) wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,

4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,

5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,

6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej,

7) wskazać tradycję literacką,

31) dostrzec związki między dziełem literackim i innymi dziełami sztuki,

32) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

33) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),

34) wskazać etyczne wartości utworu literackiego,

35) wskazać wartości uniwersalne i narodowe,

36) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

37) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

8) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

9) wskazać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka i stylu utworów,

11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

12) rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki – w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) stosować zasady poprawności językowej, tworząc teksty własne,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi,

3) napisać tekst jednorodny stylistycznie,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

5) wypowiadać się publicznie, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) właściwie skonstruować wystąpienie, formułować wypowiedzi pisemne, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,

7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych;

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość „grzecznościową”,

9) napisać spójny tekst na określony temat,

10) opracować redakcyjnie tekst,

11) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,

12) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,

13) porównywać utwory,

14) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,

15) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

16) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

17) formułować i uzasadniać opinie,

18) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

19) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

20) wypowiadać się z dbałością o estetykę wypowiedzi

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku,

2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów,

4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

21) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii,

22) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

23) wykonać opis bibliograficzny,

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

24) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

25) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

26) notować, sporządzić plan, konspekt,

27) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

28) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) proste struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów:

a) człowiek – dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje

b) dom – miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania,

c) szkoła – przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne,

d) praca – popularne zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza,

e) życie rodzinne i towarzyskie – okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia,

f) żywienie – artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale gastronomiczne,

g) zakupy i usługi – rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług,

h) podróżowanie i turystyka – środki transportu, baza noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie,

i) kultura – podstawowe dziedziny kultury, twórca i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,

j) sport – popularne dyscypliny sportu, podstawowy sprzęt sportowy, imprezy sportowe,

k) zdrowie – higieniczny tryb życia, podstawowe schorzenia, ich objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia,

l) nauka, technika – odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych,

m) świat przyrody – klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe,

1) różnorodne struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów; ,

a) człowiek – dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, problemy etyczne,

b) dom – miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania,

c) szkoła – przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty,

d) praca – zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy,

e) życie rodzinne i towarzyskie – okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy,

f) żywienie – artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale gastronomiczne, diety,

g) zakupy i usługi – rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, reklamacja, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia,

h) podróżowanie i turystyka – środki transportu, baza noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie,

i) kultura – dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,

j) sport – dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy, sporty ekstremalne,

k) zdrowie – higieniczny tryb życia, schorzenia, ich przyczyny, objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia, system ochrony zdrowia,

n) państwo i społeczeństwo – struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość,

o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany,

2) zasady konstruowania różnych form prostych wypowiedzi:

a) ustnych – formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy,

b) pisemnych – ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego,

3) podstawowe realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego

l) nauka, technika – odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z urządzeń technicznych, współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji,

m) świat przyrody – klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, przestrzeń kosmiczna,

n) państwo i społeczeństwo – struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe, problemy i konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, partie i politycy, kościoły i religie, gospodarka,

o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany,

2) zasady konstruowania różnych form wypowiedzi;

a) ustnych – formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy, zasady prezentacji,

b) pisemnych – ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego, opisu, rozprawki, recenzji, opowiadania,

3) realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego,

4) normy socjokulturowe pomagające w funkcjonowaniu na rynku pracy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) rozumienia ze słuchu tekstu prostego pod względem treści i o niewielkim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora lub nadawcy tekstu,

f) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

g) określania kontekstu sytuacyjnego (miejsca, czasu, warunków, uczestników),

1) rozumienia ze słuchu tekstu bogatego pod względem treści i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora lub nadawcy tekstu,

f) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

g) określania kontekstu sytuacyjnego (miejsca, czasu, warunków, uczestników),

2) rozumienia tekstu czytanego, prostego pod względem treści i stopnia zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora tekstu,

f) rozpoznawania związków między poszczególnymi częściami tekstu,

g) określania kontekstu komunikacyjnego (nadawca – odbiorca, forma wypowiedzi),

h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu

2) rozumienia tekstu czytanego, bogatego pod względem treści i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych, czyli:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) wyselekcjonowania informacji,

e) określania intencji autora tekstu,

f) rozpoznawania związków między poszczególnymi częściami tekstu,

g) określania kontekstu komunikacyjnego (nadawca – odbiorca, forma wypowiedzi),

h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

i) oddzielania faktów od opinii,

j) rozpoznawania różnorodnych struktur leksykalno-gramatycznych w podanym kontekście

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) krótkiej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii,

d) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

1) dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii, projektów, działań,

d) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

e) przedstawianie faktów oraz opinii innych osób,

2) krótkiej wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) wyrażanie stanów emocjonalnych,

d) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii,

e) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

f) wypowiadanie się w określonej formie z zachowaniem podanego limitu słów

2) dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) wyrażanie różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych,

d) przedstawianie i uzasadnianie opinii własnych i innych osób,

e) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

f) wypowiadanie się w określonej formie z zachowaniem podanego limitu słów

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) mówienia, w tym:

a) uczestniczenia w prostej rozmowie –inicjowania jej, podtrzymywania oraz kończenia,

b) uzyskiwania, udzielania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

1) mówienia, w tym:

a) uczestniczenia w dyskusji – udzielania informacji, wyjaśnień, argumentowania, wyrażania i obrony własnych opinii i poglądów,

b) interpretowania i komentowania

c) prowadzenia prostych negocjacji w sytuacjach życia codziennego,

d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

przedstawionych faktów oraz opinii innych osób,

c) dokonywania podsumowania dyskusji, rozmów i wypowiedzi,

d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

2) pisania prostej wypowiedzi, w tym:

a) wyrażania stanów emocjonalnych, będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach,

b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

2) pisania wypowiedzi bogatej pod względem treści i o zróżnicowanych strukturach leksykalno-gramatycznych, w tym:

a) wyrażania stanów emocjonalnych, będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach,

b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) mówienia, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych,

1) mówienia, w tym:

a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych,

b) stosowania zmiany rejestru, stylu lub formy tekstu,

2) pisania, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim

2) pisania, w tym:

a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim,

b) stosowania zmian struktur leksykalno-gramatycznych, rejestru, stylu lub formy tekstu

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1. Gramatykę języka łacińskiego:

W ZAKRESIE MORFOLOGII

1) rzeczownik: regularne formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1.–5.,

2) przymiotnik:

a) formy fleksyjne przymiotników deklinacji 1.–3.,

b) stopniowanie regularne i nieregularne przymiotników,

3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: osobowych, dzierżawczych, wskazujących, określających, względnych, pytajnych, zwrotnych,

4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe od 1 do 20 oraz określenia słowne: sto, tysiąc,

5) przysłówek: zasady tworzenia przysłówków od przymiotników deklinacji 1.–3.,

6) czasownik:

a) formy podstawowe czasowników,

b) strona czynna i bierna czasowników we wszystkich czasach w indikatiwie i koniunktiwie,

c) infinitivus activi i passivi praesentis, perfecti, futuri,

d) imperativus praesentis activi,

e) participia: praesentis activi, perfecti passivi, futuri activi, futuri passivi (gerundivum),

f) gerundium,

g) czasownik „sum” i złożenia,

h) coniunctivus iussivus i hortativus,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) rzeczownik:

a) nieregularności w odmianie rzeczowników: „filius”, „deus”, „vis”, „domus”, „luppiter”,

b) równozgłoskowe nazwy rzek i miejscowości z nominativus singularis na -is,

2) przymiotnik: stopniowanie opisowe przymiotnika,

3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków nieokreślonych oraz przymiotników zaimkowych,

4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe od 20 do 1000,

5) przysłówek: zasady regularnego i nieregularnego stopniowania przysłówków,

6) czasownik:

a) czasowniki nieregularne: „volo”, „nolo”, „malo”; „fero”; „fio”; „odi”, „memini”, „coepi”,

b) verba deponentia i semideponentia,

c) verba defectiva,

d) imperativus praesentis passivi,

e) supinum,

f) inne funkcje koniunktiwu.

W ZAKRESIE SKŁADNI

7) części zdania (człony syntaktyczne): podmiot, orzeczenie (proste i złożone), dopełnienie, przydawka, okolicznik,

8) związki składniowe w zdaniu: związek zgody, związek rekcji, związek przynależności,

9) funkcje komunikatywne zdań: zdanie oznajmujące, pytajne, rozkazujące,

10) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej,

11) funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach: genetivus partitivus; dativus auctoris, possessivus; accusativus directionis; ablativus comparationis, loci, temporis, separationis, instrumentalis, modi, auctoris,

12) funkcje składniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium, gerundium),

13) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: accusativus cum infinitivo, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica activa, coniugatio periphrastica passiva, accusativus duplex, dativus possessivus.

jak na poziomie podstawowym oraz:

7) budowę zdań złożonych podrzędnie,

8) sposoby wyrażania przeczenia,

9) zdania z deponentiami jako orzeczeniami i innymi częściami zdania,

10) pozostałe funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach,

11) funkcje składniowe i semantyczne supinum,

12) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: nominativus cum infinitivo, nominativus du-plex, składnia nazw miast,

13) pozostałe zastosowania consecutio temporum,

14) inne zdania podrzędne z koniunktiwem,

1

2

14) budowę zdań złożonych współrzędnie,

15) consecutio temporum dla czynności równoczesnej i uprzedniej w stosunku do teraźniejszości i przeszłości,

16) zdania podrzędne z indikatiwem oraz zdania podrzędne: celowe, dopełnieniowe, pytajne zależne.

