Na podstawie art. 33 ust.1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach¹ w związku z § 6 i § 10 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe² - w wykonaniu zadania Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, określonego m.in. w art. 33 ust. 3 pkt 3³ ustawy o lasach, zarządzam, co następuje:

Załącznik nr 2 do Zarządzenia nr 25
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 22 marca 2022 r.

Zalecenia w zakresie postępowania ze szkodliwymi owadami liściożernymi w 2022 r.

W pierwszym kwartale każdego roku Instytut Badawczy Leśnictwa przygotowuje prognozę zagrożenia drzewostanów iglastych i liściastych przez różne czynniki szkodotwórcze w skali całego kraju. Szczególną uwagę poświęca się owadom liściożernym, ze względu na ich zdolność do występowania w formie gradacji na znacznych powierzchniach, zagrażających trwałości drzewostanów. Sposób postępowania z foliofagami wymaga corocznej modyfikacji, ponieważ zależy m.in. od gatunku owada, jego biologii, ekologii, zdolności do ekspansji i fazy gradacji.

Według krótkoterminowej prognozy, w 2022 r., w porównaniu z rokiem poprzednim, spodziewany jest znaczący wzrost powierzchni zagrożenia drzewostanów sosnowych przez: boreczniki sosnowe (z 1 tys. ha do 31,2 tys. ha), brudnicy mniszki (z 5 tys. ha do 45,4 tys. ha) i barczatki sosnówki (z 3,5 tys. ha do 16,8 tys. ha). Duże powierzchnie drzewostanów zagrożonych przez te gatunki w stopniu ostrzegawczym (odpowiednio 14,3, 133,4 i 12,5 tys. ha) stwarzają bazę do szybkiego poszerzenia się obszaru objętego gradacjami, szczególnie w przypadku brudnicy mniszki. Na terenach niektórych rdLP stwierdzono również znaczący wzrost powierzchni zagrożonych w stopniu ostrzegawczym przez strzygonię choinówkę (RDLP w Szczecinku i RDLP w Toruniu) oraz siwiotka borowca (RDLP w Toruniu i RDLP w Gdańsku), które często towarzyszą wymienionym wyżej gatunkom przed lub w trakcie początku ich wielkoobszarowych gradacji.

W związku z powyższym, w 2022 r. zaleca się następujące postępowanie ochronne:

1. Gwałtowny wzrost populacji boreczników, głównie borecznika sosnowca nastąpił już w 2021 r., w I i II generacji, powodując silną defoliację drzewostanów, a nawet gołożery. Postępowanie w tych drzewostanach będzie zależało od stopnia ich zagrożenia, zdrowotności populacji szkodnika i uszkodzenia koron, stąd decyzje o zabiegach ochronnych należy podejmować przy zagrożeniu silnym (+++) i średnim (++), włączając w razie konieczności drzewostany zagrożone w stopniu słabym (+). W miejscach, gdzie doszło do silnej defoliacji koron lub gołożerów spowodowanych żerami I i II lub II generacji boreczników i dodatkowo w drzewostanach tych prognozowane jest występowanie w br. innych szkodników pierwotnych sosny (brudnicy mniszki, barczatki sosnówki, strzygoni choinówki, osnui gwiaździstej), a stwierdzone zagrożenie ze strony jakiegokolwiek z tych foliofagów jest w stopniu silnym (+++) i średnim (++), możliwe jest zastosowanie insektycydów kontaktowych na larwy I generacji w przypadku boreczników i/lub gąsienice innych szkodników. W pozostałych drzewostanach zagrożonych w stopniu słabym (+) i ostrzegawczym (0/+) należy wstrzymać się z zabiegami ochronnymi przeciwko I generacji i zastosować w razie konieczności chemiczne zwalczanie na II generację boreczników. Przed planowaniem zasięgu pól zabiegowych, konieczna jest weryfikacja zagrożenia metodami kontroli nadzwyczajnych, szczególnie w nadleśnictwach o dużej powierzchni zagrożonych drzewostanów.