2. Kulturę i cywilizację antyczną

17) religię i mitologię:

a) mity Greków i Rzymian,

b) wierzenia religijne Greków i Rzymian,

c) teatr i igrzyska olimpijskie,

d) początki chrześcijaństwa,

18) architekturę i sztukę:

a) grecką architekturę sakralną (porządki architektoniczne),

b) rzeźbę grecką okresu klasycznego i hellenistycznego,

c) malarstwo wazowe,

d) rzymską architekturę sakralną, kommemoratywną i użyteczności publicznej,

19) filozofię i historię nauki w starożytności: Sokrates, Platon, Arystoteles,

20) życie polityczne i obywatelskie Greków i Rzymian:

a) demokracja ateńska,

b) ustrój polityczny Sparty,

c) tyrania,

d) monarchia,

e) republika,

f) dyktatura,

g) pryncypat,

h) cesarstwo,

21) literaturę – rodzaje i gatunki literackie oraz ich najwybitniejszych przedstawicieli:

a) epos – Homer, Wergiliusz,

b) lirykę – Horacy,

c) tragedię – Ajschylos, Sofokles, Eurypides,

d) komedię – Arystofanes,

e) historiografię – Herodot, Cezar, Nepos,

f) retorykę – Demostenes, Cyceron,

g) literaturę polsko-łacińską – J. Kochanowski,

22) życie codzienne Greków i Rzymian:

a) rodzinę i dom: prawa rodziców i prawa dzieci, nazwisko Rzymianina, uroczystości rodzinne: urodziny, ślub, pogrzeb; domy mieszkalne, dzień powszedni Rzymianina,

b) szkołę i wychowanie: kalokagatia – ideał wychowania ateńskiego, wychowanie spartańskie, etapy kształcenia w Rzymie,

c) rozrywki i życie towarzyskie: widowiska teatralne i cyrkowe, termy, przyjęcia i zabawy,

23) historię i geografię świata antycznego:

a) Wielką Kolonizację i jej zasięg terytorialny, najważniejsze konflikty polityczne i militarne: wojny perskie, utratę niepodległości, podboje Aleksandra Wielkiego,

b) wojny punickie, powstanie Spartakusa, podboje Cezara, zasięg terytorialny imperium rzymskiego, prześladowania chrześcijan, edykt mediolański,

jak na poziomie podstawowym oraz:

15) filozofię i historię nauki w starożytności:

a) jońską filozofię przyrody,

b) kierunki okresu hellenistycznego (epikureizm, stoicyzm, sceptycyzm, cynizm),

c) filozofię w Rzymie (Cyceron, Seneka),

d) antyczne centra naukowe (Ateny, Aleksandria),

e) najważniejsze wynalazki i osiągnięcia naukowe starożytności,

16) życie polityczne i obywatelskie Greków i Rzymian:

a) instytucje i urzędy państwowe,

b) podstawowe pojęcia związane z armią grecką i rzymską,

c) strukturę społeczną mieszkańców Grecji i Rzymu: prawa i obowiązki obywateli, niewolnictwo,

17) literaturę – rodzaje i gatunki literackie oraz ich najwybitniejszych przedstawicieli:

a) lirykę – Safona, Alkajos, Owidiusz,

b) sielankę – Teokryt, Wergiliusz,

c) komedię – Plaut,

d) historiografię – Tukidydes, Liwiusz, Tacyt,

e) epistolografię – Cyceron, Seneka, Pliniusz Młodszy,

f) autorów polsko-łacińskich (K. Janicki, M. Sarbiewski),

18) historię i geografię świata antycznego:

a) warunki naturalne i krainy geograficzne Grecji, kulturę minojską i mykeńską, wojnę peloponeską, wojny z Macedonią,

b) rozwój terytorialny państwa rzymskiego, rolę Etrurii w rozwoju cywilizacji rzymskiej, walkę plebejuszy z patrycjuszami, triumwiraty i wojny domowe w I wieku p.n.e., podział cesarstwa, najazdy barbarzyńców, upadek Cesarstwa Zachodniego,

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) stosować wiedzę o gramatyce i leksyce łacińskiej do:

a) rozpoznawania form morfologicznych, ich funkcji semantycznych i zastosowania składniowego,

b) dokonywania prostych transformacji gramatycznych,

c) klasyfikowania zdań podrzędnych,

d) identyfikowania charakterystycznych dla łaciny konstrukcji składniowych,

e) rozpoznawania ogólnego sensu zdania,

f) wyjaśniania pojęć i terminów w języku polskim, mających źródło w łacinie,

2) odczytywać oryginalny tekst, czyli:

a) wyszukiwać informacje szczegółowe,

b) rozpoznawać ogólny sens tekstu,

c) rozpoznawać funkcje poszczególnych elementów tekstu oraz związki między nimi.

jak na poziomie podstawowym oraz tłumaczyć tekst, czyli:

1) rozpoznawać ogólny sens tekstu,

2) wykorzystywać wiedzę o gramatyce i leksyce łacińskiej do sporządzenia przekładu,

3) oddawać w przekładzie ogólny charakter i funkcję tłumaczonego tekstu,

4) stosować poprawne techniki przekładu łacińskich struktur morfologicznych i składniowych,

5) znajdować właściwe polskie odpowiedniki leksykalne dla łacińskich wyrazów i związków frazeologicznych,

6) redagować spójny i poprawny stylistycznie przekład.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

przedstawić, porównać oraz zinterpretować fakty i zdarzenia historyczne z zakresu kultury antycznej, czyli:

1) rozpoznawać je,

2) nazywać zjawiska,

3) porównywać,

4) porządkować w przestrzeni czasowej,

5) oceniać i uzasadniać swoje oceny,

6) wskazywać związki kultury antycznej z kulturą współczesną.

jak na poziomie podstawowym oraz interpretować przekazy kulturowe, czyli:

1) analizować i syntezować treści zawarte w materiale źródłowym,

2) selekcjonować posiadane wiadomości i wykorzystać je do wykonania zadania,

3) integrować wiedzę z różnych dziedzin,

4) wyrażać i uzasadniać swój punkt widzenia,

5) redagować wypowiedzi, przestrzegając treściowych i formalnych zasad organizacji tekstu,

6) formułować wypowiedź zgodnie z zasadami poprawności językowej,

7) wskazywać i objaśniać związki kultury antycznej z kulturą współczesną, zwłaszcza polską.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie),

2) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków, rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

3) gramatykę języka mniejszości narodowej w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie,

4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

5) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem,

6) jakie są style współczesnego języka mniejszości narodowej; zna pojęcie stylu językowego; zna pojęcie stylów artystycznych i użytkowych; zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

7) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna),

8) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych,

9) jak poprawnie posługiwać się językiem mniejszości narodowej w zależności od sytuacji komunikacyjnej,

10) pojęcie perswazji i manipulacji językowej,

11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre'u

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka mniejszości narodowej i jak je pomnażać środkami rodzimymi,

2) pojęcie i typy stylizacji językowej,

3) podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich,

4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

5) inne funkcje tekstu: fatyczną, poetycką, kreatywną,

6) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka mniejszości narodowej z innymi językami; zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu podstawowego,

13) wartości narodowe związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo),

14) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki,

15) ogólne pojęcia i zjawiska kultury – dawne i współczesne – ważne dla zrozumienia czytanych utworów literackich,

16) rozumie związek poznanych utworów z życiem narodu i różnych grup wspólnotowych,

17) podstawowe wyróżniki utworu literackiego właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich,

jak na poziomie podstawowym oraz:

7) teksty wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

8) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

9) wartości związane z tradycją literacką,

10) na czym polegają przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich, np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu,

18) podstawowe tematy, motywy, toposy,

19) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,

20) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia, oraz ich cechy artystyczne i funkcje – w zakresie niezbędnym do zrozumienia utworów literackich,

21) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,

22) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz

pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych,

11) rozumie związki i zależności rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi,

12) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura (teatru, filmu, malarstwa),

13) rozumie związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją, negocjacją),

14) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka; figury retoryczne,

15) rozumie, jakie związki zachodzą między różnymi warstwami utworu literackiego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy wymowy, formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

5) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy tekst jest mówiony, czy pisany,

6) wskazać i rozpoznać w tekście literackim elementy dialektu,

7) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest określony fragment,

8) odróżniać intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec w tekście wypowiedzi ironię, sarkazm, prowokację,

9) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

10) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżniać zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

11) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwa językowego

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne,

2) w podanym tekście rozpoznać wyrazy zapożyczone

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

12) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

13) odczytać znaczenia frazeologizmów,

jak na poziomie podstawowym

14) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

15) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,

16) wyodrębnić argumenty i wnioski,

17) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

18) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

19) nazwać funkcję tekstu,

20) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu; nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

21) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

22) odtworzyć informacje sformułowane wprost; przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, wskazywać przyczyny i skutki, oddzielać informacje od opinii

W tekstach literackich:

23) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

24) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

25) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

26) dostrzec różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

27) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne,

28) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

29) określić funkcję środków językowych w utworze,

30) określić funkcję aktów mowy,

31) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów, słownictwa środowiskowego w tekście literackim,

32) stosować konteksty właściwe utworów,

33) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

34) rozpoznać konwencję literacką utworu,

35) rozpoznać styl utworu,

36) rozpoznać cechy gatunkowe utworu,

37) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

38) dostrzec cechy wspólne utworów,

39) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

40) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,

41) rozpoznać powiązania utworów z historią,

42) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu,

43) dostrzec wartości uniwersalne, narodowe,

44) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

45) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz:

3) określić funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów,

4) określić funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,

5) dostrzec związki między różnymi warstwami utworu,

6) dostrzec związki dzieła literackiego z kulturą i filozofią epoki,

7) odczytać znaki tradycji biblijnej, chrześcijańskiej, antycznej,

8) rozpoznać tradycję literacką,

9) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

10) rozpoznać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

11) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów,

12) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

13) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1 ) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi,

3) napisać krótki tekst w określonym stylu,

4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u,

7) napisać spójny tekst na określony temat,

8) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski,

9) interpretować utwór na podstawie jego analizy,

10) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (rozprawki, recenzji, interpretacji utworu literackiego lub jego fragmentu, interpretacji porównawczej),

2) interpretować funkcję występujących w dziele tematów, motywów,

11) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

12) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

13) formułować i uzasadniać opinie,

14) porównywać dzieła,

15) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

16) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

17) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

3) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

18) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników, encyklopedii,

19) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

20) wykonać opis bibliograficzny,

21) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

22) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

23) notować, sporządzić plan, konspekt,

24) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

25) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie),

2) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,

3) gramatykę języka etnicznego w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie,

4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

5) zróżnicowanie dialektalne języka etnicznego i potrafi określić podstawowe różnice między dialektami języka etnicznego,

6) podstawowe cechy stylu pisanego i mówionego (monologowego, dialogowego),

7) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem,

8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna),

9) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych,

10) jak poprawnie posługiwać się językiem etnicznym w zależności od sytuacji komunikacyjnej,

11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre'u

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) najważniejsze cechy dialektu swej okolicy,

2) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka etnicznego i jak je pomnażać środkami rodzimymi,

3) pojęcie i typy stylizacji językowej,

4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

5) pojęcie perswazji i manipulacji językowej,

6) jakie były najważniejsze procesy językowe,

7) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka etnicznego z innymi językami; zna pojęcie zapożyczenia leksykalnego i jego rodzaje

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości etnicznej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu podstawowego,

13) tradycję i kulturę grupy etnicznej,

jak na poziomie podstawowym oraz:

8) teksty wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

14) wartości związane z własnym dziedzictwem kulturowym, np. grupa etniczna, społeczeństwo, mała ojczyzna, ojczyzna, naród,

15) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki,

16) ogólne pojęcia i zjawiska kultury – dawne i współczesne – ważne dla zrozumienia czytanych dzieł,

17) rozumie związek poznanych dzieł z życiem grupy etnicznej i narodu,

18) podstawowe wyróżniki dzieła literackiego właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich,

19) podstawowe tematy, motywy, toposy,

20) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,

21) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironię oraz ich cechy artystyczne i funkcje – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,

23) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz

9) rozumie związek poznanych utworów z życiem grupy etnicznej,

10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

11) wartości związane z tradycją literacką,

12) wyróżniki najważniejszych gatunków literackich,

13) rozumie związki i zależności rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi,

14) rozumie związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją, negocjacją),

15) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka; figury retoryczne,

16) rozumie, jakie związki zachodzą między różnymi warstwami dzieła literackiego,

17) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. malarstwa, rzeźby, grafiki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) odczytać tekst napisany w języku etnicznym,

2) przetłumaczyć tekst napisany w języku etnicznym na język polski i odwrotnie,

3) wskazać w tekście określone formy wymowy, formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

4) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form,

5) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne,

6) wskazać ślady procesów dawnych we współczesnym języku etnicznym,

7) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

8) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich odpowiedniki w języku etnicznym,

9) wskazać w tekście stylizację,

10) wskazać istotne cechy języka mówionego, w jego odmianie dialektalnej, i pisanego,

11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia,

12) rozpoznać funkcje określonych tekstów,

13) odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

14) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwa języka etnicznego z innymi językami

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) wskazać i rozpoznać elementy gwar terytorialnych,

2) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

3) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, wskazać tekst zawierający manipulację językową, pokazać określone środki perswazji językowej,

4) wydobyć w tekście wypowiedzi ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

15) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

16) odczytać znaczenia frazeologizmów,

17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),

18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,

19) wyodrębnić argumenty i wnioski,

20) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,

21) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,

22) nazwać funkcję tekstu,

23) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu; nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

24) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,

25) odtworzyć informacje sformułowane wprost; przetworzyć informacje: np. porządkować i hierarchizować; wskazywać przyczyny i skutki, oddzielać informacje od opinii

jak na poziomie podstawowym

W tekstach literackich:

26) rozpoznać tematy, wątki, motywy,

27) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,

28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,

29) dostrzec różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

30) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. antyczne, biblijne,

31) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,

32) określić funkcję środków językowych w utworze,

33) określić funkcję aktów mowy,

34) określić odmianę dialektalną języka etnicznego, jaką napisany jest dany utwór, i określić związek między językiem utworu i opisywanymi realiami,

35) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów, słownictwa środowiskowego w tekście literackim,

36) stosować konteksty właściwe utworów,

37) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,

38) rozpoznać konwencję literacką utworu,

39) rozpoznać styl utworu,

40) rozpoznać cechy gatunkowe utworu,

41) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,

42) dostrzec cechy wspólne i różne utworów,

43) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,

44) dostrzec w dziele wartości charakterystyczne dla epoki,

45) rozpoznać powiązania utworów z historią,

46) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu,

47) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe,

48) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,

49) powiązać odczytanie dzieła z historią regionu, Polski i Europy (tradycją etniczną, narodową, europejską),

50) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) określić funkcję występujących w dziele tematów, toposów, motywów,

6) określić funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. antycznego, biblijnego,

7) dostrzec związki między różnymi warstwami dzieła,

8) dostrzec związki dzieła z kulturą i filozofią epoki,

9) odczytać znaki tradycji antycznej, biblijnej, chrześcijańskiej,

10) rozpoznać tradycję literacką,

11) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

12) rozpoznać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

13) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów,

14) dostrzec strukturę artystyczną dzieła,

15) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO

1) napisać spójny tekst na określony temat,

2) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi,

3) stosować techniki przekładu,

4) nadać przekładowi spójność i poprawność stylistyczną,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu

5) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi,

6) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,

7) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u,

9) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski,

10) interpretować utwór na podstawie jego analizy,

11) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,

12) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

13) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

14) formułować i uzasadniać opinie,

15) porównywać utwory,

16) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,

17) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,

18) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi

(rozprawki, recenzji, interpretacji utworu literackiego lub jego fragmentu, interpretacji porównawczej)

2) interpretować funkcję występujących w dziele tematów, motywów,

3) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA

19) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników, encyklopedii,

20) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

21) wykonać opis bibliograficzny,

22) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

23) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,

24) notować, sporządzić plan, konspekt,

25) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

26) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

jak na poziomie podstawowym oraz:

5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy,

7) tworzyć bazy danych,

8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

w wymiarze dziejów świata:

1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie,

2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust,

3) przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) trwałe osiągnięcia cywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,

2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie,

3) powstanie i rozwój religii monoteistycznych,

4) kręgi cywilizacji średniowiecznych; Europa a inne cywilizacje,

5) znaczenie chrześcijaństwa w cywilizacjach średniowiecznej Europy,

4) rola państwa jako podstawowej formy zorganizowania społeczeństw i przemiany państw,

w wymiarze dziejów Europy:

5) fundamenty Europy; jedność i różnorodność oraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej,

6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkład w historię, współistnienie i konflikty pomiędzy państwami,

7) przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich,

w wymiarze historii Polski:

8) przemiany form państwa polskiego,

9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiej świadomości narodowej i politycznej,

10) rola Polski w dziejach gospodarki i struktur społecznych Europy,

11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok,

12) wielokulturowość w dziejach Polski, współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła katolickiego

6) funkcjonowanie władzy i struktura społeczeństw średniowiecznych,

7) powstanie i rozwój Polski w wiekach średnich oraz znaczenie chrześcijaństwa dla powstania i rozwoju państwowości i kultury polskiej,

8) cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do oświecenia,

9) nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartości,

10) przeobrażenia chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku,

11) powstanie nowożytnej państwowości,

12) uwarunkowania potęgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

13) rewolucja przemysłowa i jej następstwa,

14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,

15) przemiany świadomości Europejczyków,

16) procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku,

17) społeczeństwo polskie bez własnego państwa,

18) I i II wojna światowa – geneza, charakter i następstwa konfliktów,

19) systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter,

20) funkcjonowanie demokracji w XX wieku,

21) ewolucja stosunków międzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce,