2. Rok 2022 będzie rokiem początku wielkoobszarowej gradacji brudnicy mniszki. Rozpoczęła się ona już w 2021 r. na terenie niektórych nadleśnictw, ale zdecydowanego przyśpieszenia nabierze w 2022 r. Świadczy o tym obecność we wszystkich RDLP drzewostanów zagrożonych w stopniu 0/+, znaczący wzrost tych powierzchni w większości RDLP w porównaniu z poprzednim rokiem, a także dominujący udział w populacjach dużych samic, tj. o dużym potencjale rozrodczym. Wymaga to znacznego zaangażowania TSOL i pracowników terenowych w weryfikację stopnia i skali zagrożenia metodami kontroli nadzwyczajnych. Na terenie nadleśnictw, w których już stwierdzono lub będą stwierdzone duże powierzchnie zagrożone we wszystkich stopniach, zabiegi ochronne należy podejmować przy zagrożeniu silnym (+++) i średnim (++), włączając w razie konieczności drzewostany zagrożone w stopniu +. W pozostałych nadleśnictwach największą uwagę należy skupić na wykrywaniu powstających ognisk gradacyjnych celem ułatwienia planowania zabiegów ochronnych w następnym roku.

3. W odniesieniu do barczatki sosnówki, zabiegi ograniczające liczebność jej populacji należy podejmować przy zagrożeniu +++ i ++, a drzewostany zagrożone w stopniu + należy objąć zabiegami w przypadku ich położenia na granicy lub wewnątrz pól zabiegowych.

4. W 2022 r. powierzchnia zagrożenia drzewostanów sosnowych przez osnuję gwiaździstą uległa znacznej redukcji, zatem decyzje o ograniczaniu liczebności tego gatunku owada należy podejmować indywidualnie, z uwzględnieniem aktualnych i lokalnych uwarunkowań takich, jak wiek drzewostanów, siedlisko, czas trwania i fazę gradacji, udział diapauzujących osobników, stopień defoliacji drzewostanów, itp. czynniki.

5. W zależności od okresu trwania diapauzy larw osnui gwiaździstej, zabiegi ochronne można wykonywać jednorazowo lub w kolejnych dwóch/trzech latach. Preparat Mospilan 20 SP należy stosować na najmłodsze stadia rozwojowe larw.

6. Każda decyzja o wykonaniu zabiegu ochronnego powinna być poprzedzona analizą zdrowotności populacji owadów.

7. Przy podobnym poziomie zagrożenia przez foliofagi sosny, w pierwszej kolejności zabiegi ochronne należy stosować w drzewostanach:

- z defoliacją powyżej 60%, ponieważ tempo obumierania drzew zależy od stopnia uszkodzenia aparatu asymilacyjnego: im bardziej jest uszkodzony, tym tempo obumierania jest szybsze;

- na żyźniejszych siedliskach, ponieważ po żerach może nastąpić intensywne wydzielanie się posuszu;

- w wieku od 20 do 50 lat, gdyż przeżywalność młodszych drzewostanów jest mniejsza niż starszych;

- z dużym udziałem drzew przygłuszonych oraz o podwyższonej liczebności populacji szkodników wtórnych.

8. Powierzchnia i poziom zagrożenia drzewostanów sosnowych przez pozostałe gatunki foliofagów sosny nie wskazują na potrzebę wykonywania zabiegów ochronnych, lecz należy zwrócić uwagę na obecność i liczebność strzygoni choinówki w aspekcie możliwości tworzenia wspólnych ognisk gradacyjnych z brudnicą mniszką.

9. W związku ze spodziewaną intensywną rójką chrabąszczy na powierzchni około 20 tys. ha, należy stosować zarówno agrolotnicze zabiegi ochronne, jak i inne metody ograniczania liczebności tych owadów.

10. W drzewostanach sosnowych z dużym udziałem gatunków liściastych w drugim piętrze lub w podszycie, oprócz zabiegów agrolotniczych ograniczających populację chrabąszczy wskazane jest wykonanie także naziemnych zabiegów ochronnych na obrzeżach drzewostanów.