22) rewolucja techniczna w XX wieku,

23) przemiany w sferze kultury; sobór watykański II i encykliki papieskie,

24) Rzeczpospolita między okresem zniewolenia a niepodległością

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) umieszcza opisywane wydarzenia w czasie i w przestrzeni,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) przeprowadza hierarchizację faktów,

4) uwzględnia zmiany zachodzące w czasie,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych epok i okresów historycznych,

7) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej – wyszukuje informacje

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej – wyszukuje i interpretuje informacje zgodnie z warsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego (polityką, gospodarką, kulturą) w przeszłości

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między wydarzeniami historycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między zjawiskami i procesami,

2) krytycznie analizuje i ocenia różne interpretacje historii

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

w wymiarze dziejów świata:

1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie,

2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust,

3) przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej,

4) rola państwa jako podstawowej formy zorganizowania społeczeństw i przemiany państw,

w wymiarze dziejów Europy:

5) fundamenty Europy; jedność i różnorodność oraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej,

6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkład w historię, współistnienie i konflikty pomiędzy państwami,

7) przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich,

w wymiarze historii Polski:

8) przemiany form państwa polskiego,

9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiej świadomości narodowej i politycznej,

10) rola Polski w dziejach gospodarki i struktur społecznych Europy,

11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok,

12) wielokulturowość w dziejach Polski, współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła katolickiego

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) trwałe osiągnięcia cywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,

2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie,

3) powstanie i rozwój religii monoteistycznych,

4) kręgi cywilizacji średniowiecznych; Europa a inne cywilizacje,

5) znaczenie chrześcijaństwa w cywilizacjach średniowiecznej Europy,

6) funkcjonowanie władzy i struktura społeczeństw średniowiecznych,

7) powstanie i rozwój Polski w wiekach średnich oraz znaczenie chrześcijaństwa dla powstania i rozwoju państwowości i kultury polskiej,

8) cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do oświecenia,

9) nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartości,

10) przeobrażenia chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku,

11) powstanie nowożytnej państwowości,

12) uwarunkowania potęgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

13) rewolucja przemysłowa i jej następstwa,

14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,

15) przemiany świadomości Europejczyków,

16) procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku,

17) społeczeństwo polskie bez własnego państwa,

18) I i II wojna światowa – geneza, charakter i następstwa konfliktów,

19) systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter,

20) funkcjonowanie demokracji w XX wieku,

21) ewolucja stosunków międzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce,

22) rewolucja techniczna w XX wieku,

23) przemiany w sferze kultury; sobór watykański II i encykliki papieskie,

24) Rzeczpospolita między okresem zniewolenia a niepodległością

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wie, kiedy i gdzie miało miejsce wydarzenie historyczne,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) porządkuje fakty według ich ważności,

4) nazywa zmiany występujące w kolejnych epokach historycznych,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje charakterystyczne cechy epok i okresów historycznych,

7) korzysta z różnorodnych, dostosowanych do potrzeb osób niesłyszących, źródeł wiedzy historycznej – wyszukuje informacje

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej – wyszukuje i interpretuje informacje zgodnie z warsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego (polityką, gospodarką, kulturą) w przeszłości

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między wydarzeniami historycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między zjawiskami i procesami,

2) krytycznie analizuje i ocenia różne interpretacje historii

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne – formy, prawidłowości, instytucje,

2) społeczeństwo polskie – struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo – geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja – zasady, wartości, procedury, instytucje,

6) polityka – ideologie i doktryny polityczne, partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej – konstytucja, organy władzy, samorząd terytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie – formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo – funkcje, źródła, dziedziny, hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie we współczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchy społeczne,

2) wartości społeczne – konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie – dynamika przemian, modernizacja,

4) historyczne i współczesne formy państw,

5) modele ustrojowe państw demokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej – zasady funkcjonowania organów władzy publicznej,

8) zasady tworzenia i egzekwowania prawa,

9) prawa człowieka – generacje, procedury ich ochrony,

10) elementy prawa cywilnego, karnego i administracyjnego,

11) zjednoczona Europa – szansę i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej polityki zagranicznej,

13) wyzwania współczesności – globalizacja, migracje, ochrona środowiska naturalnego, genetyka

14) Unia Europejska – instytucje, zasady działania,

15) stosunki, organizacje i instytucje międzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata – konflikty, terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne,

17) planowanie własnej kariery zawodowej w związku z uwarunkowaniami pojawiającymi się na rynku pracy

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,

2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji o życiu społecznym i politycznym,

3) odróżnia informacje o faktach od opinii,

4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życia publicznego w czasie i przestrzeni,

5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń i procesów,

6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne odnoszące się do danego problemu,

8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnego typu pisma

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) dokonuje krytycznej analizy materiałów źródłowych,

2) analizuje stanowiska różnych stron debaty publicznej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne, społeczne,

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko w sprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemów społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz i obywateli z punktu widzenia różnych wartości (np. demokracji, tolerancji),

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiu publicznym (np. przemówienie, głos w dyskusji, petycja, list do redakcji, posła, radnego)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) charakteryzuje dylematy życia zbiorowego we współczesnym świecie,

2) przedstawia propozycje planowania działań zmierzających do rozwiązania problemów społecznych i politycznych,

3) ocenia współczesne wydarzenia z punktu widzenia kultury i etyki życia publicznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne – formy , prawidłowości, instytucje,

2) społeczeństwo polskie – struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo – geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja – zasady, wartości, procedury, instytucje,

6) polityka – ideologie i doktryny polityczne, partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej – konstytucja, organy władzy, samorząd terytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie – formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo – funkcje, źródła, dziedziny, hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie we współczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

14) Unia Europejska – instytucje, zasady działania

15) stosunki, organizacje i instytucje międzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata – konflikty, terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchy społeczne,

2) wartości społeczne – konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie – dynamika przemian, modernizacja,

4) historyczne i współczesne formy państw,

5) modele ustrojowe państw demokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej – zasady funkcjonowania organów władzy publicznej,

8) zasady tworzenia i egzekwowania prawa,

9) prawa człowieka – generacje, procedury ich ochrony,

10) elementy prawa cywilnego, karnego i administracyjnego,

11) zjednoczona Europa – szanse i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej polityki zagranicznej,

13) wyzwania współczesności – globalizacja, migracje, ochrona środowiska naturalnego, genetyka

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,

2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji o życiu społecznym i politycznym,

3) odróżnia informacje o faktach od opinii,

4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życia publicznego w czasie i przestrzeni,

5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń i procesów,

6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej (uwzględnia problemy osób niesłyszących), regionu, kraju i świata,

7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne odnoszące się do danego problemu,

8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnego typu pisma

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) dokonuje krytycznej analizy materiałów źródłowych,

2) analizuje stanowiska różnych stron debaty publicznej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne, społeczne,

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko w sprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemów społeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz i obywateli z punktu widzenia różnych wartości (np. demokracji, tolerancji),

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) charakteryzuje dylematy życia zbiorowego we współczesnym świecie,

2) przedstawia propozycje planowania działań zmierzających do rozwiązania problemów społecznych i politycznych z uwzględnieniem potrzeb osób niesłyszących,

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiu publicznym (np. głos w dyskusji, petycja, list do redakcji, posła, radnego)

3) ocenia współczesne wydarzenia z punktu widzenia kultury i etyki życia publicznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) terminy i pojęcia muzyczne określające:

a) elementy muzyki,

b) sposoby porządkowania materiału dźwiękowego (strój, skala, tonalność, metrorytmika, faktura) i jego zapis,

c) elementy dzieła muzycznego i sposoby jego kształtowania,

d) techniki kompozytorskie,

e) funkcje muzyki, gatunki i formy muzyczne,

f) rodzaje obsady wykonawczej,

2) twórczość wybranych kompozytorów,

3) cechy stylu muzycznego:

a) epok historycznych i szkół kompozytorskich,

b) wybranych kompozytorów,

4) chronologię w odniesieniu do:

a) epok, okresów, stylów i kierunków w muzyce,

b) szkół kompozytorskich i ugrupowań artystycznych,

c) postaci kompozytorów i wybitnych wykonawców,

d) dzieł muzycznych oraz gatunków, form i technik kompozytorskich,

e) obsady wykonawczej (instrumenty muzyczne, zespoły)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) twórczość kompozytorów reprezentatywnych dla epoki, stylu, ugrupowania artystycznego,

2) chronologię w odniesieniu do postaci teoretyków

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) przedstawia wiedzę o dziejach muzyki w oparciu o znajomość:

a) dzieł muzycznych,

b) twórczości i biografii wybranych kompozytorów,

2) analizuje (słuchowo, wzrokowo lub słuchowo-wzrokowo) utwory muzyczne z określeniem:

a) technik kompozytorskich,

b) cech gatunków i form muzycznych,

c) cech stylu muzycznego,

3) analizuje teksty literackie o muzyce (teoretyczne, historyczne) z określeniem problemu (przedmiotu) omawianego w tekście

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) przedstawia wiedzę o dziejach muzyki w oparciu o znajomość problemów i procesów historycznych,

2) analizuje utwory muzyczne z określeniem:

a) funkcji i przeobrażeń gatunków i form muzycznych,

b) cech zapisu muzycznego,

3) analizuje teksty literackie o muzyce (teoretyczne, historyczne, krytyczne) z określeniem:

a) problemu (przedmiotu) omawianego w tekście,

b) kontekstu historycznego

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) określa powiązania, wpływy, różnice i podobieństwa:

a) dzieł, form i gatunków muzycznych,

b) technik kompozytorskich,

2) postrzega związki kultury muzycznej z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz ocenia wybrane zjawiska w historii muzyki:

1) określa powiązania, wpływy, różnice i podobieństwa stylów indywidualnych, lokalnych i historycznych,

2) postrzega związki kultury muzycznej z wydarzeniami politycznymi i społecznymi,

3) prezentuje indywidualny i krytyczny pogląd na muzyczną twórczość i kulturę epok minionych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) epoki, style, kierunki i dzieła sztuki w zakresie sztuk plastycznych oraz ich chronologię:

a) rozróżnia epoki, style i kierunki sztuk plastycznych oraz umieszcza je we właściwym porządku chronologicznym,

b) identyfikuje dzieła sztuki, przyporządkowuje je właściwym autorom oraz wskazuje czas i miejsce, z którymi są związane,

2) podstawowe gatunki, techniki oraz terminy sztuk plastycznych:

a) rozróżnia gatunki sztuki oraz techniki sztuk plastycznych,

b) poprawnie stosuje terminy z zakresu sztuk plastycznych,

3) podstawowe tematy ikonograficzne

jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wyjaśnia związki i różnice między epokami, stylami i kierunkami sztuki,

2) opisuje dzieła sztuki pod względem formy i treści,

3) rozumie powiązania i zależności między zjawiskami artystycznymi, miejscem i czasem ich powstania – dostrzega i określa zależności dzieła sztuki od jego funkcji i środowiska powstania,

4) dokonuje analizy formalnej dzieła sztuki (np. w architekturze: układ przestrzenny, plan, bryła, konstrukcja, dekoracja; w rzeźbie: bryła, kompozycja, faktura; w malarstwie: kompozycja, kolor, światłocień, perspektywa)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) opisuje dzieła sztuki pod względem formy i treści na tle zjawisk artystycznych i prądów epoki,

2) rozumie powiązania i zależności między zjawiskami artystycznymi, miejscem i czasem ich powstania – dostrzega i określa zależności dzieła sztuki od sytuacji społeczno-politycznej, ośrodków kulturotwórczych, centrów religijnych oraz instytucji życia artystycznego,

3) wykazuje różnice i podobieństwa między dziełami sztuki powstałymi w różnych epokach,

4) interpretuje podstawowe tematy i treści dzieła sztuki

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

przeprowadza analizę porównawczą dzieł na podstawie podanych przykładów

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) przeprowadza analizę porównawczą dzieł, stylów i kierunków na podstawie podanych lub samodzielnie dobranych przykładów,

2) krytycznie ocenia dzieła lub zjawiska w sztuce pod względem artystycznym oraz uzasadnia swoje zdanie,

3) wartościuje zjawiska artystyczne i dzieła sztuki, uwzględniając treści oraz środki wyrazu, uzasadniając swoje zdanie na podstawie trafnie dobranych przykładów

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) podstawowe terminy i pojęcia z dziedziny teorii i historii tańca, dotyczące:

a) ruchu tanecznego,

b) dzieła tanecznego (jego form i treści),

c) warsztatu tancerza i choreografa,

2) dzieła taneczne charakterystyczne dla poszczególnych epok, twórczość wybitnych choreografów i tancerzy,

3) polskie tańce narodowe w aspekcie artystycznym,

4) polskie tańce regionalne w aspekcie artystycznym i geograficznym (na podstawie wybranych regionów: Kaszub, Kurpiów, Wielkopolski, Łowickiego, Śląska i Podhala),

5) cechy charakterystyczne epok, stylów i kierunków w sztuce tańca

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) terminy i pojęcia z dziedziny teorii, historii i estetyki tańca, dotyczące:

a) technik tańca,

b) dzieła tanecznego (jego tematu, funkcji: widowiskowej, rekreacyjnej, terapeutycznej, integrującej, edukacyjnej),

c) procesu powstawania dzieła tanecznego (technik i konwencji wypowiedzi artystycznej),

d) warsztatu pedagoga tańca,

e) kanonów estetycznych sztuki tańca,

2) strukturę organizacyjną i zasady funkcjonowania teatru jako miejsca działalności artystycznej choreografa i tancerza,

3) dzieła taneczne charakterystyczne dla poszczególnych stylów i kierunków tańca,

4) twórczość wybitnych teoretyków tańca,

5) polskie tańce narodowe w aspekcie społecznym i historycznym,

6) polskie tańce regionalne w aspekcie społecznym i historycznym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ruch taneczny,

2) dzieło taneczne (jego formę i treść),

3) związki tańca z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) techniki tańca,

2) dzieło taneczne (kanony estetyczne, sposoby interpretacji),

3) epoki, style, kierunki, fakty, konwencje, zjawiska artystyczne w dziedzinie sztuki tańca,

4) uwarunkowania społeczne i historyczno-kulturowe sztuki tańca

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) dzieła taneczne,

2) osiągnięcia artystyczne wybitnych tancerzy i choreografów,

3) związki zjawisk artystycznych w dziedzinie tańca z innymi dziedzinami sztuki

jak na poziomie podstawowym oraz prezentuje uargumentowany pogląd na kulturę taneczną i twórczość w dziedzinie tańca:

1) porównuje dzieła taneczne, epoki, style, kierunki, osiągnięcia artystyczne tancerzy (sposoby interpretacji), choreografów, pedagogów tańca,

2) krytycznie ocenia dzieła taneczne, epoki, style, kierunki, osiągnięcia artystyczne tancerzy (sposoby interpretacji), choreografów, pedagogów tańca,

3) omawia związki zjawisk artystycznych w dziedzinie tańca z wydarzeniami społeczno-politycznymi,

4) formułuje własne opinie

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) wykorzystania i tworzenia informacji:

interpretuje tekst matematyczny i formułuje uzyskane wyniki

używa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników

2) wykorzystania i interpretowania reprezentacji:

używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych

rozumie i interpretuje pojęcia matematyczne i operuje obiektami matematycznymi

3) modelowania i matematycznego:

dobiera model matematyczny do prostej sytuacji

buduje model matematyczny danej sytuacji, uwzględniając ograniczenia i zastrzeżenia

4) użycia i tworzenia strategii:

stosuje strategię, która jasno wynika z treści zadania

tworzy strategię rozwiązania problemu

5) rozumowania i argumentacji:

prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby kroków

tworzy łańcuch argumentów i uzasadnia jego poprawność

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) liczby rzeczywiste:

a) planuje i wykonuje obliczenia na liczbach rzeczywistych; w szczególności oblicza pierwiastki, w tym pierwiastki nieparzystego stopnia z liczb ujemnych,

b) bada, czy wynik obliczeń jest liczbą wymierną,

c) wyznacza rozwinięcia dziesiętne; znajduje przybliżenia liczb; wykorzystuje pojęcie błędu przybliżenia,

d) stosuje pojęcie procentu i punktu procentowego w obliczeniach,

e) posługuje się pojęciem osi liczbowej i przedziału liczbowego; zaznacza przedziały na osi liczbowej,

f) wykorzystuje pojęcie wartości bezwzględnej i jej interpretację geometryczną, zaznacza na osi liczbowej zbiory opisane za pomocą równań i nierówności typu: I x-a I = b, I x-a I > b, I x-a I < b,

g) oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych oraz stosuje prawa działań na potęgach o wykładnikach wymiernych i rzeczywistych,

h) zna definicję logarytmu i stosuje w obliczeniach wzory na logarytm iloczynu, logarytm ilorazu i logarytm potęgi o wykładniku naturalnym.