11. Na obszarach, gdzie metoda chemiczna nie może być zastosowana, zaleca się ręczny zbiór dorosłych postaci chrabąszczy w trakcie rójki, w zakresie ustalonym przez nadleśniczego. Dodatkowo należy rozważyć możliwość zastosowania różnych materiałów, np. agrowłókniny, siatki o drobnych oczkach itp., uniemożliwiających składanie jaj przez samice chrabąszczy do gleby w szkółkach lub świeżo zakładanych uprawach.

12. Decyzję o konieczności ograniczania liczebności populacji innych szkodników liściożernych w drzewostanach liściastych podejmuje nadleśniczy w porozumieniu z RDLP i ZOL. Przed podjęciem decyzji, konieczne jest dokładne rozpoznanie głównych gatunków występujących w koronach drzew i śledzenie ich rozwoju w celu prawidłowego wyznaczenia terminu przeprowadzenia zabiegu ochronnego. Przy planowaniu zabiegów ochronnych należy zwrócić uwagę również na stan zdrowotny drzewostanów oraz liczebność populacji szkodników wtórnych, szczególnie opiętków, wyrynnika i rozwiertków.

13. W zabiegach ochronnych należy stosować środki ochrony roślin zalecane w leśnictwie (wykaz preparatów jest dostępny na stronie internetowej LP dla profesjonalistów, w zakładce publikacje ® gospodarka leśna ® ochrona lasu ® środki ochrony roślin).

14. Wyższe dawki zalecanych preparatów należy stosować w przypadku zagrożenia silnego (+++) i średniego (++), uwzględniając również fazę gradacji (progradacja lub kulminacja gradacji), zagrożenie przez szkodniki wtórne, a także defoliację drzewostanów w latach ubiegłych.

15. Po wykonaniu zabiegu ochronnego należy ocenić jego skuteczność, a wyniki wpisać do protokołu (formularz nr 32 Instrukcji Ochrony Lasu 2012). Jeżeli liczba żywych larw szkodnika, pozostałych po zabiegu w koronach drzew nie przekracza 20% liczby krytycznej dla danego gatunku owada, zabieg należy uznać za skuteczny.

16. Chociaż niniejsze zalecenia dotyczą postępowania z owadami foliofagicznymi, ze względu na osłabienie drzewostanów spowodowane suszą w latach poprzednich oraz rozwój szkodników wtórnych w wielu regionach kraju, bardzo ważne jest prowadzenie ciągłych obserwacji stanu drzewostanów i populacji ww. owadów, w szczególności przypłaszczka granatka, kornika ostrozębnego i cetyńców. Należy stosować wszelkie znane sposoby postępowania ochronnego, z uwzględnieniem zapisów Instrukcji Ochrony Lasu oraz zasad integrowanej ochrony lasu, w celu niedopuszczenia do namnożenia się i rozprzestrzenienia szkodników kambiofagicznych.

Przedstawione zalecenia mają charakter ogólny. Szczegółowa strategia postępowania powinna być dostosowana do każdego gatunku owada, z uwzględnieniem aspektów ekologicznych i ekonomicznych oraz zaakceptowana przez RDLP, ZOL i nadleśnictwo.

Załącznik nr 3 do Zarządzenia nr 25
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 22 marca 2022 r.

Zestawienie rzeczowo-finansowe zadań z zakresu ograniczania populacji szkodliwych owadów techniką lotniczą i naziemną dofinansowywanych ze środków funduszu leśnego - na potrzeby rozliczenia końcowego akcji w 2022 roku

* np. usługa lotnicza/zabieg naziemny; zakup środka ochrony/adiuwantu (podać nazwę np. Mospilan 20 SP, Ikar 95EC ); magazynowanie i transport

** ha; kg; l; brak jednostki dla transportu i magazynowania

*** podać tylko w przypadku usługi lotniczej

**** DGLP, RDLP. Nadleśnictwo

Załącznik nr 4 do Zarządzenia nr 25
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 22 marca 2022 r.