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje twierdzenie o rozkładzie liczby naturalnej na czynniki pierwsze; wyznacza największy wspólny dzielnik i najmniejszą wspólną wielokrotność pary liczb naturalnych,

b) stosuje wzór na logarytm potęgi i wzór na zamianę podstawy logarytmu,

2) wyrażenia algebraiczne:

a) posługuje się wzorami skróconego mnożenia: (a ą b)², (a ą b)³, a² - b², a³ ą b³,

b) rozkłada wielomian na czynniki, stosując wzory skróconego mnożenia, grupowanie wyrazów, wyłączanie wspólnego czynnika poza nawias,

c) dodaje, odejmuje i mnoży wielomiany,

d) wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego z jedną zmienną, w którym w mianowniku występują tylko wyrażenia dające się sprowadzić do iloczynu wielomianów liniowych i kwadratowych za pomocą przekształceń opisanych w lit. b,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) posługuje się wzorem (a - 1)(1 + a +... + a^n-1) = aⁿ - 1,

b) wykonuje dzielenie wielomianu przez dwumian x- a; stosuje twierdzenie o reszcie z dzielenia wielomianu przez dwumian x- a,

c) stosuje twierdzenie o pierwiastkach wymiernych wielomianu o współczynnikach całkowitych.

e) oblicza wartość liczbową wyrażenia wymiernego dla danej wartości zmiennej,

f) dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli wyrażenia wymierne; skraca i rozszerza wyrażenia wymierne,

3) równania i nierówności:

a) rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe; zapisuje rozwiązanie w postaci sumy przedziałów,

b) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do równań i nierówności kwadratowych,

c) rozwiązuje układy równań, prowadzące do równań kwadratowych,

d) rozwiązuje równania wielomianowe metodą rozkładu na czynniki,

e) rozwiązuje proste równania wymierne, prowadzące do równań liniowych lub kwadratowych, np. (x+1)/(x+3) = 2; (x + 1)/x = 2x,

f) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do prostych równań wymiernych,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje wzory Viète'a,

b) rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem, przeprowadza dyskusję i wyciąga z niej wnioski,

c) rozwiązuje równania i nierówności wielomianowe,

d) rozwiązuje proste równania i nierówności wymierne, np. (x + 1 )/(x + 3) > 2; x + 1/x < 3,

e) rozwiązuje proste równania i nierówności z wartością bezwzględną, typu:

II x+1I + 2I >3 i Ix+1I + Ix+2I < 3,

4) funkcje:

a) określa funkcję za pomocą wzoru, tabeli, wykresu, opisu słownego,

b) odczytuje z wykresu funkcji: dziedzinę i zbiór wartości, miejsca zerowe, maksymalne przedziały, w których funkcja rośnie, maleje, ma stały znak,

c) sporządza wykres funkcji spełniającej podane warunki,

d) potrafi na podstawie wykresu funkcji y = f (x) naszkicować wykresy funkcji y = f (x + a), y = - f (x) + a, y = - f (x), y = f (-x),

e) sporządza wykresy funkcji liniowych,

f) wyznacza wzór funkcji liniowej,

g) wykorzystuje interpretację współczynników we wzorze funkcji liniowej,

h) sporządza wykresy funkcji kwadratowych,

i) wyznacza wzór funkcji kwadratowej,

j) wyznacza miejsca zerowe funkcji kwadratowej,

k) wyznacza wartość najmniejszą i wartość największą funkcji kwadratowej w przedziale domkniętym,

I) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do badania funkcji kwadratowej,

m) sporządza wykres, odczytuje własności i rozwiązuje zadania umieszczone w kontekście praktycznym związane z proporcjonalnością odwrotną,

n) sporządza wykresy funkcji wykładniczych dla różnych podstaw i rozwiązuje zadania umieszczone w kontekście praktycznym,

jak na poziomie podstawowym oraz, mając dany wykres funkcji y= f(x), potrafi naszkicować:

a) wykres funkcji y = I f (x) 1,

b) wykresy funkcji y = c f (x), y = f (cx), gdzie f jest funkcją trygonometryczną,

c) wykres będący efektem wykonania kilku operacji, np. y= I f(x+2 )- 3 I,

d) wykresy funkcji logarytmicznych dla różnych podstaw, i rozwiązuje zadania (również w kontekście praktycznym) z wykorzystaniem takich funkcji,

5) ciągi liczbowe:

a) wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym,

b) bada, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny,

c) stosuje wzory na n-ty wyraz i sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego i ciągu geometrycznego, również umieszczone w kontekście praktycznym,

jak na poziomie podstawowym oraz wyznacza wyrazy ciągów zdefiniowanych rekurencyjnie,

1

2

6) trygonometria:

a) wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów ostrych,

b) rozwiązuje równania typu sin x = a, cos x = a, tg x = a, dla 0° < x < 90°,

c) stosuje proste związki między funkcjami trygonometrycznymi kąta ostrego,

d) znając wartość jednej z funkcji trygonometrycznych, wyznacza wartości pozostałych funkcji tego samego kąta ostrego,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje miarę łukową i miarę stopniową kąta,

b) wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dowolnego kąta przez sprowadzenie do przypadku kąta ostrego,

c) posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych przy rozwiązywaniu nierówności typu sin x > a, cos x > a, tg x > a,

d) stosuje związki: sin²α + cos²α = 1, tgα = sinα/cosα oraz wzory na sinus i cosinus sumy i różnicy kątów w dowodach tożsamości trygonometrycznych,

e) rozwiązuje równania i nierówności trygonometryczne, na przykład sin 2x= ¹/₂, sin² x + cos x = 1, cos 2x < ¹/₂,

7) planimetria:

a) korzysta ze związków między kątem środkowym, kątem wpisanym i kątem między styczną a cięciwą okręgu,

b) wykorzystuje własności figur podobnych w zadaniach, w tym umieszczonych w kontekście praktycznym,

c) znajduje związki miarowe w figurach płaskich, w tym z zastosowaniem trygonometrii, również w zadaniach umieszczonych w kontekście praktycznym,

d) określa wzajemne położenie prostej i okręgu,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje twierdzenia charakteryzujące czworokąty wpisane w okrąg i czworokąty opisane na okręgu,

b) stosuje twierdzenie o związkach miarowych między odcinkami stycznych i siecznych,

c) stosuje własności figur podobnych i jednokładnych w zadaniach, także umieszczonych w kontekście praktycznym,

d) znajduje związki miarowe w figurach płaskich z zastosowaniem twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów,

8) geometria na płaszczyźnie kartezjańskiej:

a) wykorzystuje pojęcie układu współrzędnych na płaszczyźnie,

b) podaje równanie prostej w postaci Ax+ By + C = 0 lub y = ax + b, mając dane dwa jej punkty lub jeden punkt i współczynnik a w równaniu kierunkowym,

c) bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich równań kierunkowych,

d) interpretuje geometrycznie układ dwóch równań liniowych z dwiema niewiadomymi,

e) oblicza odległości punktów na płaszczyźnie kartezjańskiej,

f) wyznacza współrzędne środka odcinka,

g) posługuje się równaniem okręgu (x - a)² + (y - b)² = r²,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) interpretuje geometrycznie nierówność liniową z dwiema niewiadomymi i układy takich nierówności,

b) rozwiązuje zadania dotyczące wzajemnego położenia prostej i okręgu oraz dwóch okręgów na płaszczyźnie kartezjańskiej,

c) oblicza odległość punktu od prostej,

d) opisuje koła za pomocą nierówności,

e) oblicza współrzędne oraz długość wektora; dodaje i odejmuje wektory oraz mnoży je przez liczbę,

f) interpretuje geometrycznie działania na wektorach,

g) stosuje wektory do rozwiązywania zadań, a także do dowodzenia własności figur,

h) stosuje wektory do opisu przesunięcia wykresu funkcji,

9) stereometria:

a) wskazuje i oblicza kąty między ścianami wielościanu, między ścianami i odcinkami oraz między odcinkami takimi jak: krawędzie, przekątne, wysokości,

b) wyznacza związki miarowe w wielościanach i bryłach obrotowych z zastosowaniem trygonometrii,

jak na poziomie podstawowym oraz

a) wyznacza przekroje wielościanów płaszczyzną,

b) stosuje twierdzenie o trzech prostych prostopadłych,

10) elementy statystyki opisowej;

teoria prawdopodobieństwa i kombinatoryka:

a) oblicza średnią arytmetyczną, średnią ważoną, medianę i odchylenie standardowe danych; interpretuje te parametry dla danych empirycznych,

b) zlicza obiekty w prostych sytuacjach kombinatorycznych, niewymagających użycia wzorów kombinatorycznych; stosuje zasadę mnożenia,

c) wykorzystuje sumę, iloczyn i różnicę zdarzeń do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń,

d) wykorzystuje własności prawdopodobieństwa i stosuje twierdzenie znane jako klasyczna definicja prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń.

jak na poziomie podstawowym oraz wykorzystuje wzory na liczbę permutacji, kombinacji i wariacji do zliczania obiektów w sytuacjach kombinatorycznych.”

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1. posługuje się pojęciami i wielkościami fizycznymi do opisywania zjawisk związanych z:

1) ruchem, jego powszechnością i względnością:

a) ruchem i jego względnością,

b) maksymalną szybkością przekazu informacji,

c) efektami relatywistycznymi

1) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z ruchem i siłami:

a) matematycznym opisem ruchu,

b) przyczynami zmian ruchu, oporami ruchu,

c) energią mechaniczną i zasadami zachowania w mechanice,

d) ruchem postępowym i obrotowym

2) oddziaływaniami w przyrodzie:

a) podstawowymi rodzajami oddziaływań w przyrodzie,

b) polami sił i ich wpływem na charakter ruchu

2) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z polowym opisem oddziaływań:

a) polem grawitacyjnym i ruchem mas w polu grawitacyjnym,

b) polem elektrycznym i ruchem cząstek w polu elektrycznym,

c) polem magnetycznym i ruchem cząstek w polu magnetycznym

3) makroskopowymi właściwościami materii a jej budową mikroskopową:

a) oscylatorem harmonicznym i przykładami występowania ruchu drgającego w przyrodzie,

b) związkami między mikroskopowymi i makroskopowymi właściwościami ciał oraz ich wpływem na właściwości mechaniczne, elektryczne, magnetyczne, optyczne i przewodnictwo elektryczne

3) jak na poziomie podstawowym oraz związanych z fizycznymi podstawami mikroelektroniki i telekomunikacji:

a) modelami przewodnictwa, własnościami przewodników, dielektryków i półprzewodników, diodą, tranzystorem,

b) właściwościami magnetycznymi materii,

c) analogowym i cyfrowym zapisem sygnałów

4) obwodami prądu stałego:

a) przemianami energii w obwodach prądu stałego,

b) źródłami napięcia

5) polem elektromagnetycznym:

a) indukcją elektromagnetyczną,

b) elektrycznymi obwodami drgającymi, obwodami LC,

c) falami elektromagnetycznymi i ich właściwościami

4) porządkiem i chaosem w przyrodzie:

a) procesami termodynamicznymi, ich przyczynami i skutkami oraz zastosowaniami,

b) drugą zasadą termodynamiki, odwracalnością procesów termodynamicznych,

c) konwekcją, przewodnictwem cieplnym

6) jak na poziomie podstawowym oraz związanych ze zjawiskami termodynamicznymi:

a) zasadami termodynamiki, ich statystyczną interpretacją oraz przykładami zastosowań,

b) opisem przemian gazowych i przejściami fazowymi

7) zjawiskami hydrostatycznymi i aerostatycznymi oraz ich zastosowaniem

5) światłem i jego rolą w przyrodzie:

a) widmem fal elektromagnetycznych, światłem jako falą,

b) odbiciem i załamaniem światła, rozszczepieniem światła białego, barwą światła,

c) szybkością światła,

d) dyfrakcją, interferencją i polaryzacją światła,

e) kwantowym modelem światła, zjawiskiem fotoelektrycznym i jego zastosowaniem,

f) budową atomu i wynikającą z niej analizą widmową,

g) laserami i ich zastosowaniem

6) energią, jej przemianami i transportem:

a) równoważnością masy i energii,

b) rozszczepieniem jądra atomowego i jego zastosowaniem,

c) rodzajami promieniowania jądrowego i jego zastosowaniami

7) budową i ewolucją Wszechświata:

a) modelami kosmologicznymi i ich obserwacyjnymi podstawami,

b) galaktykami i ich układami,

c) ewolucją gwiazd

8) jednością mikro- i makroświata:

a) falami materii,

b) dualizmem korpuskularno-falowym materii,

c) zasadą nieoznaczoności,

d) pomiarami w fizyce

9) narzędziami współczesnej fizyki i ich rolą w badaniu mikro- i makroświata:

a) metodami badawczymi współczesnych fizyków,

b) obserwatoriami astronomicznymi

2. na podstawie znanych zależności i praw wyjaśnia przebieg zjawisk oraz wyjaśnia zasadę działania urządzeń technicznych

2. jak na poziomie podstawowym oraz przewiduje przebieg zjawisk

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce fizycznej lub astronomicznej,

b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) uzupełnia brakujące elementy (schematu, rysunku, wykresu, tabeli), łącząc posiadane i podane informacje

2) jak na poziomie podstawowym

3) selekcjonuje i ocenia informacje

3) jak na poziomie podstawowym

4) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) formułuje opis zjawiska lub procesu fizycznego, rysuje schemat układu doświadczalnego lub schemat modelujący zjawisko,

b) rysuje wykres zależności dwóch wielkości fizycznych (dobiera odpowiednio osie współrzędnych, skalę wielkości i jednostki, zaznacza punkty, wykreśla krzywą),

c) oblicza wielkości fizyczne z wykorzystaniem znanych zależności fizycznych

4) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) zaznacza niepewności pomiarowe,

b) oblicza i szacuje wielkości fizyczne z wykorzystaniem znanych zależności fizycznych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) interpretuje informacje przedstawione w formie tekstu, tabeli, wykresu, schematu

jak na poziomie podstawowym oraz formułuje i uzasadnia opinie i wnioski

2) stosuje pojęcia i prawa fizyczne do rozwiązywania problemów praktycznych

3) buduje proste modele fizyczne i matematyczne do opisu zjawisk

4) planuje proste doświadczenia i analizuje opisane wyniki doświadczeń

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) zna i rozumie prawa, pojęcia i zjawiska chemiczne, posługuje się terminologią i symboliką chemiczną związaną z:

a) budową atomu, izotopami i promieniotwórczością naturalną,

b) wiązaniami chemicznymi,

c) molem substancji chemicznej,

d) pierwiastkami i związkami chemicznymi,

e) typami reakcji chemicznych,

f) roztworami wodnymi i ich stężeniem,

g) dysocjacją jonową i reakcjami zobojętniania i strącania osadów,

h) reakcjami utleniania i redukcji,

i) węglowodorami i ich pochodnymi

1) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) budową atomu w jakościowym ujęciu mechaniki kwantowej, izotopami i promieniotwórczością sztuczną,

b) szybkością reakcji chemicznych, katalizą,

c) układami koloidalnymi,

d) elektrolitami, dysocjacją jonową oraz reakcjami zachodzącymi w roztworach wodnych,

e) ogniwami galwanicznymi i elektrolizą,

f) szeregiem homologicznym,

g) izomerią związków organicznych

2) opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i związków chemicznych oraz ich zastosowania:

a) właściwości fizyczne i chemiczne metali i niemetali (sodu, potasu, magnezu, wapnia, glinu, cynku, żelaza, miedzi, wodoru, tlenu, azotu, chloru, bromu, węgla, krzemu, fosforu, siarki),

b) właściwości fizyczne i chemiczne tlenków wymienionych w lit. a metali i niemetali, wodorków niemetali (tlenu, azotu, chloru, bromu, siarki), najważniejszych zasad, kwasów i soli, węglowodorów i ich pochodnych,

c) zastosowania poznanych substancji chemicznych i zagrożenia powodowane niewłaściwym ich wykorzystaniem

2) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) właściwości fizyczne i chemiczne metali (chromu, manganu, srebra),

b) właściwości fizyczne i chemiczne tlenków wymienionych w lit. a metali, wodorków, wodorotlenków, kwasów i soli, węglowodorów i ich pochodnych

3) przedstawia i wyjaśnia zjawiska i procesy chemiczne:

a) zapisuje równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej,

b) interpretuje jakościowo i ilościowo równania reakcji chemicznych,

c) opisuje efekty energetyczne przemian,

d) określa czynniki wpływające na przebieg reakcji chemicznych

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce chemicznej,

b) tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) uzupełnia brakujące informacje na podstawie analizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku i tekstu

2) jak na poziomie podstawowym

3) selekcjonuje, porównuje informacje

3) jak na poziomie podstawowym

4) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) konstruuje schematy, rysunki, tabele, wykresy,

b) formułuje opisy przedstawionych zjawisk lub procesów

4) jak na poziomie podstawowym

5) wykonuje obliczenia chemiczne:

a) z zastosowaniem pojęcia mola i objętości molowej,

b) stechiometryczne,

c) związane ze stężeniem procentowym i stężeniem molowym roztworu

5) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) związane z izotopami i przemianami promieniotwórczymi,

b) z zastosowaniem warunków standardowych i warunków normalnych,

c) związane z rozpuszczalnością, przeliczaniem stężeń,

d) związane z SEM ogniwa oraz z zastosowaniem praw elektrolizy,

e) związane ze stałą równowagi, stałą i stopniem dysocjacji, prawem rozcieńczeń Ostwalda, pH roztworu,

f) związane z szybkością reakcji chemicznej,

g) związane z efektami energetycznymi przemian

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe w zakresie: podobieństw i różnic we właściwościach pierwiastków, zależności między budową substancji a jej właściwościami oraz przemian chemicznych

1) jak na poziomie podstawowym

2) planuje typowe eksperymenty i przewiduje obserwacje

2) planuje eksperymenty i przewiduje obserwacje

3) interpretuje informacje oraz formułuje wnioski

3) interpretuje informacje oraz formułuje wnioski i uzasadnia opinie

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka:

a) opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zależności pomiędzy poszczególnymi strukturami,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur

1) jak na poziomie podstawowym oraz opisuje budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów:

a) opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elementy jego budowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zależności pomiędzy strukturami należącymi do różnych poziomów organizacji życia,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur lub obiektów biologicznych

2) przedstawia związki między strukturą i funkcją w organizmie człowieka:

a) określa cechy budowy człowieka, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje w organizmie człowieka

2) jak na poziomie podstawowym oraz przedstawia związki pomiędzy strukturą i funkcją na różnych poziomach organizacji życia:

a) określa cechy budowy, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje

3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizmem i środowiskiem:

a) analizuje wpływ człowieka na środowisko,

b) opisuje elementy środowiska i wyjaśnia relacje pomiędzy nimi,

c) określa wpływ czynników środowiska na stan zdrowia i czynności życiowe człowieka

3) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) charakteryzuje środowiska życia organizmów,

b) określa związek między środowiskiem życia a budową i czynnościami życiowymi organizmów,

c) wyjaśnia podobieństwa i różnice w przystosowaniach organizmów do różnych środowisk

4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne:

a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych na ilustracji,

b) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące w organizmie człowieka lub środowisku, określa ich znaczenie,

c) opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczenia cech wynikające z nich konsekwencje dla człowieka

4) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące na różnych poziomach organizacji życia, określa ich znaczenie,

b) opisuje i wyjaśnia zjawiska: zmienności, dziedziczenia i ewolucji oraz relacje między nim

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce biologicznej,

b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku

1) jak na poziomie podstawowym

2) selekcjonuje, porównuje informacje:

a) porządkuje informacje według wskazanego kryterium,

b) określa podobieństwa i różnice,

c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porównywania

2) jak na poziomie podstawowym

3) przetwarza informacje według podanych zasad:

a) konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek,

b) redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) planuje działania na rzecz własnego zdrowia i ochrony środowiska:

a) określa obiekt (przedmiot), zakres, cel działania,

b) opisuje możliwy do realizacji sposób działania, dobiera odpowiednie metody i środki, przewiduje skutki,

c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje), które mogą udzielić wsparcia,

d) planuje przebieg obserwacji

1) jak na poziomie podstawowym oraz planuje działania, eksperymenty i obserwacje – formułuje problem badawczy, stawia hipotezę, dobiera obiekt i metodę, planuje przebieg obserwacji lub eksperymentu

2) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy prezentowanymi faktami:

a) objaśnia i komentuje informacje, określa tendencje zmian, wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe,

b) odnosi się krytycznie do tekstu lub danych, np. oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójności, błędy logiczne, niewłaściwą metodykę,

c) wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka

2) jak na poziomie podstawowym oraz wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów

3) formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadnia opinie na podstawie analizy informacji:

a) dobiera racjonalne argumenty,

b) konstruuje samodzielną wypowiedź poprawną pod względem logicznym i merytorycznym

3) jak na poziomie podstawowym

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi – zjawiska, procesy, wzajemne zależności, zmienność środowiska w czasie i przestrzeni, równowaga ekologiczna,

2) funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz wzajemne zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka,

3) typy gospodarowania w środowisku i ich następstwa,

4) przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi,

5) problemy demograficzne społeczeństw,

6) współczesne migracje ludności,

7) procesy przekształcania sieci osadniczej,

8) przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne świata, takie jak: modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja,

9) konflikty zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne; procesy przechodzenia od izolacji do integracji; zagadnienia współpracy między społecznościami; procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzględnieniem roli Polski),

10) możliwości rozwoju turystyki i rekreacji wynikające z uwarunkowań przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i kulturowych

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) metody badań geograficznych,

2) system przyrodniczy Ziemi,

3) system społeczno-gospodarczy świata:

a) ludność,

b) gospodarcza działalność człowieka i współczesne tendencje gospodarki światowej,

c) rozwój społeczno-gospodarczy,

d) wybrane zagadnienia geografii politycznej (w tym elektoralnej),

4) relacje człowiek a środowisko:

a) zmiany tych relacji na różnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zmiany poglądów na temat tych relacji,

b) globalne i regionalne problemy środowiskowe, przykłady międzynarodowej i regionalnej współpracy w ich rozwiązywaniu,

c) geograficzne uwarunkowania stanu zdrowotnego ludności na wybranych przykładach

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) odczytuje, selekcjonuje, porównuje, interpretuje, grupuje informacje według określonych kryteriów,

2) wskazuje możliwości zastosowania informacji geograficznych w celu rozwiązywania zadań praktycznych,

3) przedstawia zjawiska, procesy i zależności na przykładzie wskazanego obszaru, korzystając z podanych źródeł informacji geograficznych

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) pozyskuje informacje geograficzne:

a) planuje tok postępowania określającego sposób pozyskania informacji,

b) ocenia wiarygodność i przydatność informacji z różnych źródeł,

c) klasyfikuje informacje,

d) prognozuje na podstawie informacji,

e) abstrahuje w oparciu o informacje,

f) przetwarza informacje,

2) uogólnia treści geograficzne,

3) określa relacje między sferami Ziemi, ich zależności od czynników zewnętrznych i wewnętrznych

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) przedstawia na wybranych przykładach przestrzenne powiązania i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka,

2) charakteryzuje na przykładach wybranych obszarów problemy istniejące w środowisku geograficznym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym w różnych skalach w znanych sytuacjach

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) formułuje wnioski dotyczące powiązań i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka w skalach od lokalnej do globalnej,

2) ocenia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy międzynarodowej

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) wybrane pojęcia, problemy i tezy z zakresu ontologii, epistemologii, antropologii i etyki,

2) podstawowe koncepcje i fragmenty dzieł filozofów europejskich,

3) główne nurty i stanowiska filozofii współczesnej.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) wybrane pojęcia, problemy i tezy z zakresu estetyki,

2) podstawowe koncepcje i fragmenty dzieł filozofów amerykańskich.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) rekonstrukcji zawartych w nich problemów, tez i argumentacji,

2) dyskusji z wyrażonymi w nich poglądami,

3) konfrontowania tych poglądów z poglądami innych filozofów.

jak na poziomie podstawowym oraz badania ich poprawności logicznej i merytorycznej.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

zapisywać w zwięzłej formie wyniki krytycznej analizy tekstu filozoficznego.

sformułować w postaci spójnego tekstu wyniki krytycznej analizy tekstów filozoficznych.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) opisuje środki, narzędzia i metody informatyki, posługując się poprawną terminologią informatyczną,

2) zna rolę, funkcje i zasady pracy sprzętu komputerowego,

3) charakteryzuje typowe narzędzia informatyczne i ich zastosowania,

4) zna podstawową terminologię związaną z sieciami komputerowymi: rodzaje sieci, protokoły, opisuje podstawowe usługi sieciowe i sposoby ochrony zasobów,

5) omawia przydatność i wiarygodność różnych źródeł i zbiorów informacji oraz użyteczność sposobów i form ich reprezentowania,

6) zna sposoby reprezentowania informacji w komputerze,

7) zna podstawowe algorytmy i techniki algorytmiczne:

a) algorytmy badające własności liczb całkowitych i naturalnych,

b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania),

c) algorytmy na tekstach,

d) proste algorytmy szyfrowania,

e) metodę „dziel i zwyciężaj”,

f) iterację i rekurencję,

8) zna zasady programowania strukturalnego,

9) zna podstawowe własności algorytmów,

10) zna podstawowe pojęcia związane z relacyjnymi bazami danych,

11) zna i opisuje zasady etyczne i prawne związane z wykorzystywaniem informacji i oprogramowania.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) zna i opisuje zasady administrowania siecią komputerową,

2) charakteryzuje sposoby reprezentowania informacji w komputerze,

3) zna systemy liczbowe mające zastosowanie w informatyce,

4) zna techniki algorytmiczne i algorytmy:

a) metodę „dziel i zwyciężaj”,

b) metodę zachłanną,

c) iterację i rekurencję,

d) badające własności liczb całkowitych,

e) wyszukiwania i porządkowania (sortowania),

f) schemat Hornera,

g) algorytmy na tekstach,

h) algorytmy numeryczne,

i) algorytmy kompresji,

5) zna wybrane struktury danych i ich realizację, 6) zna zasady programowania obiektowego.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) posługuje się typowymi programami użytkowymi,

2) wykorzystuje wybrane środowisko programistyczne do zapisywania, uruchamiania i testowania programu,

3) korzysta z zasobów i usług sieci komputerowych,

4) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji w relacyjnych bazach danych,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji w relacyjnych bazach danych z wykorzystaniem różnych technik i narzędzi,

2) stosuje kolejne etapy prowadzące do otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformułowania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania,

1

2

5) stosuje podstawowe algorytmy i struktury danych w rozwiązywaniu problemów informatycznych,

6) dobiera właściwy program (użytkowy lub samodzielnie napisany) do rozwiązywanego zadania,

7) wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności do rozwiązywania zadań z różnych dziedzin nauczania i problemów z życia codziennego.

3) stosuje narzędzia i techniki informatyczne do modelowania i symulacji procesów oraz zjawisk.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1

2

1) tworzy specyfikację problemu, proponuje i analizuje jego rozwiązanie,

2) formułuje informatyczne rozwiązanie problemu przez dobór algorytmu oraz odpowiednich struktur danych i realizuje je w wybranym języku programowania,

3) projektuje relacyjne bazy danych i wykorzystuje do ich realizacji system bazy danych,

4) wykorzystuje różnorodne źródła i zasoby informacji do tworzenia dokumentów tekstowych i multimedialnych.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) projektuje i przeprowadza wszystkie etapy na drodze do otrzymania informatycznego rozwiązania problemu,

2) wykorzystuje metody informatyki w rozwiązywaniu problemów,

3) uzasadnia poprawność, złożoność i efektywność rozwiązania problemu,

4) projektuje relacyjne bazy danych i proste aplikacje bazodanowe,

5) tworzy dokumenty sieciowe i multimedialne z użyciem zaawansowanych technik, w tym programowania,

6) opisuje nowe zastosowania narzędzi informatyki i antycypuje ich konsekwencje dla życia społecznego, gospodarczego (korzyści i zagrożenia).